Afasie en apraxie: verlies van spreek- en beweegvaardigheid

Het verloren gaan van het vermogen tot spreken is een symptoom dat vaak gezien wordt bij patiënten die een beroerte hebben gehad. Ook het begrijpen van gesproken taal kan zijn aangedaan. Deze verschijnselen vallen onder de noemer 'afasie'. Vaak gaat afasie gepaard met apraxie: een verminderd vermogen tot het kunnen uitvoeren van doelbewuste bewegingen. Deze aandoeningen hebben een grote impact op het leven van de patiënt en zijn een bron van afhankelijkheid, frustratie en isolement.

Inhoud

• Afasie
• Apraxie
• De pathologie van afasie en apraxie

Afasie

Afasie is verlies of verslechtering van de taalvaardigheid. Er zijn verschillende functies betrokken bij taal, zoals het begrijpen van taal en het produceren ervan. Bij ieder van deze functies zijn andere hersengebieden actief, vandaar dat een taalstoornis diverse vormen kan aannemen, afhankelijk van waar de hersenschade gelokaliseerd is.

Expressieve afasie

Expressieve afasie houdt in dat de gesproken taal minder vloeiend is, als gevolg van een stoornis in de organisatorische aspecten van taal (de grammatica en de zinsbouw). De spraak bevat onderbrekingen, en de patiënt is geneigd om woorden of zinsdelen te herhalen. Naast een verstoorde zinsbouw en grammatica is ook de structuur van individuele woorden verdraaid. Patiënten die genezen van deze vorm van afasie geven aan dat zij wel wisten wat zij wilden zeggen, maar niet in staat waren de woorden uit te brengen. Bij expressieve afasie is het vermogen van begrip van taal dus wel behouden: de patiënt is in staat zijn eigen fouten waar te nemen, maar niet om deze te corrigeren.

Receptieve afasie
Bij receptieve afasie is de gesproken taal weliswaar vloeiend, met een adequate zinsbouw en grammatica, maar de woorden zelf zijn incorrect. Dit kan variëren van enkele onjuiste of niet-bestaande woorden tot volledige onzinnigheid. Dit is het resultaat van het niet meer kunnen samenvoegen van objecten of ideeën en de bijbehorende woorden, met andere woorden, het verlies van taalbegrip. Patiënten waarbij deze vorm van afasie geneest, geven dan ook aan dat zowel hun eigen gesproken taal als die van anderen voor hen compleet onbegrijpelijk was.

Globale afasie

In het geval van globale afasie zijn zowel expressieve als receptieve afasie aanwezig. Als gevolg bezit de patiënt niet langer het vermogen tot het voortbrengen en het begrijpen van taal. Het verlies van beide vaardigheden treedt op als het aangedane gebied in de hersenen een grote omvang heeft. Ook andere taalgerelateerde functies gaan hierbij verloren. Agrafie houdt in dat de patiënt niet meer kan schrijven, terwijl alexie het verlies van het vermogen tot lezen is.

Geleidingsafasie

Bij geleidingsafasie is de schade niet gelokaliseerd in de receptieve of expressieve functie zelf, maar in de hersenbanen die de communicatie tussen beide verzorgt. De patiënt kan taal dus wel begrijpen en is tevens in staat om taal te produceren, maar doordat de waargenomen taal niet gekoppeld kan worden aan het spreken ervan, is het voor de patiënt niet mogelijk om te herhalen wat zij kort daarvoor hebben gehoord.

Apraxie

Apraxie is het verlies van aangeleerde, doelbewuste vaardigheden. Patiënten kunnen de vaardigheden nog wel benoemen, maar zijn niet in staat om de bijbehorende handelingen uit te voeren. Er wordt onderscheid gemaakt in twee vormen van apraxie: ideationele apraxie en ideomotor apraxie.

Ideationele apraxie

Ideationele apraxie houdt in dat de planning van specifieke bewegingen of het gebruik van objecten is aangedaan. De patiënt weet dat het object bij een bepaalde handeling is betrokken, maar de functie van het object in die handeling is niet bekend. Zo kan een patiënt bij het aankleden bijvoorbeeld een hemd over een trui aantrekken.

Ideomotor apraxia

De andere vorm van apraxia, ideomotor apraxia genoemd, heeft betrekking op de uitvoering van het motorische commando zelf. Als een patiënt gevraagd wordt een doelbewuste handeling te verrichten, zoals het openen van een deur, is hij hiertoe niet in staat. Ook als de handeling wordt voorgedaan, zal het de patiënt niet lukken om deze te imiteren. Echter, als de patiënt aan het eind van het bezoek aan de arts aanstalten maakt om de kamer te verlaten, zou hij uit automatisme wél de klink kunnen pakken en daarmee moeiteloos de deur kunnen openen.

De pathologie van afasie en apraxie

Zowel afasie als apraxie zijn het gevolg van schade aan de linker hersenhelft. Bij de hierboven beschreven verschijnselen zijn verschillende hersendelen betrokken.

Receptieve afasie treedt op bij schade in de linker frontale cortex, in een hersengebiedje dat ook wel wordt aangeduid als Broca's area. Dit gebied is betrokken bij het motorische aspect van taal, ofwel het produceren ervan. Expressieve afasie daarentegen, is geassocieerd met het sensorische aspect van taal: het waarnemen ervan. Het bijbehorende gebied in de hersenen is Wernicke's area, welke zich in de linker temporo-pariëtale cortex bevindt. Globale afasie omvat beide gebieden. Geleidingsafasie, tenslotte, is het gevolg van schade aan geleidingsbanen tussen Broca's en Wernicke's area, zoals aan de fasciculus arcuatus in de subcorticale witte stof.

Apraxia is het gevolg van schade aan de frontopariëtale cortex. In deze cortex bevinden zich de hersengebieden die betrokken zijn bij de planning en de uitvoering van bewegingen. In de figuur is te zien dat deze gebieden dicht bij Broca's area ligt, wat de sterke associatie tussen afasie en apraxie bij CVA-patiënten verklaart.

Afasie en apraxie zijn hier besproken in het licht van patiënten die een herseninfarct hebben gehad. Deze hersenafwijkingen kunnen echter ook het gevolg zijn van andere vormen van hersenschade, zoals dementie of een hersentrauma. Ongeacht de oorzaak zijn afasie en apraxie aandoeningen die het leven van de patiënt aanzienlijk kunnen bemoeilijken. Apraxie verhindert de praktische kant van het dagelijks functioneren, terwijl afasie het sociaal functioneren lastig tot onmogelijk kan maken. Gelukkig vindt bij veel van deze patiënten een gedeeltelijk tot volledig spontaan herstel plaats.

Lees verder

• Agnosie: het niet meer kunnen herkennen/benoemen
• Neglect: halfzijdige verwaarlozing
• Verandering van persoonlijkheid na hersenschade