Stress en kanker

Kanker schuilt in ons allemaal. Het lichaam produceert voortdurend cellen waar wat aan mankeert. Maar ons lichaam is ook uitgerust met een aantal mechanismen die dergelijke cellen opsporen en vernietigen. Dit wordt geregeld door ons immuunsysteem. Kanker (een tumor) ontstaat doordat het lichaam niet in staat is deze 'zieke cellen' te bestrijden. Er zijn verschillende factoren van invloed op de werking van ons immuunsysteem, zoals: voeding, lichaamsbeweging, gewicht, kwaliteit van lucht en water. Maar bestaat er ook een verband tussen psychische stress en de werking van ons immuunsysteem? En dus een verband tussen stress en kanker?

Vermoedens

Uit onderzoek blijkt dat bijna de helft van de vrouwen met borstkanker ervan overtuigd is dat hun ziekte het gevolg is van stress waarmee ze niet konden omgaan. Denk bijvoorbeeld aan een scheiding, een abortus, verlies van een baan waaraan ze gehecht waren. Ook artsen verbinden psychologische oorzaken aan kanker. Tweeduizend jaar geleden was het de Grieks-Romeinse arts Galenus al opgevallen dat kanker vooral voorkwam bij gedeprimeerde mensen.

Vele andere artsen, waaronder dr. Walter Hyle Walshe, waren het er begin 1800 al over eens dat geestelijke ontreddering, een neerslachtige stemming, verdriet, angst en een gevoel van onmacht een belangrijke oorzaak kunnen vormen voor het ontstaan van kanker. Zij merkten op dat veel van hun patiënten voorafgaand aan de diagnose kanker, een periode van psychische stress hadden doorgemaakt. Dergelijke gevoelens veroorzaken geen kanker, maar zoals een artikel in nature (wetenschappelijk tijdschrift) uit 2006 vaststelt, weten we tegenwoordig dat ze de kanker de gelegenheid kunnen bieden om zich te ontwikkelen. Het is dus niet stress op zichzelf die kanker in de hand kan werken. Het is de manier waarop wij reageren op stress.

Bewijzen

De jonge psychiater David Spiegel en psychotherapeut dr. Irvin Yalom leidden elke week zelfhulpgroepen voor ernstig zieke vrouwen, die niet meer dan een paar jaar of een paar maanden te leven hadden. In deze groepen spraken de vrouwen over hun angst, eenzaamheid, hun woede en hun verlangens. Een jaar lang kwamen de vrouwen regelmatig bij elkaar. De psychologische toestand van de deelnemers werd vergeleken met de psychologische toestand van patiëntes waarbij dezelfde diagnose was gesteld, maar die niet hadden deelgenomen aan een zelfhulpgroep.

Het bleek dat de emotionele toestand van de deelnemers aan de groep significant veel beter was dan die van patiënten die niet hadden deelgenomen aan een dergelijke groep of therapie. Daarnaast bleek dat de vrouwen in de zelfhulpgroepen gemiddeld twee keer zo lang hadden overleefd als de vrouwen die niet hadden deelgenomen. Sindsdien zijn er diverse andere wetenschappelijke onderzoeken gedaan (en gepubliceerd), waaruit is gebleken dat er een verband bestaat tussen de emotionele toestand van een patiënt en zijn/haar overlevingsduur.

Hoe beïnvloedt stress de ontwikkeling van kanker?

Tegenwoordig begrijpen we veel beter hoe stress, fysiologisch gezien, van invloed kan zijn op de ontwikkeling van kanker. Bij stress komen de hormonen noradrenaline en cortisol vrij. Deze activeren het zenuwstelsel, verhogen het hartritme en de bloeddruk en spannen de spieren zodat die klaar zijn om een inspanning te leveren of zich te verdedigen. Ook verzwakken deze hormonen de werking van de spijsvertering en het herstel van weefsels en werken zij in op de cellen van het immuunsysteem.

Sommige van de witte bloedcellen (deze vormen een belangrijke component van het immuunsysteem) maken als reactie op deze hormonen cytokinen en chemokynenaan, die op hun beurt ontstekingen bevorderen. Het proces van een ontsteking is oorspronkelijk bedoeld om te genezen door nieuw weefsel te vormen, maar het kan ook door het lichaam worden 'misbruikt' om de groei van kanker te bevorderen. Tegelijkertijd worden de zogenaamde NK-cellen , die o.a. een rol spelen bij het doden van kwaadaardige cellen, door de noradrenaline en cortisol geblokkeerd. Dit is uiteraard een zeer complex proces.

Sinds ongeveer 20 jaar is er een nieuw wetenschapsveld opgekomen waarin het verband tussen psychologische factoren en de activiteit van het immuunsysteem bestudeerd wordt, de psycho-neuro-immunologie. Dat stress invloed heeft op het verloop van vele ziekten is inmiddels duidelijk.