Overdreven hygiëne: bacteriën doorgaans onschuldig en nuttig

Een beetje extra hygiëne kan geen kwaad, tóch? Dat klopt, maar bacteriën hebben vaak ten onrechte een slechte reputatie. We vinden ze overal in overvloed, maar normaal gesproken zijn ze onschuldig of zelfs nuttig. Ook ons lichaam zit er vol van, vooral onze huid en darmen. Bacteriën zijn dus niet onze vijanden. Ze helpen ons bijvoorbeeld om voedsel af te breken of ziekten te bestrijden. Zo kan men vraagtekens plaatsen bij de bezetenheid van sommige mensen om bacteriën zonder goede reden te willen doden. Het risico dat daardoor ook nuttige bacteriën worden getroffen, is zeer groot en funest voor ons immuunsysteem.

Inhoud

• Zijn er ook schadelijke bacteriën?
• Bacteriën op openbare toiletten
• Bacteriën bezitten hun slechte reputatie vaak ten onrechte
• Is desinfecteren en ontsmetten dan overbodig?
• Handen wassen voorkomt verspreiding van bacteriën
• Niezen in de holte van je arm?
• Overdreven hygiëne: goed bedoeld, maar contraproductief

Zijn er ook schadelijke bacteriën?

Natuurlijk zijn er ook slechte bacteriën maar het aantal ziekmakende bacteriën is in vergelijking met hun onschuldige en vaak nuttige soortgenoten verwaarloosbaar klein. Bacteriën bezitten hun slechte reputatie dus ten onrechte. Dat beeld ontstond 100 tot 150 jaar geleden toen ze werden geïdentificeerd als pathogenen (ziekteverwekkers). En ja, het klopt dat de infectieziekte tuberculose ernstige gevolgen kan hebben als ziekteverwekkers bijvoorbeeld in de longen raken.

Bacteriën op openbare toiletten

Het is de algemene opvatting dat vaatdoekjes broedplaatsen zijn van bacteriën en ook in de koelkast wemelt het van de ziektekiemen. Maar hoe zit het dan met het toilet? Wel, de hygiëne op (openbare) toiletten is vaak minder slecht dan we denken. De wc-bril, een bron van angst voor veel mensen, is doorgaans nauwelijks met bacteriën besmet. Openbare toiletten zijn dan ook een klassiek voorbeeld van onze absurde opstelling ten aanzien van ziektekiemen. Vaak plakken we de wc-bril in openbare toiletten ter bescherming af, of we gaan er sowieso niet op zitten. Maar hoewel uitzonderingen de regel bevestigen, worden de toiletten in openbare gelegenheden doorgaans regelmatig schoongemaakt. Noch het toilet, noch de eigen koelkast zijn reden tot grote bezorgdheid.

Bacteriën bezitten hun slechte reputatie vaak ten onrechte

Maar weinig bacteriën leiden bij contact met andere mensen tot problemen. Daartoe behoren bijvoorbeeld wel de verwekker van tuberculose of meningitis. Maar bacteriën die wat dat betreft vaker het nieuws halen, zijn Salmonella of Campylobacter, die via ons voedsel worden overgedragen.

Is desinfecteren en ontsmetten dan overbodig?

In veel toiletten staan dispensers met ontsmettingsmiddel. En die passen ook goed in elke handtas. Een beetje extra voorzichtigheid kan toch geen kwaad, nietwaar? Ze maken toch ook gebruik maken van ontsmettingsmiddelen in het ziekenhuis?
Dat klopt inderdaad. Vooral bij het aanbrengen van een infuus moet men de overdracht van (resistente) bacteriën zien te voorkomen. En als men na elk patiëntencontact de handen grondig wil wassen, dan neemt dat meer dan een minuut in beslag.

Handen wassen in ziekenhuis kost te veel tijd

Desinfecteren gaat veel sneller. Dat is het belangrijkste verschil. Maar desinfecteren in het dagelijks leven is niet echt nodig. Uiteraard is er iemand die veel geld verdient aan de verkoop van de hiervoor genoemde dispensers. En dan komt het goed uit als mensen zich uit een misplaatst gevoel van hygiëne zekerder voelen. Het probleem ontstaat tussen de oren, niet op de handen. Als deze na gebruik van het toilet gewoon worden gewassen, dan is dat voldoende.

Handen wassen voorkomt verspreiding van bacteriën

Het feit dat veel mensen hun handen niet wassen, is niet netjes. Maar het is ook weer geen groot gevaar voor de volksgezondheid. Toch zou het beter zijn als het wassen van de handen bij iedereen routine zou worden. Die gewoonte voorkomt de verspreiding van bacteriën, sowieso in landen met slechte hygiënische omstandigheden, maar ook bij ons tijdens het griepseizoen.

Hoe we handen juist wassen

Precies zo, zoals we het als kind al hebben geleerd: met water en zeep, ook tussen de vingers. Ingewikkelde instructies zijn voor het dagelijks leven overdreven.

Niezen in de holte van je arm?

Het wordt als extra maatregel tegen verkoudheid wel eens aanbevolen om te niezen in de holte van je arm. Dat is niet onlogisch, want na het niezen heb je vaak niet de gelegenheid om je handen te wassen. En wat ook pleit voor niezen in je elleboog, is het feit dat je daarmee de bacteriën minder gemakkelijk verspreidt. Je raakt immers vaker met je handen iets aan dan met je elleboog.

Overdreven hygiëne: goed bedoeld, maar contraproductief

In de geneeskunde bestaat er zoiets als de "hygiënehypothese", een theorie die de opkomst van allergieën en auto-immuunziekten verklaart vanuit het steriliseren van onze leefruimtes. Ons immuunsysteem is in de kindertijd te weinig blootgesteld aan bacteriën, parasieten en virussen, en beschermt derhalve onvoldoende. Het verband tussen de ontwikkeling van allergieën en hygiëne is allang bekend. Daar bestaat weinig twijfel over. Een kind steriel grootbrengen, is onverstandig. Het is immers aangewezen op het contact met bacteriën. Zo hebben bijvoorbeeld kinderen die met de keizersnede ter wereld zijn gekomen, een hoger risico op astma. Waarschijnlijk omdat ze tijdens de geboorte niet met de "juiste" bacteriën in contact zijn gekomen. En zo is er nog een hele reeks van andere aandoeningen gerelateerd aan de verstoring van onze bacteriehuishouding.

Te veel hygiëne kan schaden

Overdreven hygiëne is dus goed bedoeld, maar contraproductief. Het is niet goed wanneer je bacteriën zonder duidelijk aanwijsbare reden wil doden. Het risico daarbij ook de nuttige bacteriën te treffen, is zeer groot. Waar mogelijk, moeten we alle bacteriën op de huid en in de darm als onze vrienden beschouwen. Deze zijn maar zelden gevaarlijk.