Zwarte Dood: het ziekteverloop in zeven dagen

Niks heeft in de geschiedenis van de mensheid de wereldbevolking zo efficiënt en in zulke groten getale weten uit te dunnen als de gevreesde Zwarte Dood. Geen enkele oorlog, ziekte of genocide was ooit zo doelmatig en succesvol te werk gegaan als deze ziekte, die eigenhandig de wereld 75 tot honderd miljoen personen lichter maakte.

Achtergrond

De Zwarte Dood was een epidemie van ongekende verwoestende kracht die in de veertiende eeuw enorm heeft huisgehouden over de hele wereld. In het Midden-Oosten en Europa heeft deze epidemie het leven gekost aan ongeveer een derde van de totale bevolking daar, ongeacht of het mannen, vrouwen, kinderen, of zelfs geestelijken waren. In tegenstelling tot wat lang gedacht werd wordt het slachtoffer niet besmet door een virus, maar door een bacterie, de 'Yersinia pestis', die door vlooien wordt over gedragen. Vaak wordt gedacht dat ratten de directe verspreiding van de bacterie op hun geweten hadden, maar eigenlijk waren deze voornamelijk zwarte ratten slechts de dragers van de echte overbrengers, de vlooien. De ratten waren wel degelijk de dragers van de bacterie, maar de besmetting op mensen kwam toch vooral door de vlooien.

Hygiëne

In tegenstelling tot de moderne samenleving waar mensen gemiddeld zo'n drie à vier keer per week douchen of een bad nemen, hadden de mensen in de Middel-Eeuwen niet zo heel veel interesse in hygiëne. Mensen wasten zich nauwelijks, maakten slechts van tijd tot tijd een keer hun huis een beetje schoon en ze deden zeker niks aan die ratten en vlooien. Het was namelijk heel normaal in die periode dat de ratten door de straten liepen en niemand keek ervan op als je vlooien had, dat hoorde nou eenmaal bij het leven. Zo hebben deze besmette vlooien heel gemakkelijk de bacterie over kunnen brengen, want ze sprongen gewoon rond tussen de personen, die vooral in de steden heel dicht op elkaar leefden.

Besmetting

De 'Yersinia pestis' was een vindingrijke bacterie. Allereerst werden de ratten geïnfecteerd, die bij bosjes stierven. Dat leek niemand destijds echt een ramp, een rat minder is namelijk alleen maar mooi meegenomen. Deze ratten echter hadden vervelende bezoekers, de vlooi, die ongetwijfeld de meest voorkomend huisdier van mensen was zonder dat ze er erg in hadden. Als deze vlooien bloed gingen drinken bij de ratten, werd de vlooi door de bacterie in het bloed geïnfecteerd en werd nu een met de Zwarte Dood geïnfecteerde vlooi. De bacterie verstopte heel ingenieus de maagingang van de vlooi, zodat deze constant het gevoel had honger te hebben. Het gevolg hiervan is dat de vlooien overal om zich heen gaan bijten om maar dat bloed binnen te krijgen. Als op een gegeven moment de ratten allemaal het loodje gelegd hebben gaan ze op zoek naar andere prooien waaronder de mens. Omdat vrijwel iedereen destijds vlooien had, kon de vlooi en daarmee de pestbacterie zich razendsnel verspreiden.

Een gemiddelde week met de Zwarte Dood

Natuurlijk, het ene slachtoffer hield het iets langer vol dan de ander, maar over het algemeen was het na een week voor de meesten wel afgelopen. Zeven dagen was alles wat de bacterie nodig had om een persoon van binnenuit kapot te maken.

Dag 1

De eerste dag nadat de bacterie het lichaam binnengedrongen was, waren de symptomen nog niet zo heel ernstig. Deze dag werd namelijk gekenmerkt door symptomen die gebruikelijk waren als je een beetje grieperig was, zoals hoofdpijn, rillingen en koorts. Doordat dit veelvoorkomende symptomen waren had de bevolking aan het begin van de epidemie ook niet door dat dit de symptomen waren van een dodelijke bacterie.

Dag 2

De symptomen van de tweede dag zouden ook nog weggeschreven kunnen worden aan een hardnekkige griep. Misselijkheid en overgeven heersten deze tweede dag na de besmetting.

Dag 3

Vanaf dag drie begonnen de ledematen pijn te doen. Een onbestemd soort pijn trok door de armen en benen heen en dit was een van de eerste symptomen die echt onderscheiden kon worden van een normale griep.

Dag 4

Een karakteristiek symptoom van de pest en dan in het bijzonder van de builenpest waren de zwellingen van de lymfeklieren in de nek, op de ledematen, oksels en de lies. Hier dankt de builenpest zijn naam aan. Naarmate de builen groeien worden ze steeds pijnlijker en gevoeliger, waardoor het slachtoffer zich nauwelijks durft te bewegen. Ook het weefsel rond de gezwollen lymfeklier begint te ontsteken, wordt gevoelig en kleurt rood.

Dag 5

De constant groeiende builen kunnen de druk niet meer aan en springen open, waarbij ze veel bloed en pus uitscheiden. Dit was geen fijn aangezicht voor hun verzorgers en de stank was verschrikkelijk.

Dag 6

De 'Yersinia pestis' maakt het lichaam van binnenuit kapot en op dag zes beginnen de inwendige bloedingen. Als de pest namelijk niet snel wordt behandeld verspreidt de infectie zich via de bloedbaan door het hele lichaam. Dit heet de septische pest. Het bloed gaat klonteren, er treden inwendige bloedingen op en hierdoor krijgen vitale organen te weinig bloed en zuurstof, waardoor ze niet meer goed kunnen functioneren en het vervolgens helemaal laten afweten.

Dag 7

Het slachtoffer overlijdt aan de complicaties van de pest.