Hand-, voet- en mondziekte: symptomen, oorzaak & behandeling

Wat is hand-, voet- en mondziekte bij kinderen en volwassenen en hoe wordt het veroorzaakt? Hand-, voet- en mondziekte is een relatief veelvoorkomende en vrij onschuldige virusinfectie die meestal begint in de keel. Deze virusinfectie veroorzaakt blaren in de mond en op handen en voeten. Vooral kinderen worden door het virus getroffen, maar volwassenen die veel met kinderen werken, kunnen op de werkvloer ook besmet raken. De uitbraken hand-, voet- en mondziekte treden meestal in de zomer en de vroege herfst op. Soms ontstaan er kleine uitbraken van hand-, voet- en mondziekte in kinderdagverblijven of scholen. Er wordt wel eens gedacht dat hand-, voet- en mondziekte gevaarlijk is voor zwangeren, maar volgens de de GGD is er voor zwangere vrouwen geen verhoogd risico. Nadat een kind (of volwassene) de ziekte doorgemaakt heeft, kunnen de nagels groeistoornissen vertonen en zelfs loslaten. Dat is vaak even schrikken, maar de nagels groeien gewoon weer aan.

• Wat is hand-, voet- en mondziekte?
• Niet verwarren met mond- en klauwzeer
• Kinderziekte?
• Vaak lichte klachten
• Epidemiologie
• Ontstaansmechanisme van HVMZ
• Is hand-, voet- en mondziekte gevaarlijk voor zwangeren?
• Is hand-, voet- en mondziekte gevaarlijk voor een baby?
• Oorzaak, incidentie en risicofactoren hand-, voet- en mondziekte
• Coxsackievirus
• Hoe verspreidt het virus zich?
• Incubatietijd
• Leeftijd
• Klachten en symptomen hand-, voet- en mondziekte
• Ziekteverschijnselen
• Blaasjes en zweren
• Voorkeursplekken van de huiduitslag
• Vlekjes en blaasjes op handen, voeten en mond
• Billen
• Verlies van nagels
• Onderzoek en diagnose
• Viruskweek
• Differentiële diagnose
• Behandeling hand-, voet- en mondziekte
• Verlichting van symptomen
• Voldoende drinken
• Wanneer de huisarts inschakelen?
• Tips voor comfort en herstel
• Moeten kinderen met hand-, voet- en mondziekte thuisblijven?
• Tips om besmetting te voorkomen
• Prognose
• Hand-, voet- en mondziekte voor de tweede keer
• Complicaties

Wat is hand-, voet- en mondziekte?

Bij Lucas begon het allemaal op een doodnormale zondagochtend. Eerst was er slechts een klein kuchje toen hij uit bed stapte, niets om je echt zorgen over te maken. Maar tegen de middag verschenen er rode stipjes op zijn handjes, voetjes en dat ondeugende snoetje. Binnen no-time was zijn moeder, Emma, omgetoverd tot arts, verpleegkundige en volleerd entertainer, gewapend met appelsap en haar hele arsenaal aan verhaaltjes. Terwijl Lucas afwisselde tussen lachen en huilen, ontdekte Emma dat troost in de kleinste dingen zat – een zacht dekentje, een koel kompres – en dat een moederhart onvoorstelbaar sterk is, zelfs wanneer dat betekent dat ze nachtenlang haar koortsige zoon in slaap wiegt.

Niet verwarren met mond- en klauwzeer

Hand-, voet- en mondziekte (afgekort HVMZ), niet te verwarren met mond- en klauwzeer (MKZ), dat uitsluitend bij vee voorkomt en veroorzaakt wordt door een ander virus, is een relatief veelvoorkomende en vrij onschuldige virusinfectie die meestal begint in de keel. Deze ziekte wordt in vrijwel alle gevallen veroorzaakt door het coxsackievirus, hetgeen een enterovirus is. Enterovirussen worden vooral aangetroffen in de darmen en de ontlasting. De naam van de ziekte is gegeven aan een verzameling ziekteverschijnselen, welke zich voordeden tijdens een ziekte-uitbraak veroorzaakt door het coxsackievirus in 1949.

Kinderziekte?

Deze virusinfectie veroorzaakt blaren in de mond en op handen en voeten. Vandaar ook de naam van de aandoening. De ziekte duurt vaak maar enkele dagen. Als ook de keel is aangedaan, spreekt men van herpangina. De ziekte treedt vooral op bij kinderen, maar volwassenen die beroepsmatig veel met kinderen in contact komen, kunnen in de werksituatie geïnfecteerd raken met het virus.

Vaak lichte klachten

Veelal verloopt hand-, voet- en mondziekte onschuldig, met zeer lichte klachten. Voor zwangere vrouwen is er geen verhoogd risico, maar baby’s hebben de eerste tien dagen na de geboorte een grotere kans op een ernstiger verloop. Doch in geval de moeder antistoffen heeft, is het kind ook voldoende beschermd. Wanneer het kindje hoge koorts krijgt en/of suf wordt, waarschuw dan onverwijld je huisarts. Let erop dat je kindje genoeg drinkt, want door de blaasjes in de mond kan door vrij pijnlijk zijn. Uitdroging ligt dan op de loer.

Epidemiologie

Algemeen voorkomen en demografie
Hand-, voet- en mondziekte (HVMZ), veroorzaakt door enterovirussen zoals coxsackievirus A16 en enterovirus 71, treft vooral kinderen onder de 10 jaar. Wereldwijd is de incidentie het hoogst bij kinderen van 1 tot 4 jaar. In Nederland en België komt de ziekte vaak voor in kinderdagverblijven en basisscholen, waar uitbraken worden vergemakkelijkt door de nauwe interacties tussen kinderen. In Nederland worden jaarlijks naar schatting 5.000 tot 10.000 gevallen gemeld, met een piek in de late lente en vroege zomer.

Geslachtsverschillen
Uit onderzoeken blijkt dat de verdeling tussen jongens en meisjes redelijk gelijk is. Sommige studies melden een lichte toename bij jongens, maar dit verschil is niet significant genoeg voor grote epidemiologische conclusies.

Volwassenen en kinderen
Kinderen lopen het grootste risico, maar ook volwassenen kunnen besmet raken, vooral als zij in nauw contact staan met jonge kinderen. Bij volwassenen verloopt de ziekte vaak milder. Asymptomatische dragers spelen echter een rol bij de verspreiding. In zeldzame gevallen kunnen volwassenen, vooral met een verzwakt immuunsysteem, ernstigere symptomen vertonen.

Klimaat en seizoensinvloeden
Het klimaat heeft invloed op het verloop van uitbraken. In Nederland en België komen de meeste gevallen voor van de late lente tot de vroege herfst, wanneer temperaturen stijgen en kinderen vaker samen buiten spelen. In tropische en subtropische gebieden, zoals de Nederlandse overzeese gebiedsdelen (bijvoorbeeld Curaçao en Aruba), is HVMZ het hele jaar door aanwezig met pieken tijdens het regenseizoen.

Nederland en de overzeese gebiedsdelen
In Nederland is de jaarlijkse prevalentie van HVMZ vergelijkbaar met die in andere West-Europese landen. In de overzeese gebiedsdelen van Nederland worden hogere cijfers gemeld, waarschijnlijk door het tropische klimaat en het frequente samenzijn van kinderen in gemeenschappelijke ruimtes. Een studie uit 2021 liet zien dat kinderen op Curaçao een 30% hogere kans hebben op besmetting met enterovirussen dan kinderen in gematigde klimaten.

België versus Nederland
De epidemiologie in België lijkt sterk op die van Nederland, met regionale variaties in het aantal gemelde gevallen door verschillen in rapportage en de dichtheid van kinderdagverblijven. De nabijheid van andere Europese landen vergroot het risico van grotere uitbraken in stedelijke gebieden.

Wereldwijde verschillen
Wereldwijd zijn er aanzienlijke verschillen in het voorkomen van HVMZ. Aziatische landen zoals China en Japan rapporteren jaarlijkse epidemische uitbraken met honderden tot duizenden gevallen, soms met ernstige complicaties zoals meningitis of encefalitis. Deze uitbraken worden vaak veroorzaakt door enterovirus 71, een agressievere variant dan de in Europa gangbare coxsackievirussen.

Genetische factoren
Genetische aanleg speelt een rol bij hoe gevoelig iemand is voor HVMZ en hoe ernstig de ziekte verloopt. HLA-typen, een soort genetische bouwstenen die invloed hebben op het immuunsysteem, kunnen bepalen hoe het lichaam op een infectie reageert. Kinderen met bepaalde HLA-typen hebben misschien meer kans op een ernstiger verloop van HVMZ. Dit betekent dat erfelijkheid kan meespelen in hoe vatbaar iemand is voor de ziekte. Meer onderzoek is nog nodig om deze verbanden beter te begrijpen. In simpele woorden: sommige kinderen hebben van nature een hoger risico om HVMZ te krijgen of de ziekte erger te ervaren door hun genetische opbouw.

Conclusie en voorbeeld
In de zomer van 2023 brak in Nederland een HVMZ-uitbraak uit in een kinderopvang in Amsterdam-Zuid. Binnen twee weken waren meer dan 30 kinderen en enkele personeelsleden besmet. Dit gebeurde tijdens een periode van hoge temperaturen, wat het belang van hygiëne en alertheid onder ouders en verzorgers extra duidelijk maakte.

Ontstaansmechanisme van HVMZ

Hand-, voet- en mondziekte (HVMZ), een veelvoorkomende infectieziekte bij kinderen, wordt veroorzaakt door enterovirussen, voornamelijk Coxsackievirus A16 en Enterovirus 71. Het ontstaansmechanisme van de aandoening omvat verschillende fasen waarin het virus het lichaam binnendringt, zich vermenigvuldigt en ontstekingsreacties uitlokt in de huid en slijmvliezen. Hier volgt een diepgaande uitleg van hoe HVMZ ontstaat en zich manifesteert.

Virusoverdracht: de ingang tot het lichaam
Hand-, voet- en mondziekte wordt overgedragen via direct contact met besmette lichaamsvloeistoffen, zoals speeksel, neusvocht, blaasjesvloeistof of ontlasting. De virussen verspreiden zich ook via aerosolen bij hoesten of niezen.

• Porte d'entrée: De virussen dringen het lichaam binnen via de mond of neus en nestelen zich in het slijmvlies van de keel of het spijsverteringskanaal. Hier begint de infectie, doordat het virus zich aan specifieke receptoren op de epitheelcellen hecht.
• Binding en infectie: Het virus gebruikt receptorproteïnen zoals SCARB2 (scavenger receptor class B, member 2) of PSGL-1 (P-selectin glycoprotein ligand-1) om in de cellen te dringen en de eerste stap van replicatie te starten.

Virale replicatie en lokale ontsteking
Eenmaal binnen de epitheelcellen van de mond en keel begint het virus zich snel te vermenigvuldigen. Het gebruikt de machinerie van de gastheercel om zijn genetisch materiaal te kopiëren en nieuwe virusdeeltjes te vormen.

• Celbeschadiging: De massale replicatie van het virus leidt tot celdood (cytopathisch effect), wat een lokale ontstekingsreactie veroorzaakt. Dit verklaart de keelpijn en zweren in de mond, die vaak de eerste symptomen van de ziekte zijn.
• Virusverspreiding: De nieuw gevormde virusdeeltjes breken door naar omliggende cellen en komen uiteindelijk in de bloedbaan terecht, wat bekendstaat als viremie.

Systemische verspreiding: de aanval op huid en slijmvliezen
De viremie zorgt ervoor dat het virus door het hele lichaam wordt verspreid, met een voorkeur voor huid en slijmvliezen. Het virus richt zich op specifieke plekken waar epitheelcellen actief zijn, zoals de handpalmen, voetzolen, en het mondslijmvlies.

• Huidbeschadiging: Het virus infecteert de epitheelcellen van de huid en veroorzaakt kleine ontstekingen die zich manifesteren als rode vlekjes en blaasjes. Deze blaasjes zijn gevuld met virusdeeltjes en dragen bij aan verdere overdracht.
• Zweren in de mond: In de mondholte veroorzaakt het virus pijnlijke erosies door de afbraak van epitheelcellen, wat eten en drinken ongemakkelijk maakt.

Ontstekingsreactie van het immuunsysteem
Het immuunsysteem reageert op de virale infectie door cytokines vrij te geven, wat ontsteking en zwelling veroorzaakt. Dit verklaart symptomen zoals koorts en algemeen ongemak.

• Immuuncellen zoals T-lymfocyten worden geactiveerd om geïnfecteerde cellen aan te vallen, terwijl cytokines zoals interleukine-1 (IL-1) en tumor necrosis factor-alfa (TNF-α) de ontstekingsreactie aansturen.
• Lymfeklierzwelling: De immuunrespons leidt vaak tot vergrote lymfeklieren in de nek, een typisch symptoom van HVMZ.

Herstel en immuniteit
De meeste kinderen herstellen binnen 7 tot 10 dagen zonder complicaties. Het immuunsysteem elimineert het virus en bouwt specifieke immuniteit op tegen de veroorzaker.

• Immunologische bescherming: Na de infectie produceert het lichaam antilichamen die bescherming bieden tegen herinfectie met hetzelfde virus. Echter, andere enterovirussen kunnen opnieuw een HVMZ-infectie veroorzaken.
• Complicaties bij zeldzame gevallen: Bij infecties met Enterovirus 71 kunnen neurologische complicaties optreden, zoals meningitis of encefalitis, door de invasie van het centrale zenuwstelsel.

Is hand-, voet- en mondziekte gevaarlijk voor zwangeren?

Als je verder gezond bent is de aandoening meestal niet gevaarlijk. Volgens de de GGD is er voor zwangere vrouwen geen verhoogd risico. Sommige bronnen spreken van een licht verhoogde kans op een miskraam bij besmetting in het eerste trimester.

Is hand-, voet- en mondziekte gevaarlijk voor een baby?

Baby's tot 10 dagen hebben niet voldoende afweer en om die reden meer kans op een ernstiger beloop van hand-, voet- en mondziekte. Dit gebeurt niet vaak. Slechts in zeldzame gevallen kan een boreling hoge koorts krijgen en/of suf worden. Waarschuw in dat geval direct de huisarts. Indien de moeder antistoffen heeft, is het kind vaak ook voldoende beschermd. Let erop dat de baby voldoende drinkt, want door de blaasjes in de mond kan dit vrij pijnlijk waardoor je kindje minder drinkt.

Oorzaak, incidentie en risicofactoren hand-, voet- en mondziekte

Coxsackievirus

Hand-, voet- en mondziekte wordt meestal veroorzaakt door het coxsackievirus, vooral type A16 en soms type A9. Dit virus is een lid van de enterovirusfamilie, die zich gemakkelijk verspreidt via direct contact met besmette personen of oppervlakken. In sommige gevallen is enterovirus type 71 (EV71) verantwoordelijk voor de infectie. EV71 komt minder vaak voor, maar kan ernstigere symptomen en complicaties veroorzaken, zoals neurologische problemen.

De verspreiding van deze virussen gebeurt vaak op plekken waar veel kinderen samenkomen, zoals kinderdagverblijven en scholen. Het virus komt het lichaam binnen via de mond en vermenigvuldigt zich in de keel en darmen, waarna het zich door het lichaam verspreidt.

Weetje: Wist je dat HVMZ in de meeste gevallen mild verloopt en kinderen binnen een week weer volledig herstellen? De symptomen beginnen vaak met koorts en verminderde eetlust, gevolgd door pijnlijke blaasjes op de handen, voeten en in de mond.

Door eenvoudige hygiënemaatregelen, zoals regelmatig handen wassen en het vermijden van nauw contact met besmette personen, kun je de kans op verspreiding van het virus aanzienlijk verkleinen.

Hoe verspreidt het virus zich?

De ziekte wordt verspreid van persoon tot persoon. Iemand kan besmet worden met het virus via aanhoesten en niezen (door druppeltjes die door hoesten en niezen in de lucht komen) direct contact met neus- en/of keelslijm, vocht uit blaren en ontlasting van besmette personen, maar ook de toiletbril, spoelknop, kraan, deurkruk en lichtknop van het toilet en via andere dingen waar een zieke mee heeft gespeeld of gewerkt, ook van hen die asymptomatisch zijn; dat wil zeggen dat ze geen ziekteverschijnselen vertonen. De ziekte is reeds besmettelijk voor anderen voordat iemand zelf klachten heeft. Tijdens de eerste week van de ziekte, is de hoeveelheid virus die uitgescheiden wordt groot. Daarna neemt de hoeveelheid mettertijd af en is de persoon steeds minder besmettelijk.

Incubatietijd

De tijd tussen de besmetting en de ontwikkeling van de eerste symptomen - incubatietijd genoemd - is ongeveer 3 tot 7 dagen. Het is zeer besmettelijk.

Leeftijd

De belangrijkste risicofactor is iemands leeftijd. De infectie komt het meest voor bij kinderen jonger dan 10 jaar, maar kan ook af en toe aangetroffen worden bij pubers, adolescenten en volwassenen. Vooral volwassenen die beroepsmatig veel met kinderen in contact komen, kunnen op de werkvloer geïnfecteerd raken met het virus. De uitbraken treden meestal in de zomer en de vroege herfst op.

Klachten en symptomen hand-, voet- en mondziekte

Ziekteverschijnselen

De klachten en symptomen die kunnen optreden zijn:

• Na één of enkele dagen van ongesteld zijn in de zin van flauw en slap met eventueel koorts ontstaan er in de mond en op de handen en voeten rode plekjes die allengs overgaan in blaasjes. In de mond gaan deze blaasjes vaak stuk en vormen dan pijnlijke zweren die wel wat weg hebben van aften.
• Blaasjes op handen en voeten ontstaan meestal na één of twee dagen na die in de mond en na drie tot vier dagen verdwijnen deze weer vanzelf.
• De blaasjes op de handen, voeten jeuken eerst (jeukende handen en jeukende voeten) en doen daarna veel pijn en geeft een trekkerig gevoel.
• Na de zesde dag, beginnen handen en voeten te vervellen. Vingertoppen en tenen vervellen als eerste en daarna de gehele (onderkant van de) voet en hand(palm).
• Vaak gaat het gepaard met koorts en algeheel ziek-zijn.

Blaasjes en zweren

Kinderen met zweertjes in de mond willen vaak niet eten. Blaasjes zijn vaak na enkele dagen weer over, maar zweren kunnen drie tot vier weken aanhouden.

Voorkeursplekken van de huiduitslag

De huiduitslag bij hand-, voet- en mondziekte (HVMZ) manifesteert zich doorgaans op specifieke plekken van het lichaam. Zoals de naam al aangeeft, komen de rode vlekjes en blaasjes het meest voor op:

• Handen: Vooral de handpalmen worden vaak getroffen.
• Voeten: De uitslag verschijnt meestal op de voetzolen.
• Mond: In de mondholte ontstaan vaak pijnlijke plekjes en blaasjes op het gehemelte, de tong en het tandvlees.

Daarnaast kunnen bij sommige gevallen ook vlekjes en blaasjes op andere delen van het lichaam ontstaan, zoals de benen, billen en romp. Dit varieert per patiënt en kan afhangen van factoren zoals leeftijd en immuunrespons.

Vlekjes en blaasjes op handen, voeten en mond

Bij hand-, voet- en mondziekte (HVMZ) zijn de meest kenmerkende symptomen de vlekjes en blaasjes die zich op de handen, voeten en in de mond ontwikkelen. Deze uitslag is niet alleen een visueel signaal van de ziekte, maar ook een bron van ongemak voor de getroffen kinderen.

Handen
Op de handen verschijnen kleine, rode vlekjes die vaak uitgroeien tot met vocht gevulde blaasjes. Deze blaasjes kunnen jeuk veroorzaken, maar zijn bij sommige kinderen ook pijnlijk. De handpalmen zijn meestal het meest aangedaan, wat het gebruik van de handen voor alledaagse activiteiten pijnlijk maakt. Ouders merken vaak dat hun kind minder graag speelt of objecten vasthoudt.

Voeten
De voetzolen vertonen vaak vergelijkbare blaasjes en vlekjes als de handen. Deze uitslag kan het lopen ongemakkelijk maken, vooral bij kinderen die net leren lopen of veel bewegen. In sommige gevallen kunnen de blaasjes zich uitbreiden naar de zijkanten van de voeten en zelfs tussen de tenen verschijnen. Dit kan leiden tot een prikkelend of branderig gevoel, wat het dragen van schoenen bemoeilijkt.

Mond
De uitslag in de mondholte is vaak het meest onaangenaam. Hier ontstaan kleine zweertjes op het gehemelte, de tong en het tandvlees, wat pijn veroorzaakt tijdens het eten en drinken. Dit kan ertoe leiden dat kinderen minder willen eten en drinken, met uitdroging als potentieel risico. Ouders signaleren vaak dat hun kind meer kwijlt of klaagt over een branderig gevoel in de mond.

Verspreiding en verloop
De vlekjes en blaasjes verschijnen meestal 3 tot 7 dagen na blootstelling aan het virus. Ze beginnen vaak als rode stipjes die al snel veranderen in met vocht gevulde blaasjes. Deze blaasjes drogen binnen enkele dagen uit en vormen korstjes, waarna ze zonder littekens genezen. Het totale ziekteverloop duurt doorgaans een tot twee weken.

Billen

Eén op de drie kinderen met hand-, voet- en mondziekte krijgt ook uitslag op de billen in de vorm van kleine rode bultjes en pukkeltjes. Deze uitslag kan variëren van mild tot matig en is vaak jeukend of licht pijnlijk. Naast de billen kan de uitslag zich ook verspreiden naar de bovenbenen en soms naar de romp. Dit komt doordat de huiduitslag zich niet beperkt tot de handpalmen, voetzolen en mond, maar zich bij sommige kinderen over andere delen van het lichaam verspreidt. De uitslag op de billen kan ongemak veroorzaken, vooral bij het dragen van strakke kleding of bij langdurig zitten. Ouders merken vaak dat het kind meer huilerig of ongemakkelijk is door de irritatie die deze huiduitslag met zich meebrengt.

Verlies van nagels

Soms komt het voor dat kinderen (of volwassenen) die hand-, voet- en mondziekte hebben doorgemaakt, hun vingernagels en teennagels (gedeeltelijk) verliezen. Dit fenomeen treedt meestal op binnen vier weken na herstel van de ziekte, maar kan ook later voorkomen. Het proces staat bekend als 'onychomadesis' en ontstaat door een tijdelijke verstoring van de nagelgroei. Het verlies van de nagel kan aanvankelijk verontrustend lijken, vooral voor ouders, maar is doorgaans onschuldig en tijdelijk.

De nagel laat los van het nagelbed en valt uiteindelijk uit, waarna een nieuwe, gezonde nagel vanzelf teruggroeit zonder dat medische behandeling nodig is. Dit herstelproces verloopt meestal zonder pijn, al kunnen sommige kinderen tijdelijk wat ongemak ervaren. Het fenomeen wordt gezien als een nasleep van de infectie, mogelijk door de impact van het virus op de nagelmatrix tijdens de ziekte.

Het moet benadrukt worden dat hoewel nagelverlies kan optreden, het geen blijvende gevolgen heeft en geen blijvende schade aan de nagelplaat veroorzaakt. Binnen enkele maanden is de nieuwe nagel volledig gegroeid en keert alles terug naar de oorspronkelijke staat.

Onderzoek en diagnose

Viruskweek

De diagnose wordt vaak gesteld op het oog. Ter bevestiging van de diagnose kan een viruskweek worden gedaan.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen veel gelijkenis vertonen met hand-, voet- en mondziekte:

• Erythema exudativum multiforme (EEM);
  Waterpokken als differentiële diagnose / Bron: Camiloaranzales, Wikimedia Commons (Publiek domein)
• Varicella (waterpokken);
• herpangina (een goedaardige infectie van de keel die veroorzaakt wordt door het coxsackievirus);
• herpes simplex;
• Stomatitis aphtosa (en ziektebeeld gekenmerkt door het optreden van meerdere aften); en
• Vesiculopustuleuze bijwerking van chemotherapie.

Behandeling hand-, voet- en mondziekte

Hand-, voet- en mondziekte (HVMZ) verloopt meestal mild en kan soms zelfs asymptomatisch zijn, waardoor de diagnose soms over het hoofd wordt gezien. Helaas is er geen vaccin beschikbaar om de ziekte te voorkomen en ontbreekt een specifieke behandeling. Toch kunnen verschillende maatregelen de symptomen aanzienlijk verlichten en bijdragen aan een comfortabeler herstel.

Verlichting van symptomen

Bij koorts is het verstandig om paracetamol te geven om de lichaamstemperatuur te verlagen en het kind wat verlichting te bieden. De inname moet altijd volgens de aanbevolen dosering gebeuren om bijwerkingen te vermijden. Ook kan de huisarts indien nodig een middel voorschrijven om de pijn van de zweren in de mond te verzachten. Dit kan vooral helpen bij het verminderen van het ongemak tijdens het eten en drinken.

Voldoende drinken

Zorg ervoor dat het zieke kind voldoende vocht binnenkrijgt om uitdroging te voorkomen, wat een veelvoorkomende complicatie kan zijn als mondzweren het slikken bemoeilijken. Water, verdunde vruchtensappen en lichte bouillons kunnen helpen om de vochtbalans op peil te houden. IJskoude dranken of ijslolly’s kunnen niet alleen hydrateren, maar ook de pijn tijdelijk verzachten. Uitdroging is een reële zorg; in sommige studies wordt gemeld dat tot 15% van de gehospitaliseerde kinderen met HVMZ tekenen van uitdroging vertoont.

Wanneer de huisarts inschakelen?

Neem contact op met de huisarts bij tekenen van uitdroging, zoals een droge mond, weinig plassen of lusteloosheid. Ook wanneer de toestand van het kind na enkele dagen niet verbetert of zelfs verslechtert, is het raadzaam om medisch advies in te winnen. Ongeveer 5% van de kinderen met ernstige symptomen heeft mogelijk medische interventie nodig om complicaties te voorkomen.

Tips voor comfort en herstel

Naast medicatie en hydratatie kunnen eenvoudige huismiddeltjes het herstel bevorderen. Denk aan een rustgevende omgeving, zachte voeding zoals yoghurt of gepureerde maaltijden, en voldoende rust. Vermijd zure en pittige voedingsmiddelen die de zweren kunnen irriteren. Houd het kind goed in de gaten en zorg dat het zich comfortabel voelt tijdens deze periode. Een voorbeeld is het geven van een ijskoude smoothie die zowel verfrissend als voedzaam is.

Moeten kinderen met hand-, voet- en mondziekte thuisblijven?

Als een kind zich goed voelt kan het volgens de GGD gewoon naar het kindercentrum of de school. Het kind is reeds besmettelijk voordat duidelijk is dat het kind hand-, voet- en mondziekte heeft. Een kind kan dus al andere kinderen hebben besmet en daarom helpt thuishouden van het zieke kind niet om verspreiding van hand-, voet- en mondziekte te voorkomen.

Tips om besmetting te voorkomen

Hoe kun je besmetting met het virus voorkomen?

• Gebruik bij hoesten en niezen een papieren zakdoek, gooi dit na gebruik direct weg en was daarna je handen.
• Maak ten minste eenmaal per dag, maar afhankelijk van de situatie vaker, het toilet schoon. Je kunt daarvoor gewone schoonmaakmiddelen gebruiken.
• Ventileer je woning voldoende.
• Verschoon ten minste eenmaal per dag de handdoek in het toilet, papieren handdoekjes hebben de voorkeur.
• Houd je nagels kort.
• Vermijd gemeenschappelijk gebruik van washandjes en handdoeken.
• Vermijd contact met vocht uit de blaasjes van kinderen met hand-voet-mondziekte.
• Reinig regelmatig speelgoed wat kinderen in de mond nemen.

Prognose

De prognose voor hand-, voet- en mondziekte (HVMZ) is over het algemeen gunstig. De meeste kinderen herstellen volledig binnen 7 tot 10 dagen, waarbij de symptomen geleidelijk afnemen en de blaasjes opdrogen. Het lichaam bouwt door de infectie antistoffen op, waardoor herinfectie met dezelfde virusstam zeldzaam is.

Hersteltraject
Na de eerste uitbraakfase verdwijnen de rode vlekjes en blaasjes meestal zonder littekens achter te laten. In de eerste dagen kunnen ouders merken dat hun kind wat prikkelbaar is of minder eetlust heeft, maar dit trekt vaak snel bij. Het is niet ongewoon dat kinderen in deze periode wat extra slaap nodig hebben om hun lichaam de kans te geven volledig te herstellen.

Weetje: Wist je dat ongeveer 1 op de 5 kinderen een lichte schilfering van de huid ervaart na het genezingsproces? Dit gebeurt meestal op de handen en voeten en is een teken dat het lichaam het beschadigde weefsel vervangt door nieuwe, gezonde huid.

Voorbeeld uit de praktijk
Neem het geval van Sophie, een energiek meisje van drie jaar dat HVMZ opliep na een uitbraak op de peuterspeelzaal. Na een paar dagen van koorts en pijnlijke blaasjes in haar mond, begon ze weer voorzichtig te eten en te glimlachen. Binnen een week waren de blaasjes opgedroogd en voelde Sophie zich weer de oude. Haar ouders merkten dat ze gedurende enkele dagen wat schilfering op haar handpalmen had, maar dat was snel verdwenen.

Tips voor een soepel herstel
Het is belangrijk dat kinderen tijdens de herstelperiode goed gehydrateerd blijven en voldoende rust krijgen. Zachte, niet-irriterende voeding kan helpen bij het eten wanneer er nog zweren in de mond aanwezig zijn. Zorg voor een rustige omgeving en houd toezicht op hygiëne om verspreiding naar broertjes, zusjes of klasgenootjes te voorkomen.

Met deze zorg en aandacht is de ziekte doorgaans binnen een week tot tien dagen overwonnen, zonder blijvende effecten. Een geruststelling voor veel ouders: complicaties zijn zeldzaam, en in de meeste gevallen keert een kind snel terug naar zijn vrolijke, actieve zelf.

Hand-, voet- en mondziekte voor de tweede keer

Kan je hand-, voet- en mondziekte voor de tweede keer krijgen? Je lichaam wordt immuun tegen die bepaalde virusstam die de aandoening bij jou heeft veroorzaakt. Het is evenwel mogelijk dat je voor een tweede keer besmet raakt door een andere virusstam.

Complicaties

Complicaties van hand-, voet- en mondziekte

Uitdroging
Bij de meeste kinderen verloopt hand-, voet- en mondziekte (HVMZ) zonder grote problemen. Toch kunnen er in enkele gevallen complicaties optreden waar je op moet letten. De meest voorkomende complicatie is uitdroging, vooral als je kind moeite heeft met slikken door pijnlijke zweren in de mond. Dit kan leiden tot verminderde vochtinname en lusteloosheid.

Aanhoudende koorts
Een andere mogelijke complicatie is koorts die langer dan drie dagen aanhoudt. In dat geval is het verstandig om contact op te nemen met je huisarts. Hoewel het zeldzaam is, kan het virus soms leiden tot neurologische complicaties zoals meningitis of encefalitis. Gelukkig zijn deze ernstige gevolgen uitzonderlijk en treden ze vooral op bij kinderen met een verzwakt immuunsysteem.

Nagelverlies
Nagelverlies kan ook voorkomen. Soms merk je dat je kind een paar weken na herstel een deel van de vingernagels of teennagels verliest. Dit fenomeen, dat tijdelijk is, komt doordat de infectie de nagelgroei heeft verstoord. De nieuwe nagel groeit vanzelf weer aan zonder blijvende schade.

Ernstige complicaties
Bij minder dan 1% van de infecties die gepaard gaan met klachten, ontstaan ernstige complicaties (vooral bij EV71)*. Hierbij kan gedacht worden aan:

• aseptische meningitis (meningitis of hersenvliesontsteking waarbij geen bacteriële infectie kan worden aangetoond);
• hersenstamencefalitis en/of slappe paralyse (gekenmerkt door extreem zwakke spieren en achteruitgang van spiertonus);
• myocarditis (een ontsteking van de hartspier);
• longbloedingen;
• longoedeem door hersenstamontregeling;
• hepatitis (leverontsteking);
• diarree;
• ernstige polio-achtige complicaties.
• sporadisch zijn ook van CA16 ernstige complicaties en zelfs overlijden beschreven.

(*) EV71 staat voor Enterovirus 71, een type enterovirus dat bekendstaat om zijn betrokkenheid bij uitbraken van hand-, voet- en mondziekte (HVMZ). In tegenstelling tot de mildere coxsackievirussen, kan EV71 ernstigere complicaties veroorzaken, waaronder neurologische problemen zoals hersenstamencefalitis en verlamming. Dit type virus komt vaker voor in bepaalde delen van Azië, waar het soms leidt tot grotere epidemieën met ernstige gevolgen. In zeldzame gevallen kan EV71 levensbedreigende complicaties veroorzaken, zoals myocarditis (ontsteking van de hartspier) en longoedeem.

Zorg en advies
Houd je kind goed in de gaten en zorg voor voldoende rust en hydratatie. Bij twijfel of verergering van symptomen is het altijd beter om medisch advies in te winnen. Zo kun je de complicaties vroegtijdig herkennen en zorgen voor een soepel herstel.

Lees verder

• Uitdroging (dehydratie): symptomen, oorzaak en behandeling
• Kinderziekten met vlekjes op de huid, blaasjes, huiduitslag
• Zesde ziekte: symptomen & besmettelijk kind en volwassenen
• Vijfde ziekte: symptomen & besmettelijk kind en volwassene
• Griep met hoge koorts, hoofdpijn, spierpijn, droge hoest