Probleem of stoornis: Delirium

Het woord ‘delirium’ roept het beeld op van iemand die zich wild en onbeheerst gedraagt. Dit is uiterst misleidend. Ofschoon sommige mensen in een delirium inderdaad tijdelijk geagiteerd en moeilijk in bedwang te houden zijn, zijn er vele anderen die alleen maar verward en gedesoriënteerd raken op een heel stille, onopvallende manier waardoor men niet zo gauw aan een delirium denkt als de mogelijke reden voor hun veranderd gedrag. Tijdens een delirium verkeert iemand als het ware in een wazige droom of in een dichte mist die het besef van de buitenwereld vertroebelt. U kunt niet meer volgen wat er allemaal gebeurt en voelt zich angstig, geagiteerd of zelfs strijdlustig. U kunt gedesoriënteerd raken en niet meer precies weten waar u bent, of het ochtend, middag of avond is, welk seizoen het is, wie de mensen om u heen zijn of zelfs (in het uiterste geval) wie u zelf bent. Een delirium is gewoonlijk een korte-termijn probleem dat plotseling de kop opsteekt. Of het verdwijnt binnen enkele dagen volledig zonder enige blijvende schade, of het kan, in het tragischer geval, een voorbode zijn van een onomkeerbare dementie, amnestische stoornis of zelfs de dood. Een delirium is een van de weinige problemen waarbij onmiddellijke diagnose en behandeling een medische, niet alleen een psychiatrische, vereiste is.

Beschrijving

Tijdens een delirium raken vrijwel alle hersenfuncties van slag; het kortetermijngeheugen is bijna altijd aangetast. Wie eerder die dag op bezoek is geweest, wat men voor het ontbijt heeft gehad of wat de dokter bij zijn ochtendronde (of vijf minuten geleden) heeft gezegd, het zakt allemaal meteen weg in een verwarde mist. Het is lastig communiceren. De aandacht van de betrokkene blijft afdwalen naar andere dingen die in het vertrek gebeuren: de afleidende beelden of het geluid van radio of tv of iemand die voorbij loopt. U zult waarschijnlijk uw vragen steeds weer opnieuw moeten stellen; de betrokkene heeft moeite ze te begrijpen en erop te reageren en kan steeds hetzelfde blijven zeggen.

Desoriëntatie en verwardheid kunnen leiden tot ongelukken, eventueel met lichamelijk letsel, zoals het losschieten van infusen, valpartijen uit bed of van de trap of een verwarde vlucht dwars door het verkeer. Hallucinatoire belevingen met beschuldigende stemmen, angstaanjagende visioenen, het ruiken of proeven van iets smerigs en sensaties alsof er beestjes over je huid kruipen, komen veel vaker voor bij een delirium dan bij schizofrenie of een stemmingsstoornis.

Hallucinaties ziet men vooral veel bij slechtzienden of gehoorgestoorden. Dat sensorische deprivatie een probleem is, blijkt uit het feit dat de patiënt een enorme keel opzet een gehoorapparaat kan dan alle verschil van de wereld maken. Bij een delirium raakt het dagelijks ritme van waken en slapen dikwijls in de war — de betrokkene zal dan overdag in blijven dommelen, maar midden in de nacht hyperalert worden, tot zelfs geagiteerd toe. Dit karakteristieke patroon van slapen en waken wordt ‘sundowning’ genoemd, aangezien de narigheid gewoonlijk begint bij het vorderen van de avond.

Een van de opvallende dingen aan een delirium is dat het zo abrupt op komt zetten en weer eindigt en dat de verwardheid in korte tijd zo kan fluctueren. De betrokkene kan binnen slechts enkele minuten vanuit een vredige rust afglijden naar een toestand van verwarde agitatie. Soms kan tijdens het gesprek het bewustzijnsniveau van de betrokkene voor uw ogen veranderen. Ook de stemming kan verbazingwekkend labiel zijn de patiënt is het ene ogenblik apathisch of depressief, het volgende kwaad, van ontzetting vervuld, geagiteerd, of paranoïde.

Oorzaken van een Delirium

Delirium door een medische aandoening

Veel medische aandoeningen kunnen het functioneren van de hersenen in de war sturen en een delirium veroorzaken, zoals beroertes, hartinsufficiëntie, hersentumoren, schedelletsel, laag bloedsuikergehalte, infecties en vitaminetekorten. Sommige patiënten ontwikkelen een delirium na een operatie door de nawerking van de verdoving, bloedproppen en postoperatieve infecties of een combinatie hiervan.

Mensen die in een ziekenhuis worden opgenomen, hebben dikwijls veel klachten die in combinatie tot een delirium kunnen leiden. Er is sowieso sprake van een ernstige medische aandoening, anders zouden zij niet zijn opgenomen. Vaak krijgen patiënten flinke doses medicijnen — en ook nogal eens veel verschillende, die allemaal als bijverschijnsel verwardheid kunnen veroorzaken. Dan werkt de ziekenhuisomgeving vaak ongunstig in op iemand die het op dat moment toch al niet meer even helder ziet. De structuur en de regelmaat van het gewone leven van alledag bieden ons voortdurend houvast en houden ons op het rechte spoor. De vreemde omgeving (die tegelijkertijd zowel te veel als te weinig prikkels biedt) van ziekenkamer of-zaal of intensive care-afdeling kan volstaan om iemand die cognitief nog maar marginaal functioneert in een compleet delirium te laten wegzakken.

Ziek zijn en dan ook nog eens in een onbekende omgeving worden opgeborgen, is dubbel belastend, en de stress die daarmee gepaard gaat, is dikwijls te veel voor iemand die toch al niet meer goed met vreemde dingen om kan gaan. Een hierdoor ontstaan slaaptekort kan alles nog erger maken. Als een familielid bij de zieke mag komen, moet deze proberen wat middelen ter oriëntatie aan te brengen. Een nachtlampje, foto’s van familieleden, een goed zichtbaar opgestelde klok of kalender en regelmatige bezoekjes van een vertrouwd gezicht helpen allemaal de patiënt in herinnering te brengen wat er aan de hand is en waarom. Dit kan een heel verschil uitmaken.

Delirium door een middel teweeggebracht

Veel medicijnen en de meeste verslavende middelen kunnen, als de dosis maar hoog genoeg is of het gebruik abrupt wordt afgebroken, de hersenfunctie volledig in de war brengen. Iemand die voortdurend grote hoeveelheden alcohol inneemt of hoge doses tranquillizers, kan daar niet plotseling mee ophouden zonder een mogelijk levensbedreigende vorm van delirium te riskeren die delirium tremens heet. In plaats daarvan moet hij langzaam worden ontgift om geleidelijke ontwenning mogelijk te maken.

De abrupte verandering in het drinkpatroon bij ziekenhuisopname vanwege een medische klacht kan een alcoholist ernstig gevaar van Delirium Tremens doen lopen. De onverwachte onthoudingsverschijnselen kunnen het gevolg zijn van het feit dat hij het ziekenhuispersoneel niet van zijn hoge dagelijkse alcoholinname op de hoogte heeft willen brengen dus moet u dit voor hem doen. Denk er vooral ook aan dat er na het laatste glas enkele dagen verlopen voordat de onthoudingsverschijnselen beginnen. Pas op voor een vals gevoel van veiligheid als de eerste dagen zonder alcohol geen problemen geven.

Delirium door multipele oorzaken

Meestal is een delirium het gevolg van een samenspel van verschillende factoren. Dit kan gevaarlijk zijn. Soms is één oorzaak van het delirium netjes opgespoord en behandeld maar wordt de patiënt toch dement of sterft omdat een tweede op de achtergrond gebleven oorzaak niet is onderkend. Bijzonder riskant is de combinatie van een lichamelijke ziekte én een probleem met middelengebruik. Veel medische aandoeningen verminderen de weerstand van de hersenen tegen de bedwelmende of de onthoudingseffecten van drugs of alcohol en dit effent de weg voor een ernstig delirium. Het is daarom verstandig om naar andere oorzaken van het delirium uit te blijven kijken, ook al is een mogelijke boosdoener geïdentificeerd en uitgeschakeld.

Diagnose volgens DSM IV

Uw besef van de wereld om u heen is ernstig aangetast en u bent niet in staat aandacht te schenken aan, of bij te houden wat er om u heen gebeurt.

• U hebt minstens één bijkomend en ernstig probleem met uw geestelijk functioneren. Dit kan zijn:
• U bent gedesoriënteerd — u weet niet waar u bent, wat voor dag het is of wie die mensen om u heen zijn.
• U hebt hallucinaties — u ziet, hoort, voelt of ruikt dingen die er in werkelijkheid niet zijn.
• U hebt ernstige problemen met het onthouden van dingen, zoals voorvallen van eerder op de dag.

Andere mensen kunnen moeilijk volgen wat u zegt omdat het onsamenhangend of gedesorganiseerd is.
Uw symptomen zijn abrupt begonnen en nemen in de loop van de dag toe en af.