Hoe schadelijk is asbest in drinkwater?

In de wetenschappelijke wereld heerst er al lange tijd overeenstemming over de schadelijke gevolgen die het inademen van asbestvezels heeft voor de gezondheid. Meer specifiek, het optreden van longkanker, asbestose en mesothelioom bij personen die blootgesteld zijn geweest aan schadelijke concentraties asbestvezels. In 1993 stelde de wereld gezondheidsorganisatie (WHO) in hun richtlijn voor drinkwater nog dat op basis van onderzoek, onder andere op proefdieren, er geen overtuigend bewijs was dat asbest in drinkwater kanker aan het spijsverteringssysteem kan veroorzaken. Door voortschrijdend inzicht en ontwikkelingen in de wetenschap stapelt zich echter steeds meer bewijs op dat asbest ook andere kankersoorten en met een andere oorzaak dan inademing kan veroorzaken. Hierdoor vraagt men zich ruim 20 jaar na het opstellen van deze richtlijn opnieuw af of asbest in drinkwater schadelijk is voor de volksgezondheid.

Hoe komt het asbest in ons drinkwater terecht?

Er zijn verschillende bronnen die kunnen bijdragen aan de aanwezigheid van asbestvezels in ons drinkwater. De meest voorname is wel de toepassing van asbestcementleidingen in de drinkwatervoorziening. In Nederland is anno 2015 nog circa 34.000 km waterleiding aanwezig die is gefabriceerd van asbestcement. In deze leidingen is vaak zowel chrysotiel (wit asbest) als crocidoliet (blauw asbest) aanwezig. Informatie over de concentratie aan asbestvezels in Nederlands drinkwater is echter niet beschikbaar.

Verschillende buitenlandse studies hebben aangetoond dat asbesthoudende materialen die gebruikt zijn in drinkwatervoorzieningen een belangrijke bijdrage leveren aan de hoeveelheid asbestvezels in drinkwater. In een Italiaanse studie werd in nieuw aangelegde asbestcementleidingen een veel hogere concentratie asbest vastgesteld dan in oudere leidingen. Uit het onderzoek bleek namelijk dat de afgifte van asbestvezels uit asbestcement leidingen wordt beperkt door de aanwezigheid van een slijmlaag die zich na verloop van tijd afzet aan de binnenkant van de buizen. Het ontstaan van deze slijmlaag is weer het als gevolg van afzetting van organische deeltjes in het water. Desondanks is uit verschillende Amerikaanse en Canadese onderzoeken gebleken dat de concentratie aan asbestvezels in leidingwater kan oplopen tot miljoenen asbestvezels per liter. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat in deze landen in enkele gebieden asbest van nature al aan het oppervlak aanwezig is en dit ook een groot aandeel in de hoeveelheid asbest in het leidingwater kan hebben.

In Amerikaans onderzoek wordt de waterkwaliteit als een van de belangrijkste parameters voor de mate van verwering van en dus afgifte van asbestvezels uit asbestcementleidingen genoemd. De potentie van water om corrosie aan asbestcementleidingen te veroorzaken wordt vastgelegd in een agressiviteitsindex die wordt bepaald door de concentratie zuren en logen in het water. Verder werd in dit onderzoek het onjuist aanbrengen van aansluiting en aanboringen in de asbestcementleidingen als een belangrijke bron van asbest in het leidingwater genoemd.

Volgens sommige wetenschappelijke onderzoeken zijn de afmetingen van asbestvezels van grote invloed op de mate waarin de asbestvezel kankerverwekkend kan zijn. Vezels met een lengte langer dan 0,8 micron (1 micron is een duizendste millimeter) en langer zouden een grotere potentie hebben om kanker te veroorzaken dan kortere vezels. Ook de verhouding tussen lengte en diameter van de vezel speelt hierbij een rol. In veel onderzochte watermonsters waarbij er geen andere bron dan het gebruik van asbestcementleidingen kon worden aangewezen, werden asbestvezels met een gemiddelde lengte van 4,3 micron aangetroffen. Uit fabricage gegevens van asbestcementbuizen blijkt dat asbestvezels een minimale lengte van 0,8 micron moeten bezitten om voldoende sterkte aan de buizen te kunnen geven. Uit dit alles blijkt dat asbestcementleidingen wel degelijk de mogelijkheid bezitten om via corrosie schadelijke asbestvezels af te staan aan drinkwater.

Hoe wordt asbest in drinkwater vastgesteld?

Om asbest in drinkwater of voedingsmiddelen betrouwbaar vast te kunnen stellen zal een onderzoek met een electronenmicroscoop noodzakelijk zijn. Met deze methode, die vergelijkbaar is met röntgentechnologie, is exact vast te stellen uit welke elementen het onderzochte materiaal bestaat. Hierbij wordt voorbewerking van het monster zoveel mogelijk vermeden om kruisbesmetting te voorkomen en de juiste concentraties vast te kunnen stellen. Ook is het mogelijk om het water over een filter te leiden en vervolgens dit filter te onderzoeken op de aanwezigheid van asbestvezels.

Resultaten van onderzoeken

Al in 1964 suggereerde de Amerikaanse onderzoeker Selikoff in een onderzoeksrapport dat langdurige en beroepsmatige blootstelling aan asbest een verhoogde kans op verschillende soorten kanker aan het spijsverteringssysteem kon opleveren. Iets wat in latere onderzoeken werd bekritiseerd of zelfs in twijfel getrokken.

In de jaren tachtig van de twintigste eeuw zijn onderzoeken met proefdieren uitgevoerd waarbij ratten en hamsters kleine hoeveelheden asbest in het voedsel voorgeschoteld kregen. In enkele van deze onderzoeken werden zwakke verbanden aangetoond tussen het optreden van kanker en inname van asbest via het spijsverteringssysteem. Mede op basis van deze onderzoeken stelde de WHO in de in 1993 opgestelde richtlijnen voor drinkwater dat de aanwezigheid van asbest in drinkwater geen gevaar voor de volksgezondheid opleverde.

In de Verenigde Staten zijn meerdere onderzoeken uitgevoerd naar het optreden van kanker in plaatsen waar grote concentraties asbest in het drinkwater werden aangetroffen. Bij onderzoeken in de plaatsen Woodstock en Duluth werd geen toename van het aantal gevallen van kanker onder de bevolking vastgesteld. Ook bij andere onderzoeken in grote gebieden in de staten Washington en Utah werd geen overduidelijk verband gevonden tussen het optreden van kanker en de aanwezigheid van hoge concentraties asbest in het drinkwater.

Ander onderzoek dat in 2014 in de Chinese regio Dayao is uitgevoerd toonde aan dat het aantal gevallen van kanker aan het maag-darm stelsel wel enorm toenam in gebieden waar het drinkwater was verontreinigd met crocidoliet. Of de aanwezigheid van crocidoliet in het drinkwater ook de daadwerkelijke oorzaak was van het ontstaan van deze vorm van kanker is niet onderzocht.

In 2005 werd echter in Noorwegen een onderzoek afgerond waarbij wel een duidelijk verband tussen het optreden van maagkanker en blootstelling aan asbest in drinkwater werd gelegd en dat sterke ondersteuning biedt aan de hypothese dat asbest in drinkwater wel degelijk kanker aan het spijsverteringssysteem kan veroorzaken. In dit onderzoek werd een groot aantal vuurtorenwachters in Noorwegen bestudeerd die voor hun drinkwatervoorziening afhankelijk waren van via het dak opgevangen regenwater dat in vergaarbakken terecht kwam. In de groep vuurtorenwachters waarvan het water in de vergaarbakken via een asbestcement dakbedekking werd opgevangen kwam maagkanker veel vaker voor dan bij de groep vuurtorenwachters waarvan het opgevangen regenwater niet via een asbestdak in een vergaarbak terechtkwam.

Echt sluitend bewijs dat asbest in de drinkwatervoorziening kanker aan het spijsverteringssysteem kan veroorzaken is tot op heden niet geleverd en hierdoor zal de vraag of asbest in drinkwater schadelijke gevolgen heeft voor de gezondheid voorlopig dan ook niet beantwoord worden. Ook is uit onderzoek nog niet duidelijk geworden of het verdampen van leidingwater gevolgen heeft voor de asbestconcentratie binnenshuis.

Lees verder

• Verbod op asbestdaken in 2024
• Wat zijn de risico’s van een asbestbrand?
• Asbestblootstelling en mesothelioom bij huisdieren
• Asbestcement dakleien
• Asbestcementbuizen