Goudwinning in Suriname – inkomen en gevaar

Goud is een belangrijk product voor Suriname. Het is een van de motoren achter de veranderingen op economisch en ecologisch gebied in het Amazonegebied. In Suriname vindt vooral kleinschalige goudwinning plaats, maar ook dat heeft grote effecten op het land, de bewoners en de omgeving. Ontbossing en kwikvergiftiging zijn grote problemen voor Suriname: voor mens, dier, plant en milieu. Goud is een prachtig edelmetaal en de winning ervan zorgt voor werk en inkomen, maar die industrie heeft een keerzijde. In Suriname is het niet alles goud wat er blinkt.

Blinkende goud en de keerzijde

• Suriname
• Paramaribo
• Kleinschalige goudwinning
• Geschiedenis van de goudwinning
• Grootschalige goudwinning
• Werk en inkomen
• Milieu en gezondheid
• Kwikvergiftiging
• Minamataziekte
• Watervervuiling
• Malaria
• Ontbossing
• Duurzaam

Suriname

Suriname is een republiek aan de noordoostkust van Zuid-Amerika. Het ligt ten noorden van Brazilië en tussen Guyana en Frans Guyana in. Het land meet bijna vier keer de oppervlakte van Nederland, maar heeft veel minder inwoners. Suriname heeft een kleine maar gevarieerde bevolking, waarvan verreweg de meesten in het noorden wonen. Er wonen bijna 600.000 mensen, verdeeld over verschillende bevolkingsgroepen: Hindoestanen, Creolen, Javanen, Marrons, Inheemsen, Brazilianen, Chinezen en verschillende andere etnische groepen. Vooral de Marrons en Braziliaanse immigranten werken in de kleinschalige goudwinning.

Mijnbouw is de pijler van Surinames economie in ontwikkeling. Export van mineralen brengt meer dan 50 procent van het Bruto Binnenlands Product in het laatje. Het gaat om bauxiet, aluinaarde, olie en goud.

Paramaribo

De meeste Surinamers leven in de 30 km brede Atlantische kuststrook en dan vooral rond de hoofdstad Paramaribo. Tachtig procent van het land is bedekt met tropisch regenwoud, het binnenland. Het is een biologisch diverse bos dat van oudsher het gebied is van Marrons, de afstammelingen van Afrikaanse slaven die in de 17e en 18e eeuw de plantages aan de kust ontvluchtten. Zij stichtten er onafhankelijke leefgemeenschappen in het binnenland. De afgelopen dertig jaar zijn er nieuwe groepen in het binnenland komen werken, ondermeer de Braziliaanse immigranten en mensen die bij de goudindustrie betrokken zijn.

Suriname en Nederland

In de 17e eeuw koloniseerden de Engelsen het gebied. In 1667 kwam Suriname in Nederlandse handen, na een ruil met de Engelsen. Die kregen Nieuw-Amsterdam, dat de naam kreeg waaronder het nog altijd bekend staat: New York. In 1954 werd Suriname een land binnen het Koninkrijk der Nederlanden en op 25 november 1975 werd Suriname onafhankelijk verklaard.

Kleinschalige goudwinning

In Suriname zijn veel kleinschalige goudzoekers actief, voornamelijk in Zuidoost-Suriname. Hun exploitatiemethoden zijn eenvoudig, de goudzoekers zijn vaak laaggeschoolden die geen mijnbouwkundige opleiding of training hebben genoten. Hun activiteiten vinden grotendeels in het informele circuit plaats. Het is niet precies bekend hoeveel goudzoekers er in Suriname actief zijn. De schattingen lopen uiteen van 12 tot 25 duizend mensen. Zij hebben met hun activiteiten grote invloed op de economische ontwikkelingen in het land en op het grondgebruik, de sociale verhoudingen en het milieu in Zuidoost Suriname.

Stripmijnen

De kleinschalige goudzoekers werken met hydraulische machines en zwaardere graafmachines die stroken in het bos kaalgraven. Ze graven naar goudaders maar nemen klei- en rotslagen bij de rivier mee. Ze laten kaalgekapte strips in het bos achter. Daarom wordt deze vorm van mijnbouw stripmijnen genoemd.

SURALCO

Dat verandert in de jaren ’70, wanneer de goudprijs weer stijgt. De binnenlandse oorlog (1986 – 1992) vernielt infrastructuur waardoor de goudwinning weer stokt, maar in de jaren ’90 gaat het weer bergopwaarts met de goudhandel. Er komt een trek naar de goudvelden op gang en er is sprake van een tweede goldrush. In 2009 probeert de Surinaamse overheid grip op de goudwinning te krijgen en illegale mijnbouw aan te pakken. Er wordt meer gewerkt met concessies en voorschriften, kleinschalige goudzoekers worden verwijderd en SURALCO begint met haar boringen. Operatie Cleansweep wil ook zware criminelen op de goudvelden verdrijven.

Goudmijnen raken uitgeput maar er worden ook nieuwe reserves gevonden. Technologische ontwikkelingen veranderen de mijnbouw en oude mijnen kunnen door de nieuwe technieken worden heropend. Met hydraulische machines kan ook dieper worden gegraven.

Geschiedenis van de goudwinning

Waarschijnlijk werd er vóór de koloniale periode al goud gewonnen in Suriname. De eerste officieel vastgelegde exploratie was in 1718. Daarna proberen verschillende ondernemers goud te vinden en wordt er met de hand gewonnen.

Na de afschaffing van de slavernij in 1863 worden de voormalige plantageslaven aangemoedigd om in het goud te gaan. Daardoor ontstaat er aan het einde van de 19e eeuw een goldrush. De winning is lang niet altijd succesvol en mismanagement, ruzie en een bevroren goudprijs op de wereldmarkt zorgen voor de klad in het goud.

Grootschalige goudwinning

In Suriname wordt overwegend kleinschalige mijnbouw gepleegd. Er zijn twee grootschalige goudmijnbouwbedrijven actief. De ene is Rosebel Goldmines NV en de tweede is Surgold (Newmont/Suralco).

Werk en inkomen

In de goudvelden wonen en werken mensen uit verschillende culturen samen. In het binnenland ontstaat een eigen maatschappelijke orde met eigen wetten en gedragscodes. Er vinden op de goudvelden regelmatig berovingen plaats, vaak om het goud dat iemand heeft gevonden of om het gereedschap.

Decreet Mijnbouw

In 1986 treedt het Decreet Mijnbouw in werking, waarin de wetgeving betreffende opsporing en ontginning van delfstoffen in Suriname is geregeld. Het zijn voorschriften voor de grootschalige en de kleinschalige mijnbouw. Het decreet schiet alleen op veel gebieden te kort. Regels over veiligheid en arbeidsvoorwaarden en over het milieu zijn er bijvoorbeeld niet in opgenomen.

Milieu en gezondheid

De goudmijnbouw brengt kwik in het milieu van Suriname. Het kwik wordt gebruikt om het goud van overige bodemdeeltjes te scheiden. Kwik versmelt met goud tot een amalgaam en door dat te verhitten verdampt het kwik en blijft het goud over.
Goudzoekers komen op verschillende manieren met het ongezonde kwik in aanraking. Ze houden het kwik en amalgaam in hun handen, ze inhaleren de kwikdampen en tijdens de verwerking komen ze er weer mee in contact.

Kwik

Kwik komt tijdens het winningsproces ook in de rivier terecht en in het water nemen micro-organismen op de bodem het kwik op. Tijdens dit proces ondergaat het kwik een verandering, het anorganisch kwik verandert in het zeer giftige organisch kwik of methylkwik. Methylkwik komt in de voedselketen terecht en hoe hoger in de voedselketen hoe meer kwik er in het organisme zit. Ook dorpelingen die in de buurt van de goudvelden wonen krijgen het kwik binnen via de vissen die ze eten. Ze riskeren kwikvergiftigingen.

Uit onderzoek is gebleken dat vanaf de beginjaren 90 ongeveer 300.000- 400.000 kg kwik terecht gekomen is in de Surinaamse rivieren en kreken. Meer dan de helft van de vissoorten die door mensen worden geconsumeerd heeft een veel te hoog kwikgehalte.

Kwikvergiftiging

Langdurige consumptie van vervuilde vis kan chronische of methylkwik vergiftiging tot gevolg hebben. Mensen die kwik binnen krijgen, kunnen last krijgen van het volgende:

• maag‐ en darmpijnen
• overgeven
• waterige of bloederige diarree.

Minamataziekte

Chronische kwikvergiftiging tast het centrale zenuwstelsel aan en kan Minamataziekte veroorzaken. Minamataziekte krijg je door zware kwikvergiftiging door methylkwik. Het heeft spierverzwakking, vernauwing van het gezichtsveld en aantasting van het spraakvermogen en gehoor tot gevolg. Als het heel erg is kan de patiënt verlamd raken, krankzinnig worden, in coma raken en zelfs sterven.

De bevolkingsgroepen die in de buurt van de goudvelden wonen hebben allemaal hoge kwikgehaltes in het bloed, zelfs de kleine kinderen.

Watervervuiling

De watervervuiling vanwege de mijnbouw is ook een groot probleem. Kreek‐ en rivierbeddingen worden omgewoeld en er vloeien modderstromen uit de mijn in de rivieren. Het rivierwater wordt daardoor vertroebeld, waardoor er geen schoon water beschikbaar is om mee te koken, van te drinken, de was te doen of om in te baden. Het water wordt vervuild door afval, motorolie en uitwerpselen, maar de kleinschalige goudwinning is de grootste boosdoener. Het water is ook ongezond voor vissen en andere waterdieren en dat is weer slecht voor de bevolkingsgroepen die afhankelijk zijn van vis als voedsel.

Malaria

De kleinschalige goudwinning is er mede debet aan dat malaria wordt verspreid in het gebied. De mijn resulteert in open gaten met stilstaand water en die vormen een broedplaats voor ziekteverwekkende muggen. De mobiliteit van de goudzoekers zorgt ervoor dat de malaria verspreidt en het lukrake gebruik van malaria profylaxe zorgt ervoor dat de muggen resistent worden tegen medicijnen.

Ontbossing

Er vindt ontbossing plaats door houtkappen, grootschalige landbouw en door de mijnbouw. Door de goudmijnbouw wordt de bodem omgewoeld, waardoor het ook niet snel meer begroeid raakt. Zelfs tientallen jaren na de mijnbouw is dat stukje nog niet bedekt met bos.

Duurzaam

Om iets aan de illegale werkzaamheden en de vervuiling te veranderen is een goede mijnbouwwet nodig, waarin geregeld is wie er mag werken op welke manier, gebonden aan regels. Het kan dan een veilige werkverschaffing voor velen zijn die dan op legale wijze werken, belasting betalen en inkomen verwerven waarbij het milieu wordt gespaard: een duurzame goudwinning. Overheid en goudzoekers kunnen dan een betrouwbare relatie opbouwen in het voordeel van beide en goed voor Suriname.

Lees verder

• Atlas – Avonturenserie bij de AVRO (2014)