Ontstaan en ontwikkeling van kanker

"Kanker" komt van het Latijnse woord "cancer", dat "kreeft" betekent. Zowel de benaming van de ziekte in het Engels als in het Duits refereren nog naar deze oorsprong. De naam werd aanvankelijk gebruikt omdat in vroeger de ziekte herkend werkend werd aan de opvallend rode, gezwollen bloedvaten rondom te tumoren. Dit deed artsen denken aan de pootjes van een kreeft. Vele behandelingen werden door de jaren ontwikkeld. Maar hoe ontstaat kanker nu eigenlijk?

Kanker gevallen in Nederland

Bijna iedereen is wel eens met kanker in zijn of haar omgeving geconfronteerd. Geschat wordt dat er dan ook 400.000 mensen in Nederland de diagnose kanker hebben. Kanker is 1 van de grootste doodsoorzaken van mensen ter wereld. En dit wordt nog steeds jaarlijks meer. De trend heeft o.a. te maken met vervuiling en onze slechte leefgewoonten. In 2003 werden er in ons land ruim 73.000 nieuwe gevallen van kanker vastgesteld, bij ongeveer 7300 was de diagnose eerder vastgesteld. 38.000 overleden er aan de ziekte dit jaar.

Afgezet aan 1992 waar 61.000 keer kanker vastgesteld werd een forse toename. De overlevingskans is echter gigantisch gegroeid. In 1992 overleed nog 59 procent (36000) aan de ziekte, een daling van 7 % in 2003. Verwacht wordt dat door het stellen van vroegere diagnose nog eens een winst in overlevingskans van 15 extra behaald kan worden.

Wat is kanker?

Kanker is een verzamelnaam voor een ongecontroleerde, aanhoudende celdeling. Kanker cellen worden vanwege deze eigenschap vaak gebruikt in laboratoria om proeven op te doen, daar gezonde cellen zich minder snel delen en dit alleen doen wanneer het nodig is. Bijvoorbeeld wanneer cellen beschadigd zijn. Tijdens het vormen van nieuwe cellen, ook wel celproliferatie genoemd, krijgen de cellen hun specifieke vorm en grootte, afhankelijk van de rol die zij gaan vervullen. Dit proces noemen we ook wel celdifferentiatie.

Het gehele celdeling proces wordt aangestuurd door verschillende factoren. Hierbij wordt er onderscheid gemaakt tussen 2 verschillende soorten stoffen. De zogenaamde uitwendige stoffen, stoffen die niet door de cel zelf gemaakt worden, hieronder vallen hormonen, de niet cel eigen chemische stoffen, virussen maar ook bijvoorbeeld zonlicht etc. Daarnaast zijn er inwendige stoffen, ook wel de cellulaire stoffen gemoed, dit zijn eiwitten die ontstaan onder invloed van specifieke regelgenen binnen de cel, waardoor de cel zich kan delen, maar ook zichzelf kan repareren als dat nodig is. De beide soorten kunnen zowel de celdeling stimuleren dan wel remmen.

Door beschadigingen in deze regulatie, welke zowel door interne als externe factoren ontstaan, kan een cel zich ongecontroleerd gaan delen. Een beschadiging in het regulatie mechanisme hoeft echter niet direct tot een ongecontroleerde deling te leiden. Vaak is er een scala van beschadigingen aanwezig, welke ook nog eens per tumor soort kunnen verschillen.

Indien een cel over-gestimuleerd wordt te delen kunnen er woekeringen van cellen ontstaan. Hierbij verliezen de cellen vaak hun reguliere vorm en functie. Doordat bepaalde "checkpoints" in de celdeling ontbreken of anders gaan functioneren delen de cellen zo snel dat zij niet uit kunnen groeien in hun normale vorm. Ook deze afwijkende deling hoeft niet perse tot kanker te leiden. Dit zijn de zogenaamde goedaardige (benigne) gezwellen.

Van kanker wordt er pas gesproken als de ontstane tumoren het omliggende weefsel vernietigen. In het geval van zogenaamde metastase zijn de tumorcellen in staat zich in het lichaam te verspreiden. Dit is in de volksmond bekend als uitzaaiing. Via de bloed- en lymfestroom komen ze zo in andere organen en weefsels terecht.

Soorten kanker

Het type kanker wat terug te vinden is bij de patiënt hangt sterk samen met leeftijd, geslacht en levenswijze. Zo weten we allemaal dat bijvoorbeeld roken tot longkanker kan leiden en dat veelvoudig gebruik van de zonnebank tot huidkanker kan leiden. Het verschil tussen het ontstaan van kanker tussen de verschillende geslachten is terug te leiden naar de aanwezigheid van bepaalde organen. Bij volwassenen komen bij zowel mannen als vrouwen longkanker als darmkanker het meeste voor. Bij vrouwen komt op nummer 1 borstkanker, bij mannen prostaat kanker. De meeste mannen van 65+ zouden zelfs dan al niet in wetenschap prostaatkanker hebben. In de meeste gevallen is er echter geen sprake van levensbedreigende uitgroei.Ook bij kinderen worden bepaalde kanker soorten het meest vastgesteld. De 3 meest gediagnosticeerde soorten zijn leukemie, lymfomen en hersentumoren.

Andere vormen van kanker zijn:

• alvleesklierkanker
• baarmoederhalskanker
• blaaskanker
• hersentumor
• lymfomen
• bloedkanker (leukemie)
• botkanker (osteosarcoom)
• huidkanker
• maagkanker
• neus- en keelkanker
• nefroblastoom
• nierkanker
• teelbalkanker
• vulvakanker
• pathofysiologie

Oorzaken

Zoals eerder verteld ontstaan tumoren door defecten in het replicatie systeem. Deze defecten komen voort uit dan al niet een scala van mutaties in het DNA. Deze mutaties kunnen op verschillende manieren aanwezig zijn en ontstaan.

• Erfelijke mutaties: een erfelijke mutatie betreft een afwijking in het DNA die van generatie op generatie doorgegeven kan worden. Het gen waarin de mutatie heeft plaats gevonden hoeft niet per definitie tot expressie te komen. Dat wil zeggen, het gen hoeft niet tot uiting te komen, maar bepaalde factoren, zoals stress kunnen hiertoe leiden. Toch hoeft het dragen van het gen niet altijd tot uiting te komen, het hoeft ook niet altijd tot kanker te leiden. De DNA mutatie kan bij de patiënt overgeërfd zijn, maar de patiënt kan zelf ook een DNA mutatie hebben ondervonden waardoor het gen bij de patiënt wel en bij zijn of haar ouders niet aanwezig is. Borstkanker en eierstokkanker zijn enkele voorbeelden van kanker die veroorzaakt kunnen zijn door een overgeërfd gen. Door toekomstige technieken als gentherapie zal deze vorm steeds beter te behandelen dan wel geheel te voorkomen zijn.
• Infecties: Er zijn diverse pathogenen bekend waarvan bekend is dat zij verband kunnen hebben met het ontstaan van bepaalde typen kanker. Dit inzicht heeft er toe geleidt dat er nieuwe vaccins op de markt komen, welke moeten voorkomen dat deze virussen tot het ontstaan van tumoren kunnen leiden. Voorbeelden van tumor initiërende pathogenen zijn:
• Humaan papillomavirus - cervixcarcinoom en peniscarcinoom
• Schistosomiasis - blaascarcinoom
• Epstein-Barrvirus - Burkitt-lymfoom
• helicobacter pylori - maagkanker
• Merkelcelpolyomavirus - Merkelcelcarcinoom
• Fysische factoren: Ultraviolette straling en ioniserende straling zijn in staat mutaties te veroorzaken
• Chemische factoren: Dit zijn de zogenaamde carcinogenen, of wel kanker veroorzakende chemische stoffen. Voorbeelden hiervan zijn:
• Asbest - mesothelioom
• Benzopyreen (rook) - bronchuscarcinoom
• Aromatische aminen (verf) - blaascarcinoom
• Nitrosaminen (sigaret) - longcarcinoom