Malaria in Nederland: Kan malaria hier terugkeren?

Malaria is een dodelijke ziekte die wordt veroorzaakt door een parasiet. Deze malariaparasiet wordt overgebracht door bepaalde soorten muggen. Malariabesmettingen in Nederland betreffen altijd personen die zijn teruggekomen uit een gebied waar malaria heerst. Voor de Tweede Wereldoorlog werden mensen regelmatig in Nederland besmet met malaria. Men is er echter in geslaagd de ziekte in Nederland geheel uit te roeien.

• Malaria
• Malariamuggen
• Malariamuggen in Nederland
• Geschiedenis malaria in Nederland
• Malaria in Nederland door besmetting in het buitenland
• Kan malaria in Nederland terugkeren
• Geval van malariabesmetting in Duitsland
• Wat is er nodig voor een malaria epidemie
• Gunstigere omstandigheden malaria in Nederland

Malaria

De benaming 'malaria' komt van de Latijnse woorden 'mala aria' wat slechte lucht betekent. Men dacht vroeger dat malaria veroorzaakt werd door de lucht afkomstig uit moerassen. Vroeger werd malaria ook wel moeraskoorts genoemd. Malaria is een erg gevaarlijke ziekte die jaarlijks vele slachtoffers eist, in 2014 stierven er 600.000 mensen aan malaria.

Malaria is een ziekte die wordt veroorzaakt door een parasiet. Er zijn zes verschillende soorten parasieten die malaria bij mensen kunnen veroorzaken:

• Plasmodium ovale
• Plasmodium vivax
• Plasmodium falciparum
• Plasmodium malariae
• Plasmodium knowlesi
• Plasmodium brasilianum

Deze parasieten worden overgedragen door bepaalde soorten muggen die deze malariaparasieten bij zich dragen. De incubatietijd nadat een persoon is gestoken door een mug die is besmet met malariaparasieten bedraagt over het algemeen 12 tot 17 dagen. Alleen bij de Plasmodium falciparum kunnen de eerste symptomen al na 7 dagen optreden. De eerste symptomen bij malaria lijken op die van de griep.

Malariamuggen

Malaria wordt overgedragen door bepaalde soorten muggen van het geslacht Anopheles. De meeste soorten Anopheles-muggen leven in tropische gebieden. Er zijn wereldwijd 460 soorten muggen van het geslacht Anopheles, hiervan zijn er meer dan 100 soorten die malariaparasieten kunnen overbrengen. Om zich te kunnen vermenigvuldigen hebben de malariamuggen stilstaand water nodig. De meeste soorten muggen die malaria kunnen overbrengen hebben hierbij een voorkeur voor brak water.

Malariamuggen in Nederland

In Nederland komt ook een aantal muggensoorten van het geslacht Anopheles voor. Dit zijn malariamuggen, echter de malariaparasiet is in ons land uitgeroeid. Deze muggen van het geslacht Anopheles komen anno 2020 in Nederland voor:

• Anopheles algeriensis
• Anopheles atroparvus
• Anopheles claviger
• Anopheles maculipennis
• Anopheles melanoon
• Anopheles messeae
• Anopheles plumbeus

De Anopheles plumbeus is een soort die in Nederland voorkomt in de buurt van mensen en behoorlijk agressief steekt. Deze soort valt mensen in een straal van 1 kilometer rond de broedplaats lastig.

Geschiedenis malaria in Nederland

In de geschiedenis kwam malaria veelvuldig voor in Nederland. Vooral de delen van ons land waar weel brak water aanwezig was stonden bekend om grote malaria-uitbraken. In de provincies Zeeland, Noord-Holland en Friesland kwam malaria het vaakst voor.
De laatste officiële inheemse besmetting met malaria is een geval in 1959 in Zeeland. Nederland werd als laatste land in Europa malariavrij verklaard in 1970 door de WHO. Grote malaria-epidemieën vonden plaats in de jaren:

• 1809 in Zeeland
• 1888 in Kampen
• 1900 in Groningen
• 1905 in Noord-Holland
• 1909 in Noord-Nederland
• 1923 in Noord-Holland
• 1942 in Noordoostpolder
• 1940-1945 in Middelburg
• 1942-1947 in Noordoostpolder
• 1965 in Noord-Holland

De malaria-epidemie in 1809 in Zeeland is één van de bekendste. Deze epidemie vond plaats tijdens de Engelse invasie, bij deze invasie kwamen er Engelse soldaten aan land in Walcheren. Onder de 15.000 man die op Walcheren gelegerd waren, waren voordat er één maand om was al 3.000 zieken en 10.000 zieken voor de maand september om was. Aan het eind van de expeditie was 40% ziek geweest en waren er bijna 4000 doden. Onder de inwoners van Zeeland zelf waren er opmerkelijk genoeg bijna geen zieken. De plaatselijke bevolking had in de loop der jaren een zekere immuniteit opgebouwd tegen de ziekte.

Malaria in Nederland door besmetting in het buitenland

Malaria komt in Nederland voor, echter de besmettingen met malaria vinden niet in Nederland plaats. Het betreft Nederlanders die naar plekken op de wereld zijn gereisd waar malaria voorkomt. Na thuiskomst in Nederland worden ze ziek en blijken ze malaria te hebben. In de periode van 2007 tot en met 2017 bedroeg het aantal mensen dat jaarlijks met malaria in Nederland wordt gediagnosticeerd 150-300, al deze patiënten zijn in het buitenland met malaria besmet. Tot 1959 waren malariaparasieten ook inheems in Nederland, de parasiet is in ons land echter volledig uitgeroeid.

Kan malaria in Nederland terugkeren

De kans dat malaria terugkeert in Nederland is uiterst klein. Op dit moment zou een besmetting met malaria in Nederland kunnen ontstaan doordat een persoon die in het buitenland is besmet door malaria, gestoken wordt door een Nederlandse Anopheles-mug waarna deze mug de ziekte weer overbrengt op een andere persoon. Gezien de lage dichtheden van deze muggen is de kans hierop uiterst klein.

Geval van malariabesmetting in Duitsland

Dat de terugkeer van malaria in Nederland niet geheel onmogelijk is laat het volgende geval zien. Het medische tijdschrift 'Tropical Medicine and International Health' beschrijft een geval in 2001 in Duitsland. Hierbij brachten inheemse Duitse muskieten tropische malaria over in een ziekenhuis vlakbij Düsseldorf. Het betrof hier een met malaria besmet kind dat dat in Duitsland was gekomen vanuit Angola. Zij droeg de tropische en dodelijke malariaparasiet Plasmodium falciparum bij zich. Ze werd in het ziekenhuis door Duitse Anopheles plumbeus-muggen gestoken die weer andere patiënten staken, zo raakten 2 patiënten met malaria geïnfecteerd. Deze samenloop van omstandigheden is echter heel toevallig en de kans dat dit zich nog eens herhaalt is zeer gering.

Wat is er nodig voor een malaria epidemie

Voor het ontstaan van een nieuwe malaria-epidemie in Nederland zijn er bepaalde omstandigheden nodig. Zo zijn er met malaria besmette patiënten nodig, en is er een voldoende grote concentratie Anopheles-muggen nodig die deze patiënten steken en de ziekte overbrengen op andere personen. De kans dat deze omstandigheden zich voordoen is zeer gering. Ook is de gezondheidszorg in Nederland van hoge kwaliteit en wordt er in ziekenhuizen alles aan gedaan om deze omstandigheden te voorkomen. Een daadwerkelijke terugkeer van malaria in Nederland is dan ook zeer onwaarschijnlijk.

Gunstigere omstandigheden malaria in Nederland

Door klimaatverandering met de hierbij behorende opwarming, worden de omstandigheden voor malariaparasieten in ons land wel steeds gunstiger. Wanneer er dan een persoon wordt gestoken die is besmet met een malariaparasiet, kan de parasiet zich weer verspreiden. Wat klimaatverandering in de toekomst met de verspreiding van malaria gaat doen is nog onvoorspelbaar.
Het areaal aan natte natuur in ons land is sinds malaria hier is uitgeroeid flink toegenomen. Deze moerassen bieden geschikte broedplaatsen voor de malariamuggen die hier al voorkomen. Het is dus niet ondenkbaar dat de dichtheden van deze muggen op bepaalde plekken flink kunnen toenemen.