Soorten orgaan- en weefseldonatie

Orgaan transplantatie is vaak de laatste kans om orgaanfalen nog te behandelen. De mensen die een orgaan nodig hebben zijn dan vaak ook heel erg ziek of zijn stervende. Mensen met lever, hart of long falen in het laatste stadium zullen overlijden wanneer ze niet op tijd een transplantatie krijgen. Wereldwijd komt niertransplantatie het vaakst voor, deze mensen kunnen vaak nog wel verder leven tijdens nierfalen omdat ze dan dialyse krijgen totdat een nier beschikbaar komt. Transplantatie bestaat uit het verwijderen van het orgaan uit het lichaam van de donor, deze procedure moet aan verschillende wettelijke voorwaarden voldoen.

Inhoud

• Soorten transplantaties
• Donaties
• Wie kunnen een orgaandonatie ontvangen?
• Risico's
• Donor bij leven
• Niertransplantatie

Soorten transplantaties

Autotransplantatie

Autotransplantatie is het transplanteren van organen, weefsels of cellen van een deel van het lichaam naar een ander deel in dezelfde persoon. Een voorbeeld hiervan is dat een stuk bot uit het heupbot wordt gehaald en in een ander deel van het lichaam wordt teruggeplaatst. Een groot nadeel hiervan is dat er maar kleine hoeveelheden beschikbaar weefsel zijn. Ook zijn er twee operaties nodig om de transplantatie uit te voeren, eerst moet het weefsel uit de donor-plaats gehaald worden waarna het terug moet worden geplaatst op een andere plek. Op de plek waar het weefsel wordt gehaald is er kans op weefselschade. Een groot voordeel is dat er geen kans is op een afstotingsreactie.

Allotransplantatie

Allotransplantatie is het transplanteren van cellen, weefsels, of organen naar een ontvanger van een genetisch niet identieke donor van dezelfde soort. Dit is de meest voorkomende vorm van transplanteren van organen en weefsels bij mensen. Een groot voordeel hiervan is dat er theoretisch gezien een grote hoeveelheid organen beschikbaar is. Hoewel er alleen een overschot zou zijn als meer mensen zich aan zouden melden om donor te worden. Een van de nadelen is dat er kans is op afstoting, daarnaast kunnen er ziektes worden overgedragen tijdens het transplanteren. Tenslotte zijn er mensen die het transplanteren van organen in strijdt vinden met hun religie.

Xenotransplantatie

Xenotransplantatie staat voor het transplanteren van levende cellen, weefsels of organen van een dier naar een ander dier of naar een mens. Xenogeen materiaal kan mogelijk een alternatief zijn voor materiaal van menselijke oorsprong en kan het tekort aan materiaal voor transplantaties tegengaan. Helaas zijn er risico's verbonden aan het gebruik van xenogeen materiaal, zo kunnen onbekende dierlijke infecties op deze manier worden overgebracht van dier naar mens, die het daarna weer kunnen verspreiden onder andere mensen.

Donaties

Orgaandonaties van overleden donoren moeten zo gebruikt worden zodat ze het nuttigs zijn. De risico's die de ontvanger heeft moeten zo klein mogelijk worden gemaakt. Hoewel er steeds meer overleden mensen hun organen doneren blijft het nodig dat levende mensen sommige weefsels blijven doneren om het tekort aan beschikbaar materiaal te compenseren. Daarom worden levende donoren nog steeds gebruikt, ook al zijn de risico's voor deze mensen zeker niet verwaarloosbaar.

Wie kunnen een orgaandonatie ontvangen?

Niet iedereen is een goede kandidaat om organen te ontvangen. Er worden verschillende tests uitgevoerd om te controleren of iemand een goede ontvanger is. Enkele redenen waarom iemand geen goede kandidaat zou zijn is omdat diegene een infectie heeft, een ongecontroleerde hartziekte heeft of omdat iemand verslaafd is aan drugs of alcohol. Wanneer de tests uitwijzen dat iemand een goede kandidaat is wordt diegene op de wachtlijst gezet.

Om een donororgaan te ontvangen moeten er verschillende overeenkomsten zijn tussen de donor en de ontvanger om afstoting te voorkomen. In de meeste gevallen komt de bloedgroep van de ontvanger overeen met dat van de donor om afstoting te voorkomen. Ook moeten de HLA (Human Leucocyte Antigens) overeenkomst zo groot mogelijk zijn. Het HLA-type is genetisch bepaalt en deze antigenen komen op alle cellen in het lichaam voor behalve rode bloed cellen. Meestal komen de HLA-types tussen beide partijen niet helemaal overheen omdat dit een te langdurig proces is om te onderzoeken. Om afstoting te voorkomen worden er daarnaast altijd medicijnen gebruikt genaamd immunosuppresiva. Hoe slechter de overeenkomst in HLA-typering hoe sterker de afstotingsverschijnselen zijn. Daarnaast wordt er vaak gekeken naar de familie van een patiënt en van welk volk hij afstamt. Dit wordt gedaan omdat er vaak grote overeenkomsten zijn binnen een groep.

Risico's

Bij het transplanteren van organen zijn er voor de ontvanger verschillende risico's. Ons immuunsysteem is zo gebouwd dat het infecties en ziektes bestrijdt. Het beschermd je lichaam tegen onbekende indringers. Omdat het orgaan van een andere donor niet overeenkomt met je eigen weefsel probeert je lichaam je te beschermen door het transplantaat af te stoten. Om er voor te zorgen dat het lichaam het nieuwe weefsel niet afstoot wordt er een immuunsuppressivum gegeven. Deze medicatie kan ook voor bijwerkingen zorgen, enkele voorbeelden hiervan zijn dat het kanker, infectieziekten of hypertensie.

Tijdens de operatie zal er een opening in het lichaam gemaakt worden. Bij openingen in het lichaam is er altijd een kans dat er infecties zullen ontstaan. Dit kan erg gevaarlijk zijn omdat de ontvangers vaak een verzwakte afweer hebben omdat hun lichaam niet optimaal werkt.

Donor bij leven

Tegenwoordig is het mogelijk om tijdens het leven organen af te staan. De voornaamste organen waarbij dit gebeurd zijn de lever en de nieren. Een lever kan zich weer herstellen na het verwijderen, mensen zijn in staat te functioneren met maar een nier.

Levertransplantatie

Een donorlever is voor mensen met ernstig lever falen van groot belang. Helaas is het voor deze mensen vaak moeilijk om een lever te krijgen van een overleden donor. 55 tot 70% van de lever van de levende donor wordt getransplanteerd. De lever van de donor kan zichzelf functioneel weer helemaal herstellen tijdens het leven binnen enkele weken. Ook de leverfunctie bij de ontvanger wordt weer helemaal hersteld, dit duurt alleen langer dan bij de donor. Vroeger werden alleen levende lever donoren gebruikt voor kinderen die ernstige lever falen hadden, tegenwoordig wordt deze operatie ook uitgevoerd naar volwassenen.

Niertransplantatie

Ook bij nierfalen is een kunstnier van groot belang, in de vorm van dialyse of een donornier. Een transplantaat nier kan twee niet werkende nieren helemaal vervangen. Dit maakt het mogelijk dat de patiënt niet hoeft te dialyseren. De wachtlijst voor een nieuwe nier van een overleden donor is lang, het alternatief is dialyseren. Sinds 1978 worden er in Amsterdam niertransplantaties van levende donoren verricht. De resultaten van een levende donor zijn beter dan die van een overleden donor. Dit komt omdat de nier veel korter buiten het lichaam is, de donor gezond is en de wachttijd korter is.

Eisen aan de donor

Elk lid van de familie en vrijwilligers kunnen zich melden om donor te worden. Ze moeten wel aan enkele eisen voldoen om de risico's voor zowel de donor als ontvanger zo klein mogelijk te maken. De donor moet in goede gezondheid zijn en tussen de 18 en 16 jaar oud zijn en vergelijkbaar of groter zijn dan de ontvanger. Daarnaast moet de bloedgroep overeenkomstig zijn tussen de ontvanger en donor, hoewel sommige centra ook transplanteren als dit niet overeenkomt door middel van speciale immunosupressieve protocollen. De donor moet zich niet laten leiden door financiële motieven.

Risico's voor de donor

De risico's voor de ontvanger zijn niet heel anders dan wanneer ze een orgaan krijgen van een overleden donor. Voor de donor zijn er ook mogelijke gevolgen. Ten eerste kunnen er emotionele aspecten aan de ingreep zitten. Het is een grote operatie die moet worden uitgevoerd, lichamelijk is dit nog maanden te merken. De herstelperiode is lang waardoor de patiënt zijn normale dagelijkse bezigheden niet uit kan voeren. Ook is het een enorme verandering voor de omgeving. Daarnaast kan de keuze maar een keer gemaakt worden, daardoor kan er druk ontstaan.

Lees verder

• Gezichtstransplantatie, hoe werkt het en zijn er risico's