Spaanse griep: de grootste pandemie in onze geschiedenis

De Spaanse griep was een pandemie in de jaren 1918-1919 die veel levens eiste. De exacte aantallen overledenen zijn niet bekend, er worden aantallen genoemd tussen de 20 en 100 miljoen. De meest voorzichtige schattling van het aantal doden ligt tussen de 20 en 40 miljoen.

Geschiedenis

De naam 'Spaanse griep' is wellicht niet helemaal correct. Men vermoed dat de ziekte, veroorzaakt door het virus H1N1, zijn oorsprong heeft in de Verenigde Staten. De naam 'Spaanse griep' is waarschijnlijk ontstaan doordat de Spaanse kranten als eerste over de ziekte berichtten. Het virus H1N1 liet zich als eerste zien op de militaire basis Fort Kunston in Kansas en verspreidde zich vervolgens naar andere Amerikaanse legerbases. Doordat de Amerikanen troepen over de hele wereld zonden, kon het virus zich ongestoord verplaatsen naar andere delen van de wereld. In eerste instantie leek het virus relatief onschadelijk, totdat de eerste doden vielen. De Spaanse kranten, die geen oorlogscensuur kenden, sloegen alarm toen de eerste mensen aan de ziekte stierven.

Ondertussen was nog steeds de Eerste Wereldoorlog aan de gang, en de Amerikaanse soldaten moesten vechten. Zij besmetten andere legerkorpsen, waaronder de Duitsers. In augustus 1918 had ongeveer de helft van de Amerikaanse soldaten in Europa de Spaanse griep, 43.000 van hen onderleefden dit niet. Nog eens 50.000 stierf aan het front. Bijna de helft van de Amerikaanse doden was dus niet gestorven aan het front, maar aan een griep...

Net toen men dacht dat het niet erger kon, kwam de oorlog tot zijn einde. Iedereen kon weer naar huis, waar de festiviteiten losbraken. Dit zorgde voor een massale verspreiding van de Spaanse griep, waardoor er ontzettend veel doden vielen. Het lijkt erop dat in die tijd ongeveer 20% van de totale bevolking besmet was met het virus.

In 1919 was de griep, net zo snel als ze op was gekomen, weer helemaal weg, maar had meer levens geëist dan de Eerste Wereldoorlog zelf.

De Spaanse griep in Nederland

Ook Nederland werd getroffen door de Spaanse griep. Toen de griep in het voorjaar van 1918 zijn intrede deed schreef A. Norden een pamflet over de ziekte, genaamd 'De Spaansche Ziekte'. Hierin schreef hij: ‘Den 28sten Mei bereikte ons uit Spanje het bericht dat daar een geheimzinnige ziekte was uitgebroken, die snel om zich heen greep, in alle kringen zijn intrede deed, zoodat ook de koning en verschillende ministers door de kwaal werden aangegrepen en dus zich in de eerste oogenblikken als zeer ernstig deed aanzien.' Op dat moment was nog niet bekend hoe dodelijk de Spaanse griep was.

Op 15 oktober stond echter in een krantenbericht:'Naar wij van geneeskundige zijde vernemen is de tweede epidemie van de Spaansche ziekte in de hoofdstad, welke reeds een week woedt, van veel ernstiger aard dan de vorige maal… Een zeer ongunstig verschijnsel is het, dat ernstige gevallen van longontsteking nu in veel grootere mate dan in Augustus voorkomen. Zoo hebben gisteren 14 oktober alle auto’s van de Geneeskundige Dienst den geheelen avond gereden voor het vervoer van lijders aan longontsteking naar de ziekenhuizen…'.

De griep was niet in alle delen van Nederland even heftig. De griep was vooral in Amsterdam en het Noordoosten van Nederland zeer actief, daar stierven ook de meeste mensen. In het dorp Hollandscheveld, in Drenthe, stierven binnen enkele weken 90 mensen.

In totaal stierven in Nederland 28.000 mensen aan de Spaanse griep.

Risicogroepen

In het geval van een 'normale griep' bevinden jonge kinderen en oudere mensen zich vaak in de risicogroep, de groep waarin het sterftecijfer het hoogst is. Dit was bij de Spaanse griep niet het geval, de meeste doden waren jongeren tussen de 14 en 21 jaar. Na onderzoek bleek dat de Spaanse griep vooral mensen in de leeftijd van 20 tot 40 trof, die het sterkste immuunsysteem hadden. Men heeft toen voorzichtig geconcludeerd dat de dood intrad door een veel te heftige reactie van het afweersysteem van de getroffenen.

Ziekteverloop

De Spaanse griep begon met een hoge koorts, waarna men last van de keel kreeg. Ook hadden de mensen last van spierpijn en hoestten zij veel. In eerste instantie leek het dus op een 'gewoon griepvirus', maar in een later stadium kregen de getroffenen last van ernstige vermoeidheid en hadden zij geen energie meer om te eten, waardoor ze nog meer verzwakten. Vervolgens werd het steeds moeilijker om nog adem te halen, door een zich zeer snel ontwikkelende longontsteking waarna uiteindelijk de dood intrad. Een Nederlandse arts beschreef het ziektebeeld als volgt: in de eerste instantie lijkt de ziekte op een gewone griep, maar de patiënten ontwikkelen vervolgens een viskeuze longontsteking. Twee uur nadat ze opgenomen waren in het ziekenhuis hebben ze al roodbruine vlekken op hun jukbeenderen, en na een paar uur zie je dat ze 'blauw' worden. De dood laat dan nog even op zich wachten, terwijl de getroffene moet vechten om nog wat lucht binnen te krijgen, waarna hij uiteindelijk stikt.