De pest in de 21e eeuw

De pest of de zwarte dood, we kennen deze termen allemaal vast nog wel uit onze geschiedenisboeken. Het is een dodelijke ziekte die tijdens de middeleeuwen het leven kostte aan miljoenen mensen en was daarbij een van de grootste epidemieën die onze contreien ooit heeft gekend. Deze ziekte is echter niet uitgeroeid in tegenstelling tot de slachtoffers die hieraan leden. In de 20e eeuw heeft deze ziekte voor een verhoogd sterftecijfer gezorgd in India en Vietnam. In de 21e eeuw komt deze ziekte vooral bij dieren voor maar kan overgezet worden op de mens door bijvoorbeeld vlooienbeten. De meeste gevallen werden vastgesteld op de continenten Afrika, Azië en Zuid-Amerika en Noord-Amerika.

Wat is de pest?

Bij het woord “pest” hebben direct de neiging om te denken aan de builenpest, ook wel bekend als de “Zwarte Dood” die duidt op de verschrikkelijke uitbraak van deze epidemieën in Europa en Azië in de 14e eeuw. De pest wordt veroorzaakt door de enterobacterie Yersinia pestis. De symptomen zijn afhankelijk van de intensiteit van de infectie op een bepaald lichaamsdeel. Bijvoorbeeld builenpest is overheersend aanwezig in de lymfeklieren terwijl longpest vooral in de longen zit. Septicemische pest zal dan weer de bloedvaten infecteren.

De infectie wordt in eerste plaats doorgegeven door middel van ratten die drager zijn van besmette vlooien. Het zijn dus niet de ratten die de bacterie meedragen maar wel de vlooien die zich op de ratten hebben genesteld. Wanneer deze vlooien op de mens terecht komen kunnen ze de bacterie overdragen op het menselijk lichaam. Er zijn echter ook andere knaagdieren die vlooien kunnen herbergen zoals eekhoorns, konijnen. Zelfs honden en katten blijven soms niet gespaard. Vlooien zijn de ideale dragers voor de Yersinia pestis bacterie. Het spijsverteringskanaal wordt geblokkeerd waardoor de vlo de bacterie zal uitbraken en deze het lichaam van de gastheer kan binnendringen.

Symptomen en soorten

Zoals eerder vermeld hangen de symptomen van de pest af van het lichaamsdeel dat geïnfecteerd is. Dit is meestal het gebied waar de vlo of een andere drager van de bacterie heeft gebeten.

Builenpest

Deze zal optreden wanneer de bacteriën rechtstreeks binnendringen in het lymfestelsel. Eenmaal aanwezig zullen deze razendsnel vermenigvuldigen. Door deze enorme toename van bacteriën zal het immuunsysteem tussenbeide moeten komen om de bacteriën te bestrijden. Dit veroorzaakt ernstige ontstekingen en massieve zwelling van de lymfeklieren met extreme pijn tot gevolg. Deze zwellingen worden builen genoemd en lijken op grote blaren die zich manifesteren op het lymfegebied meer bepaald de oksels, de liesstreek en de nek.

Septicemische pest

Septicemische pest komt voor wanneer de bacteriën rechtstreeks binnendringen in de bloedbaan, meestal veroorzaakt door een vlooienbeet in een oppervlakkig bloedvat. In tegenstelling tot het lymfatische systeem dat deze bacterie zou kunnen bevatten worden de bacteriën bij septicemische pest getransporteerd via de bloedbaan over heel het lichaam. Deze vorm van de pest heeft bijna altijd de dood tot gevolg. In sommige gevallen bezwijkt het slachtoffer zelfs binnen de 24 uur.

Longpest

Longpest verschilt van de andere soorten. Hoewel deze ook kan worden veroorzaakt door een vlooienbeet vindt de besmetting meestal plaats door inademing van opgehoeste, besmette druppels afkomstig uit de longen van personen die reeds lijden aan longpest. Door zijn virulentie en extreme besmettingsvermogen is deze ziekte meestal dodelijk, vooral als deze uitbreekt in overvolle, slecht geventileerde gebouwden. De dood treedt meestal op na drie tot vier dagen vanaf de besmetting.

Bij al deze vormen van de ziekte treden inwendige bloedingen op. Deze bloedingen veroorzaken blauwe tot zwarte plekken over heel het lichaam. Vandaar ook de naam “Zwarte Dood”. Naast deze symptomen ondervinden slachtoffers van de pest ook hevige rillingen, koorts, spierpijn, huiduitslag en epileptische aanvallen. Deze symptomen zijn aanvullend aan:

• de pijnlijke builen bij builenpest
• ademhalingsmoeilijkheden, hoesten en bloederig sputum bij longpest,
• buikpijn, diarree, misselijkheid, braken, algemeen orgaanfalen en lage bloeddruk bij de septicemische variant.

Tegenwoordig bestaat de behandeling van de pest uit moderne antibiotica zoals streptomycine, tetracycline en gentamicine. Een vaccin is niet beschikbaar en bovendien ook nutteloos tijdens een epidemie aangezien het enkele weken kan duren eer deze effectief aanslaat. Algemene medische en verpleegkundige ondersteuning is ook noodzakelijk voor deze patiënten.

Risico tot op heden

Uit de beschikbare informatie van verscheidene organisaties waaronder het WHO (World Health Organisation) kunnen we opmaken dat de laatste grote pest epidemie eindigde in Zuid-China aan het begin van de 20e eeuw. Deze epidemie kostte het leven aan ruim tien miljoen mensen rond 1920. Vandaag de dag worden de meeste gevallen van pest gemeld in Afrika, meer bepaald in Congo. Andere streken waar nog regelmatig gevallen van pest worden geconstateerd zijn Tanzania, Madagaskar, Vietnam, Peru, China en Mongolië. Het aantal slachtoffers is gelukkig niet meer zo extreem als tijdens de middeleeuwen en in veel gebieden is er geen sprake meer van de ziekte.

Het meest verontrustende aan deze ziekte is dat ze opeens kan verschijnen in gebieden waar ze werd geacht uitgestorven te zijn. In 2003 in Algerije bijvoorbeeld werden toch enkele gevallen van pest geconstateerd hoewel deze ziekte al meer dan vijftig jaar niet meer voorkwam in dit land. In feite kunnen we allemaal slachtoffer worden van deze ziekte door te reizen naar gebieden waar deze ziekte nog altijd voorkomt of eenvoudig weg door het werk. In Londen en omstreken zijn mensen die bijvoorbeeld werken in rioleringen verplicht om beschermende kledij en maskers te dragen om het risico op de mogelijk actieve pest bacterie en andere ziektes te verkleinen.

Besluit

De pest is een van de oudste ziekten die we kennen en heeft gedurende de tijd het leven gekost aan minstens 200 miljoen mensen. Deze ziekte is helaas niet volledig uitgestorven en maakt tot op heden slachtoffers. Gelukkig kan deze ziekte met succes worden behandeld als ze tijdig wordt ontdekt.

We zijn ons reeds bewust van verschillende andere bacteriën die immuun zijn geworden voor antibiotica. Zullen de pest bacteriën op termijn ook resistent worden voor antibiotica? Zullen we op een dag een nieuwe pandemie meemaken? Op dit moment lijkt dit vrij onwaarschijnlijk maar we mogen de steeds veranderende wereld van bacteriën niet onderschatten in het bijzonder de “Zwarte Dood”. Bacteriën van alle soorten zijn immers al veel langer op deze aarde en hebben vele andere soorten van leven zien komen en gaan. Zullen ze ook getuige zijn van onze ondergang?