Oorzaken van ADHD

In het verleden begrepen mensen weinig van de manier waarop planten en dieren werkten. Artsen beschreven psychische aandoeningen, maar tastten in het duister over de oorzaken en zelfs over de vraag met welk deel van het lichaam er iets mis was. Tegenwoordig kunnen we de levende hersenen bestuderen. Eerst verschenen er beeldvormende technieken die de structuren van de hersenen lieten zien. Hiermee kon de oorzaak echter niet verklaard worden, omdat de hersenen van mensen met ADHD dezelfde zijn. Maar in de late jaren ‘80 van de 20ste eeuw werden nieuwe manieren uitgevonden om de hersenen in beeld te brengen. Deze lieten zien wat er in de hersenen gebeurde, en artsen ontdekten dat de hersenen van mensen met ADHD in dit opzicht anders waren. Bovendien kwamen artsen meer te weten over hoe ziektes worden overgedragen, bijvoorbeeld van de ene persoon op de andere door besmetting, of van ouders op kinderen via de genen.
Hierdoor kregen wetenschappers en artsen een goed inzicht in de oorzaken en aard van aandoeningen zoals ADHD die invloed hebben op hoe mensen zich voelen, hoe ze denken en hoe ze zich gedragen.

In de genen

Als je naar de families van kinderen met ADHD kijkt, vind je meestal minstens één nauwe verwant met een gelijksoortig probleem: een vader die op school altijd in de problemen kwam; een neef die slecht kon leren; een oom die voortdurend in gevechten betrokken raakte. De identieke tweelingbroer of -zus van een ADHD-patiënt, die precies hetzelfde genetische materiaal heeft, zal deze aandoening bijna altijd (in 90 procent van de gevallen) ook hebben.

Hieruit leiden we af dat ADHD erfelijk is -dat wil zeggen dat deze aandoening via de genen van ouder op kind wordt overgedragen. Genen zijn kleine stukjes informatie die in elke lichaamscel zitten en die instructies bevatten voor het maken van een uniek individu, waardoor hij of zij kan groeien en functioneren. Genen verklaren niet alles over waarom sommige mensen een ziekte krijgen en andere niet, maar ze verklaren wel veel.

Omgevingsfactoren en ADHD

Genen bepalen of mensen een grote of kleine kans hebben om een bepaalde ziekte te krijgen en hier veel last van te hebben. De opvoeding en de omgeving spelen ook een roL. Zo zal een kind met ADHD waarvan de ouders meevoelend zijn, de school behulpzaam is en de familie en vrienden verdraagzaam zijn, het beter doen dan een kind waarvan de ouders prikkelbaar zijn of zich vijandig opstellen en dat door de leraren wordt berispt en door iedereen wordt afgewezen.

De normale hersenen

De menselijke hersenen worden voortdurend met informatie bestookt: alles wat je ziet, hoort en voelt. De hersenen krijgen ook boodschappen van binnen in je lichaam (bijvoorbeeld als je honger hebt of verkouden wordt) en van je geheugen (bijvoorbeeld wie mensen zijn). Het lijkt een beetje op het horen van verschillende radiostations die elkaar overlappen.

De hersenen voorkomen overbelasting door de belangrijke boodschappen te selecteren en de rest te negeren. Hiervoor is het nodig dat verscheidene gespecialiseerde gebieden van de hersenen samenwerken. Het regelcentrum van de hersenen vertelt de verschillende delen van de hersenen welke informatie snel afgeleverd moet worden en welke weggefilterd moet worden. De andere delen van de hersenen voeren deze instructies uit.

Het regelcentrum van de hersenen noemen we de voorhoofdskwabben (voor in het hoofd, achter het voorhoofd).

ADHD-hersenen

In de hersenen van iemand met ADHD stroomt informatie binnen zonder dat er veel weggefilterd wordt. Het is enigszins vergelijkbaar met kijken naar een televisie met een gesplitst beeldscherm, waarop een heleboel verschillende scènes tegelijk zijn te zien. De informatie wordt geregistreerd, maar omdat er zoveel van is, kan het kind impulsief reageren zonder de gevolgen af te wegen. Een andere mogelijkheid is dat hij of zij op geen van de boodschappen die zijn of haar hersenen
overladen, reageert. Hij of zij is impulsief of onoplettend - of misschien allebei.
De hersenen van een ADHD-patiënt worden overbelast met ongefilterde informatie. Soms lijkt het onmogelijk om hier mee om te gaan.

Beelden van de hersenen

De nieuwste beeldvormende technieken tasten de hersenen af en laten zien waar activiteit is en waar niet.
Een techniek, SPECT (Single Photon Emission Computed Tomography) genoemd, meet de bloedstroom naar verschillende delen van de hersenen. Een andere techniek, PET (Positron Emission Tomography), maakt minuscule suikermoleculen die van een radioactief label zijn voorzien zichtbaar. De suiker hoopt zich op in de delen van de hersenen die het meest actief zijn en laat ze ‘oplichten’. Door te laten zien of de lichtjes in belangrijke gebieden aan of uit zijn, vertellen SPECT- en PET-beelden ons drie dingen over de hersenen van mensen met ADHD:

• de voorhoofdskwabben (regelcentrum) van de hersenen zijn minder actief in ADHD-hersenen dan in normale hersenen
• de gebieden die informatie uit beelden en geluiden verzamelen, worden enorm overbelast, wat erop wijst dat veel onnodige informatie niet weggefilterd wordt.
• Wanneer stimulerende middelen worden gebruikt, verdwijnen deze verschillen meestal.

Neurotransmitters: de boodschappers van de hersenen

Het is een al te eenvoudige voorstelling om de hersenen alleen te zien als een regelcentrum en een aantal gebieden die opdrachten uitvoeren. De hersenen werken ook als een geheel - zoals een elektronische synthesizer een complexe klank voortbrengt die uit vele bij elkaar gevoegde sporen bestaat.

In de hersenen geven miljarden verschillende gespecialiseerde cellen boodschappen aan elkaar door, wat enigszins vergelijkbaar is met wat in een telefooncentrale of computer gebeurt. Deze cellen - neuronen - communiceren met elkaar via chemische boodschappers die we neurotransmitters noemen.

Tussen elke twee hersencellen zit een kleine opening die we een synaps noemen. Wanneer een neuron een boodschap naar een aangrenzende cel wil versturen, geeft hij een neurotransmitter af die de synaps oversteekt en de aangrenzende cel stimuleert. Dit proces veroorzaakt een kettingreactie tussen de hersencellen. Meer dan 50 verschillende typen neurotransmitter zijn geïdentificeerd, die elk verantwoordelijk zijn voor verschillende gedragingen of gevoelens, en actief zijn in verschillende gebieden van de hersenen.

Dopamine en noradrenaline

De problemen die met ADHD samenhangen, worden veroorzaakt door een scheve verhouding van de chemische boodschappers dopamine en noradrenaline in de voorhoofdskwabben (het regelcentrum) en andere belangrijke gebieden van de hersenen. Noradrenaline wordt ook wel norepinefrine genoemd.

Een kind met ADHD is door een tekort aan dopamine niet in staat om de belangrijke boodschappen te selecteren uit de stroom van informatie waarmee de hersenen worden bestookt. Het kind kan het irrelevante ‘achtergrondlawaai’ niet wegfilteren en kan zich niet concentreren op wat belangrijk is. Kinderen met ADHD hebben onvoldoende dopamine, maar te veel dopamine is ook slecht. Dit maakt mensen obsessief: ze concentreren zich te veel op één ding - ze proberen bijvoorbeeld hun handen schoon te houden, zelfs wanneer ze niet vies zijn.

Noradrenaline speelt een andere rol. Het is de chemische boodschapper die 'vecht of vlucht'-reacties opwekt - het instinct van in het nauw gedreven dieren om te vechten of weg te rennen. Noradrenaline bereidt je voor op actie. Te weinig maakt mensen onverschillig en landerig; te veel doet hen naar opwinding verlangen – ook wanneer dit misplaatst is of zelfs gevaarlijk is. Wanneer deze twee belangrijke hersenstoffen uit balans zijn, zal iemand moeite hebben met opletten,
en/of impulsief en hyperactief zijn.

Dopaminespiegels

Dopaminespiegels gaan omhoog wanneer je blij en ontspannen bent. Het bewijs is geleverd door mensen die hun huisdieren aaien, Wetenschappers in Zuid-Afrika ontdekten dat zowel honden als hun eigenaars een lagere bloeddruk en hogere dopaminespiegels hadden nadat ze zich samen een half uur ontspannen hadden.

Opvoeding en omgeving

De voornaamste oorzaak van ADHD is een afwijking in de werking van de hersenen die het gedrag beïnvloedt. Deze afwijking wordt overgeërfd - met andere woorden, ze is genetisch. Maar andere factoren moeten ook in aanmerking genomen worden.

In de afgelopen eeuw begonnen deskundigen in te zien dat de opvoeding en omgeving belangrijke factoren zijn die kinderen helpen om gezond en gelukkig op te groeien. Nu weten we dat de omgeving van evenveel belang is als de genen die van de ouders worden overgeërfd. Zelfs een aandoening als ADHD, die een bekende genetische oorzaak heeft, wordt door de omgeving beïnvloed. Met name het gedrag van ouders, familie en leraren kan een positieve of negatieve invloed hebben.

Het kan echter moeilijk zijn voor ouders van ADHD-patiënten om altijd geduldig te blijven. Moeilijke kinderen - zelfs kinderen die niet ziek zijn - kunnen hun ouders het gevoel geven dat ze ongeschikt zijn. En omdat ADHD in de familie zit, kan een van de ouders ook met ADHD-problemen worstelen.

Problemen bij de geboorte

Vaak is het zo dat de moeder van een kind met ADHD een moeilijke zwangerschap of bevalling heeft gehad. Men vermoedt dat de kans op een kind met ADHD groter is als de moeder tijdens de zwangerschap rookt of aan sommige industriële gifstoffen, zoals die in onkruidverdelgers, wordt blootgesteld. Als de baby na de geboorte te weinig te eten krijgt, neemt de kans ook toe.

Wordt ADHD veroorzaakt door de voeding?

In de jaren 70 van de 20ste eeuw zei de Amerikaanse allergiedeskundige Ben Feingold dat hyperactiviteit veroorzaakt werd door van nature in voedsel voorkomende conserveringsmiddelen of door additieven - chemische stoffen die aan voedsel worden toegevoegd om het langer houdbaar te maken of een kleur te geven. Enige tijd leken studies dit idee te steunen, maar uiteindelijk bleek uit grondig onderzoek dat maximaal vijf op de honderd hyperactieve kinderen negatief door hun voeding werden beïnvloed, en slechts in geringe mate. Hoewel sommige kinderen met gedragsproblemen gevoelig zijn voor bepaalde stoffen in voedsel – ongeacht of ze toegevoegd zijn of er van nature in voorkomen - denken deskundigen nu dat veel van deze gevallen geen echte gevallen van ADHD zijn. Niettemin blijven de ouders van veel kinderen met ADHD ervan overtuigd dat er voedingsmiddelen zijn die de symptomen verergeren.