Probleem of stoornis: Leerstoornissen (dyslexie)

Van alle in de DSM IV beschreven problemen in het menselijk functioneren, vormen de leerstoornissen verreweg de modernste en meest recente aanwinst. We kunnen veilig zeggen dat nog maar zo’n vijftienduizend jaar geleden geen mens ooit problemen met lezen, schrijven en rekenen had, om de heel eenvoudige reden dat de mens toen nog niet aan het uitvinden van deze schone kunsten was toegekomen.

Leerprobleem

De leerstoornissen zijn geen psychiatrische problemen en worden niet vaak door deskundigen uit de geestelijke gezondheidszorg behandeld. Ze liggen immers op het terrein van het onderwijssysteem. Niettemin is bij veel kinderen die we in het circuit van de geestelijke gezondheidszorg zien (vooral die met ADHD of gedragsstoornissen), de kans groot dat ze ook een leerprobleem hebben dat hun psychiatrische status kan beïnvloeden. De leerstoornissen zijn alleen in de DSM-IV opgenomen om werkenden in de geestelijke gezondheidszorg aan te moedigen bij hun evaluaties zo volledig mogelijk te zijn.

Een ander fascinerend en in bepaalde opzichten veelzeggend aspect van de leerstoornissen is de selectie van vaardigheden die, als men daarin tekortschiet, de meeste aandacht hebben gekregen. Dat de keuze op lezen, schrijven en rekenen is gevallen doet duidelijk de gedachte rijzen dat beheersing van deze vaardigheden als een eerste vereiste wordt beschouwd om tot de ‘beschaafde wereld’ van schriftelijke taalbeheersing en behoorlijke scholing te behoren. Iemand, die redelijk goed met deze drie ‘basisvereisten’ uit de voeten kan, dankt de hemel dat er geen leerstoornissen zijn bedacht op het terrein van muzikale aanleg, tekenen, kaartlezen, houtbewerking, banden verwisselen of het in elkaar zetten van de onbegrijpelijk janboel van onderdelen waarmee men na aanschaf in de winkel zelf het begeerde object moet bouwen.

Om welke reden dan ook looft onze samenleving haar hoogste beloningen uit en stelt haar duidelijkste normen voor de cognitieve activiteiten van de linker hersenhelft. Wij eisen dat deze zich minstens in de vorm van schriftelijke taalbeheersing hebben gemanifesteerd om iemand van de ene groep naar de volgende te kunnen laten overgaan. We kunnen deze vaardigheden heel systematisch aftasten, zodat de vinger op het probleem is gelegd tegen de tijd dat een kind de vierde of vijfde groep bereikt.

De vaardigheden van de rechter hersenhelft daarentegen, die in het dagelijks leven nog steeds heel belangrijk zijn (en voordat we ‘beschaafd’ werden nog veel belangrijker voor ons overleven waren), worden nu naar een enigszins secundaire positie verwezen. Als op basisscholen evenveel nadruk werd gelegd op de ambachtelijke vaardigheden (wat misschien eigenlijk zou moeten), zou een heel andere groep kinderen als lijdend aan een leerstoornis worden bestempeld.

Beschrijving

In de vs wordt bij ongeveer vijf procent van de leerlingen van openbare scholen een of ander type leerstoornis vastgesteld. (In Nederland volgt iets meer dan 5% van de basisschoolleerlingen het speciaal onderwijs: LOM en ZMLK.) De diagnose wordt gewoonlijk in de laagste groepen van de basisschool gesteld wanneer de specifieke hiaten in de verwerving van basisvaardigheden voor het eerst aan de dag treden. Een leerstoornis wordt misschien pas in een hogere klas vastgesteld bij kinderen met een bijzonder hoog IQ wier intelligentie hen tot op zekere hoogte een buffer heeft verschaft tot ze voor zwaardere leertaken komen te staan.

Het vermogen van het kind om het lezen, rekenen of schrijven onder de knie te krijgen en in de praktijk te brengen, ligt heel duidelijk onder hetgeen verwacht wordt gezien zijn leeftijd, gemeten intelligentie en onderwijsniveau. Een leesstoornis, ook bekend als dyslexie, wordt gekenmerkt door een lage leessnelheid, problemen met het begrijpen van de tekst en het correct lezen. Iemand met dyslexie kan woorden weglaten, letters omdraaien of de betekenis van het gelezene vervormen.

De stoornis in de geschreven expressie wordt gekenmerkt door moeilijkheden met spelling, grammatica en het organiseren van de tekst. Iemand met dit soort leerstoornis besteedt in de regel bij schrijfopdrachten ontzettend veel tijd aan het telkens weer uitvegen en herschrijven, om ten slotte een schamel product met talrijke fouten in te leveren.

Individuen met een rekenstoornis hebben problemen met leren tellen, overschrijven van getallen, uitvoeren van eenvoudige berekeningen en ruimtelijk denken. Ze hebben dikwijls moeite met het begrijpen of herkennen van rekensymbolen en met het zich voorstellen van groepen objecten.

Leerstoornissen zijn specifieke en duidelijk omschreven mankementen; dit in tegenstelling tot zwakzinnigheid, die ook problemen omvat met de meeste intellectuele functies die de algemene intelligentie weerspiegelen. Een zwakzinnige kan echter ook een specifieke leerstoornis hebben als de prestatie op een of ander terrein aanzienlijk slechter is dan men gezien zijn IQ zou verwachten. De DSM IV differentieert elke leerstoornis naar het betreffende probleemgebied. Men moet echter wel beseffen dat er zich in meer dan één vaardigheid tekorten kunnen voordoen. Het is ook niet ongewoon dat leerstoornissen optreden samen met andere aan de kindertijd gebonden stoornissen zoals de ADHD en gedragsstoornissen.

Diagnose volgens DSM IV:

De prestaties van het kind op het gebied van lezen, rekenen of schrijven blijven ver onder het niveau dat gezien zijn of haar leeftijd, IQ en genoten onderwijs te verwachten zou zijn. Dit moet bevestigd zijn door een gestandaardiseerde test die individueel is afgenomen door een leerkracht uit het speciaal onderwijs of een psycholoog.

De leerproblemen van uw kind hebben een duidelijk negatief effect op de schoolprestaties.