Hormonen - Hormoonstelsel

Hormonen en hormoonherstel zijn begrippen die iedereen wel kent. Maar wat hormonen nu precies zijn en doen is minder bekend. Hormonen zijn van zeer grote invloed. Zelfs een kleine hoeveelheid van een hormoon veroorzaakt al een enorm effect op diverse lichaamsprocessen. Hoe werken hormonen precies en wat houden hormoonhuishouding, het hormoonstelsel, endocriene systeem, hormoonklieren, weefselhormonen, het zenuwstelsel, de hypothalamus en de hypofyse in?

Hormonen

Het woord Hormonen komt van het Griekse woord: horman, hetgeen aandrijfstoffen betekent. Hormonen zijn stoffen die zowel een aandrijvende als afremmende invloed hebben op organen en weefsels in ons lichaam. Hormonen zijn van grote invloed; zelfs zeer kleine hoeveelheden hebben al een verstrekkend effect en een grote impact op verschillende lichaamsprocessen en ons fysiologische functioneren.

Hormonen en invloed

Hormonen worden getransporteerd door het bloed, in de bloedbaan en worden afgebroken in de lever. Hormonen regelen vele processen langdurig en op langere termijn, d.w.z. processen die verspreid over langere periodes plaatsvinden. Hormonen beïnvloeden vele functies binnen het organisme, waarbij de stofwisseling centraal staat. Via veranderingen in de stofwisseling wordt een uitgebreid scala aan functies geregeld of beïnvloed zoals o.a.

• de voortplanting
• de groei en ontwikkeling
• de stofwisseling
• de spijsvertering
• opslag en verbruik van reserve voedsel
• de water- en zouthuishouding
• het gedrag, gevoel en emoties (o.a. seksueel gedrag, agressie, depressie, maar ook het leervermogen)
• coördinatie diverse orgaanfuncties

Hormonen werken zowel bij de totstandkoming en ontwikkeling van organen en bepaalde weefsels als bij het behoud van de organen. Bepaalde organen zijn zelfs afhankelijk van hormonen en kunnen hun ontwikkeling en functie slechts behouden, indien ze bij voortduring bepaalde hormonen toegevoerd krijgen.

De regeling, aanmaak en afscheiding van de diverse hormonen is een complex proces en gebeurt voornamelijk door het hormoonstelsel oftewel het endocriene stelsel, maar ook door het zenuwstelsel. Door de diversiteit en complexiteit is het moeilijk om de werking en kenmerken in zijn algemeenheid te beschrijven. Wel hebben alle hormonen bepaalde algemene kenmerken.

Algemene kenmerken hormonen

Kenmerken van hormonen:

• beïnvloeden de stofwisseling door: op gang brengen, versnellen of afremmen van bepaalde processen in hormoongerelateerde organen
• kleine hoeveelheden kunnen in fysiologische functies al grote veranderingen veroorzaken
• zitten in het bloed en zijn vaak verbonden met eiwitmoleculen die een transportfunctie hebben
• worden afgegeven bij een specifieke prikkel; de betr. hormoonklier geeft dan de benodigde hoeveelheid hormoon af
• worden ook continu afgebroken en door de lever (gal) of nieren (urine) uitgescheiden
• zijn werkzaam op een bepaald celtype waar hormoon receptoren aanwezig zijn. Een en hetzelfde hormoon kan een compleet verschillende werking hebben in diverse organen en weefsels

Hormonaal stelsel: Endocriene systeem

Het totale hormonale stelsel, de hormonen en de organen die de hormonen afgeven, wordt het endocriene systeem genoemd. Er is sprake van interactie tussen de afzonderlijke componenten van het endocriene systeem. De hypothalamus, hypofyse regelt de onderlinge communicatie van deze componenten. Samen met het zenuwstelsel beheerst het endocriene systeem de activiteit van alle organen en systemen in het menselijk lichaam.

Het endocriene systeem bestaat uit hormoonklieren oftewel endocriene klieren. De endocriene klieren zijn organen waarin de hormonen geproduceerd worden, waarna ze worden afgegeven aan het bloed. Er is sprake van een onderling verband en feedback oftewel terugkoppeling tussen de verschillende klieren. Sommige klieren beheersen d.m.v. een aantal terugkoppelingsmechanismen zelfs de hormoonafscheiding van andere klieren. Een overmatige hoeveelheid van een bepaald hormoon zorgt er bijvoorbeeld voor dat de productie geremd wordt van het hormoon dat zijn aanmaak stimuleert.

De hypofyse is het overkoepelende coördinatiesysteem en regelt zoals gezegd de onderlinge verbanden en communicatie. De hypofyse activeert bepaalde stoffen die als 'boodschapper' fungeren, de zgn. releasing factoren, die de verschillende klieren controleren. De hypofyse staat onder directe invloed van het zenuwstelsel en is op zijn beurt weer teruggekoppeld naar de hypothalamus (tussenhersenen).

Hormoonklieren: Endocriene klieren

De belangrijkste endocriene klieren zijn o.a.:

• geslachtsklieren
• schildklier en bijschildklieren
• bijnieren
• epifyse (pijnappelklier)
• alvleesklier (pancreas)
• thymusklier (zwezerik)
• hypofyse en hypothalamus

Alle bovengenoemde klieren zijn dus met elkaar verbonden en maken deel uit van een systeem met terugkoppelingsmechanismen voor onderlinge informatie en communicatie, onder de supervisie van de hypofyse die de grote regelaar is. Hormonen worden overal in het lichaam gemaakt en worden op een bepaald moment ook weer afgebroken, hetgeen voornamelijk in de lever gebeurt.

Hormonen worden voornamelijk in een endocriene klier gevormd. Maar er bestaan ook zogeheten weefselhormonen, die niet in de hormoonklieren worden gevormd. De benaming hormonen wordt toch gehanteerd, omdat ze aan alle kenmerken (zie boven) voldoen. Voorbeelden van weefselhormoon zijn o.a. gasterine (maagwand), cholecystokinine-pancreozymine (darmwand) en renine (nieren).

Globaal overzicht hormonen

Het lichaam kent vele hormonen met verschillende functies. Het reikt te ver om ze allemaal te noemen, maar hieronder staan de meest bekende hormonen aangegeven, zo zijn er o.a:

• geslachtshormonen: oestrogeen, progesteron, testosteron, mini hormonen
• bloedsuikerspiegel hormonen: insuline en adrenaline
• schildklier bijschildklieren hormonen: calcitonine en thyroïden
• bijnieren hormonen: glucocorticoïden, cortisolen, androgenen en aldosteron
• spijsverteringsstelsel hormonen: gastrine en cholecystokinine
• groeihormonen: productie in hypofysevoorkwab (aanmaak/afgifte groeifactoren, effect op cellen i.p.v. endocriene klieren)

De hormonen worden door de bloedbaan, de bloedsomloop door het hele lichaam getransporteerd en verdeeld. Het hormoonstelsel of endocriene systeem (de hormoonhuishouding) is normaal gesproken in balans. Als deze balans verstoord is (hetgeen diverse oorzaken kan hebben), komt dit tot uiting in allerlei problemen, aandoeningen of stoornissen.

Lees verder

• Hormonen - Humeur, emotie & stress
• Hormonen - Hormoonproblemen & tips
• Hormonen - Gezonde tips