Niet euthanasie maar sedatie: uit het leven wegglijden

Sedatie is een proces waarbij iemand met slaapmiddelen en soms morfine in slaap wordt gehouden tot hij of zij overlijdt. Sedatie is een soort zachte dood en duurt langer dan euthanasie. Bij sedatie is iemand vaak in een diepe slaap, maar komt soms ook weer tot bewustzijn. Hij of overlijdt na ongeveer 5 dagen omdat het lichaam geen vocht meer krijgt.

• Het onherroepelijke einde, maar wanneer?
• Verlossing van pijn en uitzichtloosheid
• Slapend naar het einde met slaapmiddel
• Voorwaarden voor sedatie
• Bespreken met de arts
• Vinger aan de pols: is er nog pijn?
• Zorg ervoor dat de afgesproken slaapmiddel (en soms morfine) wordt toegediend
• De laatste injectie wordt geweigerd
• Houd de zorgaanbieder goed in de gaten
• Overlijden na 4 tot 6 dagen
• Hoe gaat sedatie in zijn werk

Het onherroepelijke einde, maar wanneer?

Iemand die ongeneeslijk ziek is, weet dat het einde onherroepelijk is. Toch kan het soms heel lang duren voordat de dood zich daadwerkelijk aankondigt. Bovendien is de vraag of het leven van dat moment dan nog enige waarde heeft. Een kankerpatiënt bijvoorbeeld die slechts nog in bed kan liggen naar de muur kijken, vreselijk veel pijn heeft, niet meer kan eten omdat smaak is aangetast en het lichaam geen voedsel meer verdraagt, kan soms hunkeren naar de dood.

Verlossing van pijn en uitzichtloosheid

Diegene kan dan hunkeren naar vooral de verlossing van pijn, de uitzichtloosheid en het geestelijke lijden dat wordt veroorzaakt door de ziekte en het niets meer kunnen. Hoewel Nederland als een heel tolerant land te boek staat als het om euthanasie gaat, is het zo eenvoudig helemaal niet om voortijdig een leven op die manier te beëindigen. Sedatie kan dan uitkomst bieden, hoewel het voor de omstanders wellicht niet prettig is om iemand te zien sterven zonder contact te kunnen hebben. Ook het feit dat iemand in feite uitdroogt en daardoor sterft kan een onverteerbare gedachte zijn.

Slapend naar het einde met slaapmiddel

Palliatieve sedatie wordt officieel omschreven als het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase. Hoewel nooit bewezen is dat iemands bewustzijn wordt verlaagd tot een niveau waarop helemaal geen gevoelens meer zijn, gaan de geleerden er wel van uit dat dit gebeurt. Sedatie in het geval van de laatste levensfase wordt bewerkstelligd door in ieder geval een slaapmiddel te geven, maar in veel gevallen wordt dat gecombineerd met morfine (omdat de persoon in kwestie daarvoor ook al morfine kreeg tegen de pijn). Beiden worden dagelijks per injectie gegeven, omdat de patiënt anders de middelen zelf zou moeten slikken en dat kan niet als iemand in een diepe slaap is.

Voorwaarden voor sedatie

Overigens zijn ook aan palliatieve sedatie (de officiële benaming van het laten sterven van een persoon door middel van morfine en slaapmiddel) voorwaarden verbonden. Zo moet de geschatte levensduur niet langer zijn dan twee weken. Vanzelfsprekend is dat moeilijk in te schatten. Artsen zijn vaak wel bereid om te kijken naar deze vorm van levensbeëindiging als iedereen weet dat de dood naderende is. Bovendien hoeven op die manier niet de strikte regels en wetten van euthanasie nageleefd te worden. Die schrijven namelijk voor dat er eerst een arts gevonden moet worden die het middel dat leidt tot de dood wil toedienen. Ook is er een tweede arts nodig die dit verzoek beoordeelt. Bovendien moet de persoon in kwestie schriftelijk hebben vastgelegd dat dit zijn of haar wens is en dat hij of zij op het moment van bepalen wilsbekwaam is geweest. In de praktijk betekent dit dat echte euthanasie heel veel rompslomp met zich meebrengt, en vaak moeilijk te realiseren is omdat de meeste artsen niet staan te popelen. In veel ziekenhuizen doen artsen er bovendien nog veel moeilijker over en wordt het mensen gewoonweg onmogelijk gemaakt om op een menswaardige en snelle manier te sterven.

Bespreken met de arts

Bij palliatieve sedatie moet vanzelfsprekend ook goed besproken worden met artsen, familie en andere betrokkenen hoe de procedure wordt gevolgd. Stemt een arts in met het verzoek tot deze manier van "in een lager bewustzijn tot de dood erop volgt" dan moeten er afspraken worden gemaakt voor het moment waarop de persoon in kwestie de eerste injecties krijgt. Soms zijn pijn en lijden zo groot en heeft de familie alles al doorgesproken zodat dat vrij snel kan. Soms ook hebben mensen even tijd nodig om met elkaar nog de laatste zaken door te spreken. Vanzelfsprekend is het afscheid in deze dan erg belangrijk.

Vinger aan de pols: is er nog pijn?

Vaak krijgt de persoon die gaat sterven overigens op dat moment al morfine. Dit betekent dat omstanders heel goed de vinger aan de pols moeten houden en in de gaten moeten houden hoe hun geliefde reageert op de sedatie. Het kan namelijk zo zijn dat de pijn zo groot is (bijvoorbeeld bij botkanker of kanker van een ander orgaan die is uitgezaaid naar de botten) dat zelfs een hoge dosis van de combinatie morfine met slaapmiddel niet werkt. De persoon in kwestie kan het dan nog uitschreeuwen als hij of zij bijvoorbeeld even wordt gedraaid. In dat geval is directe actie vereist. Omstanders moeten dan direct contact opnemen met de arts om aan te geven dat ingrijpen noodzakelijk is en bijvoorbeeld de dosis verhoogd moet worden van of slaapmiddel of morfine. Morfine wordt trouwens in de laatste fase ook vaak afgebouwd, omdat het kan stapelen en dan zorgt voor een slechte nierfunctie.

Zorg ervoor dat de afgesproken slaapmiddel (en soms morfine) wordt toegediend

Overigens is waakzaamheid in dit soort situaties sowieso geboden. In de meeste gevallen geeft een verpleegkundige van de Thuiszorg de injecties als iemand thuis is. Sommigen van hen zijn echter tegen deze vorm van levensverkorting en zullen alles aangrijpen om niet dagelijks een injectie te geven. Het is dan aan de omstanders om er voor te zorgen dat dit wel gebeurt als het de wens is van de betrokkene. Iemand die zich heeft ingesteld op sterven en verwacht nu eindelijk in dat diepe gat van niets meer voelen te zinken, maar die weer bijkomt omdat er te weinig middel is toegediend, krijgt weer een extra klap. Ook de pijn is in dat soort gevallen ondraaglijk.

De laatste injectie wordt geweigerd

Soms ook weigeren verpleegkundigen die laatste injectie te geven, omdat zij vinden dat zij daarmee iemand de dood in hebben gejaagd. Voor omstanders is niet in te schatten of dit het geval is, maar het onderbreken van de dosis is niet aan te raden. Sta er dan dus op dat wordt gegeven wat is afgesproken. Marchanderen met de behandelmethode kan ook betekenen dat iemand namelijk helemaal weer ontwaakt. (Niet in de laatste fase, maar wel aan het begin). Overigens kan het ook zo zijn dat een patiënt al heel snel overlijdt (de eerste dag) nadat de eerste injecties zijn toegediend. Dit is vaak dan een natuurlijk verloop en niet het gevolg van de morfine in combinatie met het slaapmiddel.

Houd de zorgaanbieder goed in de gaten

Overigens is het altijd belangrijk dat omstanders de honeurs waarnemen als iemand zelf te ziek is om voor zichzelf op te komen. Het is helaas nog steeds zo dat in zorgland niet alles even goed geregeld is. Voortdurend de vinger aan de pols houden is dan ook absoluut vereist.

Overlijden na 4 tot 6 dagen

Als de sedatie eenmaal is gestart duurt het overigens meestal tussen de 4 en de 6 dagen voordat iemand overlijdt. Voor de omstanders kan dit een moeilijke periode zijn. Er zijn diverse soorten van sedatie: het doel van de sedatie is om het lijden tot een aanvaardbaar niveau te brengen. Daar wordt de diepte volgens een consulent palliatieve zorg op aangepast. Dat betekent dat iemand ook lichter of zelfs met tussenpozen gesedeerd kan worden. Soms wordt iemand in de nacht gesedeerd en is overdag redelijk wakker. In veel andere gevallen is iemand volledig in slaap en is geen contact meer met de dierbare mogelijk. Bovendien krijgt de persoon in kwestie geen eten of drinken meer en dat is natuurlijk goed te zien. Het lichaam teert uit, de persoon wordt magerder en dat is geen prettig gezicht. Overigens mag tijdens deze periode zo nu en dan best een wattenstaafje met wat water in de mond van de persoon in kwestie worden gehouden. Het idee dat de geliefde sterft aan de dorst is voor menigeen niet te verteren en met een wattenstaafje met wat vocht wordt dat toch iets beperkt. Overigens is als het goed is aan niets te zien dat de persoon in kwestie last heeft van het versterven. Als de dosering goed is ingesteld en degene is in slaap dan ligt hij of zij er vaak heel rustig bij. Wel zijn er soms onwillekeurige bewegingen in gezicht of ledematen mogelijk, ook bij diepe sedatie. Maar vaak is alleen aan ademhaling en de warmte van het lichaam is dan nog te merken dat de persoon nog leeft. Overigens mag natuurlijk gewoon gesproken worden tegen de persoon en kunnen er ook aanrakingen plaatsvinden. Niemand weet hoeveel iemand nog voelt in zijn onderbewustzijn en menselijk contact en aanraking zijn wellicht ook op een ander niveau heel prettig bij het sterven.

Hoe gaat sedatie in zijn werk

• Bespreekbaar maken van de wens om door sedatie te sterven
• Geeft de arts toestemming dan moet bepaald worden wanneer de eerste injecties worden gegeven
• Afscheid nemen en mogelijk bespreken wat er na de dood moet worden geregeld
• De eerste injecties worden gegeven
• Alertheid van omstanders is vereist om te kijken hoe de persoon in kwestie reageert
• Afhankelijk van de diepte van de sedatie is de persoon soms bij bewustzijn, soms niet. Is duidelijk dat de dosis te laag is, neem dan contact op met de arts. Alleen die kan de dosis verhogen. Houd voet bij stuk als die moeilijk doet
• Houd in de gaten hoe de persoon in kwestie die de injecties geeft reageert. Veel verpleegkundigen zijn fantastisch en willen niets liever dan het lijden verlichten, maar er zijn er ook die marchanderen. Sta op wat is afgesproken en zorg ervoor dat alle injecties die zijn afgesproken worden gegeven
• Raak de persoon in kwestie gewoon aan als hij of zij dat vroeger ook altijd al prettig vond. Praat gewoon tegen haar of hem. Pas wel op wat er verder gezegd wordt. Hoewel niemand weet wat iemand in deze staat nog beseft zou het heel naar zijn als er dingen werden gezegd die de stervende in deze staat nog pijn zouden doen. Maak geen ruzie in dezelfde ruimte als waar de persoon ligt.
• Zorg voor een goede omgeving. Frisse lucht, gesloten of geopende gordijnen (net wat de persoon in kwestie fijn vindt), eventueel een geurkaarsje.
• Na gemiddeld 4 tot 6 dagen zal de dood daadwerkelijk in werking treden