Sint janskruid, een zonnekruid tegen de donkerte van de ziel

Sint janskruid, een eenvoudige wilde plant, al eeuwenlang in gebruik als eerste hulpmiddel voor de huid, is nu al jaren een topmedicijn tegen depressies. Een verwijzing naar de somberheid-verdrijvende werking vinden we al terug in zijn oude namen zoals 'fuga daemonum', jaag-den-duivel, zonnekruid en lichtkruid. Sankt Johann ist dies Kraut geweiht
Es bluht zur hochsten Sommerzeit
Es hilft den Christen wie den Mohren
dank sein blattdurchsichtigen Poren
Den kranken Haut ist’ s eine Wonne,
dem dunklen Geist wird er zur Sonne.

Sintjanskruid wordt opnieuw bezongen door hedendaagse dichters, zoals dat ook in vroegere tijden het geval was. Luister maar naar dit 16de eeuwse gedicht:

StJohn’ Wort doth charm all the witches away
If gathered at midnight on the saint’s holy day
And devils and witches have no power to harm
Those that do gather the plant for a charm.

En zoals het vroeger tegen duivels en slechte heksen, die in de mens waren gevaren, gebruikt werd, zo wordt het nu tegen gelijkaardige kwalen met de naam depressie en stress voorgeschreven. Het is het licht van het zonnekruid tegen de duisternis van de depressieduivel.
Vooral in de Middeleeuwen werd Hypericum als een ‘fuga daemonum’ beschreven, een jaag-den-duivel zoals het zelfs nu nog bekend is. Vele oude namen zoals Teufelsflucht en Walpurgisnacht, maar ook uitspraken van Dodonaeus “...de bloeme van Sint-Janscruydt... ‘t welek goet gheacht wordt om alle toverijen en de quade belesinghen krachteloos te maecken”, verwijzen naar de anti-demonische of somberheidsverdrijvende krachten van het Sint-janskruid.

Aansluitend op Dodonaeus vinden we enkele merkwaardige recepturen in het ‘Thesaurus exorcismorum’ uit 1626, waar een mengsel van kamille-, rozen- en stjansolie gebruikt werd voor hen die ‘geistig wirr’ ongeordend, geestelijk in de war zijn. Vooral de naam van dit recept ‘Quibus indispositis’ spreekt me wel aan. De term kwibus gebruiken we nog steeds.

In hetzelfde boek wordt ook een berookmiddel of ‘suffumigium’ vermeld om demonen uit te drijven. Het verbranden van Sintjanskruid is altijd een veel toegepaste methode geweest en wordt ook nu nog symbolisch gebruikt tijdens midzomerfeesten. Hypericum als lichtbrenger wordt hier nog versterkt door het gebruik van het vuur en dat dan nog op de langste, lichtrijkste dag van het jaar. Dat Sintjanskruid goed is tegen winterdepressie moet dan ook niemand meer verwonderen. Terug van weg geweest word onze plant door alle kleine kruidenbedrijven en alle grote farmaceutische firma's met veel bravoure en veel geld aangeprezen tegen lichte tot middelzware depressies. Eindelijk erkenning voor zo een gewoon plantje.

Het ongewone van het gewone

Gewoon is hij wel, onze Latijnse Hypericum perforatum een veel voorkomende vaste plant op arme zandgrond langs wegen en oude spoorwegen. Zijn gele bloemen komen te voorschijn eind juni, rond SintJan en worden dan ook in het begin van die bloei geplukt. De donkere stippen op de blaadjes zijn zeker geen gaatjes veroorzaakt door de duivel, maar oliecellen die een rode kleurstof bevatten, waar de plant zijn genezende werking aan te danken heeft.

Dat zo een ordinair onkruid zulke bijzondere eigenschappen kan hebben, heeft mij altijd aangesproken. Verwondering en bewondering voor het gewone, het vanzelfsprekende maakt het leven extra aantrekkelijk. Juist ook in de natuurlijke tuin hebben we die verwondering nodig om te kunnen genieten van een simpele plant als Sint-janskruid of Weegbree. Mooi zijn ze genoeg, we zijn er alleen op uitgekeken. We willen steeds nieuwe indrukken en dus vervangen we de versleten gekeken planten door nieuwe modellen. Niks op tegen, maar misschien kunnen we in plaats van onze tuin en omgeving te vernieuwen, zelf eens nieuw leren kijken. Misschien moeten we zélf geestelijk in de revisie.

Dus Sintjanskruid in onze gele geestelijke tuin

Hypericum perforatum is voorlopig de enige soort uit de familie der Hertshooi-achtigen, die medicinaal gebruikt wordt. Het is ook de meest verspreide soort in Belgie en de enige met de naam SintJan, andere inheemse soorten zijn het liggend, het gevleugeld, het ruig en het fraai hertshooi. Een mooie collectie van plezierige namen, niet te gebruiken maar ze mogen er van mij wel zijn. Verder worden er in de tuincentra verschillende heesterachtige Hypericums als sierplant aangeboden. Ook deze struiken worden medicinaal niet gebruikt, al is de werkzame stof hypericine wel aanwezig in oa. Hypericum calycinum.

Onze kruidige siertuin hebben we opgesplitst in een geel-wit en een paars-roze gedeelte. Het gele gedeelte kan bestaan uit Sintjanskruid (depressie), verschillende varieteiten van het Moederkruid (migraine), Roomse en Echte kamille (huid, darm), Vrouwenmantel (menstruatie), de gele varieteit van Goudsbloem (huid), de Echte guldenroede (nieren), Duizendblad (manusje-van-alles) en enkele hogere vaste planten zoals Venkel (darmkramp) en Zilverkaars (hormonaal). Een gemakkelijk en vrolijk tuintje voor vermoeide en gestresseerde mensen. Zelfs zonder het op te eten wordt je hier al gezonder van.

Sintjanskruid uitwendig en inwendig

In het reclamegeweld over de goede werking van Hypericum bij depressie, zouden we vergeten dat de johannesbloempjes vooral gebruikt werden en worden als eerste hulpmiddel op de huid, bij zonnebrand, brand- en schaafwonden en herpesblaasjes. Dit klassieke middel dat we zelf kunnen maken, is de sintjansolie, een aftreksel van verse hypericumbloemen en bloemknoppen in zonnebloem- of olijfolie

Een recept ziet er als volgt uit:

Ongeveer 25 gr verse bloemen en bloemknoppen worden met een beetje olijfolie in een glas of glazen vijzel gekneusd, mengen met de rest van 0,5 liter olie. Doe dit mengsel in een weckpot van wit glas. Laat de open pot 2 tot 4 dagen in de zon staan. Elke dag even roeren. Dan de bokaal sluiten en enkele weken in de zon laten staan totdat de sintjansolie mooi rood word.
De olie zeven en de afgetrokken bloemen uitpersen. Het preparaat nog een week laten staan zonder roeren, de olie zal zich nu scheiden van het water uit de planten. De olie wordt dan voorzichtig afgegoten en in kleine flesjes gedaan. De geur, werkzaamheid en bewaartijd kan verbeterd worden door het toevoegen van 1% etherische olie van lavendel, ongeveer 20 druppels op 100cc sintjansolie.
Hypericum perforatum is zowat de enige plant die in de volle zon wordt getrokken. Uit onderzoek is nu gebleken dat daardoor het flavonoïdengehalte wel 4 keer hoger wordt. Een goede reden om sommige oude bereidingswijzen niet zomaar af te schrijven.

Andere bereidingswijzen.

Sint-janskruid kan ook goed en gemakkelijk gedroogd worden om kruidenthee van te maken. Het geeft een mooie rode thee die redelijk smaakt.
Ook een aftreksel in alcohol van 30 tot 70% mag gebruikt worden, vooral interessant voor inwendig gebruikt bij overspanning, lichte depressies of als je gewoon in de put zit.

Natuurlijk werd het Johanneskruid in het verleden terecht of onterecht voor vele andere kwalen gebruikt. Voor een kruid dat invloed heeft op het vegetatieve zenuwstelsel is dat niet verwonderlijk. omdat juist dat stelsel alle autonome processen zoals spijsvertering en hartslag reguleren.
Dat Sint-janskruid juist in onze stresserende tijd populair wordt, spreekt voor zich. Het is het kruid waar de hedendaagse mens nu eenmaal het meest behoefte aan heeft. Licht, lucht, Sint-janskruid en nog wat andere dingen zorgen voor gelukkige mensen.