Mariadistel, dé leverplant

Mariadistel met als botanische naam Silybum marianum, vroeger Carduus marianus, is een één- of tweejarige plant, die vooral voorkomt in de landen rond de Middellandse Zee op droge en rotsachtige bodem, maar zich ook verspreid heeft naar West-Europa. De bloeiende plant kan makkelijk tot 150cm hoog worden, maar is soms niet hoger dan 30 cm. De bladeren hebben witte melkachtige vlekken langs de nerven, waar Mariadistel ook zijn naam aan te danken heeft. Volgens de overlevering zou Maria, tijdens de vlucht voor de soldaten van Herodes, bij het zogen van het kindje Jezus, moedermelk gemorst hebben op de bladeren van een distel, waardoor de witte strepen op het blad zijn ontstaan. Vandaar ook de Nederlandse en Duitse volksnamen Onzelievevrouwedistel en Liebfrauenmilch. De Engelse naam Milk Thistle verwijst waarschijnlijk naar de zogvormende werking van de plant.

Lange geschiedenis van medicinale toepassing

Mariadistel is al meer dan 2000 jaar als geneeskruid bekend. De Griekse geneesheer/botanicus Dioscorides (+ 60 jaar na Christus), die met de Romeinse legers meetrok door verschillende Zuideuropese landen om planten te bestuderen, beschreef de Mariadistel samen met honderden andere geneeskruiden in zijn Materia Medica. Mariadistel werd toen vooral toegepast bij witte vloed en longontsteking. In de oudheid werd hij ook als voedingsgewas gebruikt; de jonge bladeren als salade en de wortel en bloemhoofdjes gekookt als groente. Na de Romeinse tijd is de Mariadistel uit de aandacht verdwenen. In de middeleeuwen kwam de plant vanuit het Middellandse Zeegebied naar de rest van Europa. De toenmalige toepassingen waren vooral chronische lever- en miltziekten, geelzucht, galkoliek, chronische hoest en bloederige diarree.

Sinds de 16e eeuw is de Carduus als hoofdmiddel voor leveraandoeningen bekend. In het kruidenboek van Adam Lonicerus (1564) wordt de lever als belangrijkste indicatiegebied genoemd. In dit boek wordt er melding van gemaakt dat een aftreksel van de bladeren beter werkt bij leverontsteking en zwakte, als ook de geplette zaden meegedronken worden. Dit is een opvallende uitspraak, we weten nu dat alleen de zaden de werkzame stof silymarine bevatten. Ruim 200 jaar na Lonicerus kreeg Mariadistel veel aandacht in de werken van Gottfried Rademacher. (1772-1850).

De werkzame stof silymarine werd voor het eerst in 1959 geïsoleerd en pas in 1968 werd de complete moleculaire structuur ontrafelt. Jaren daarvoor (1949) werd de preventieve werking van Mariadistel-extract bij tetrachloorkoolstof vergiftiging al wetenschappelijk aangetoond. Na de isolering van de zuivere werkstoffen silybine en silydianine werd, mede uitgaande van de aanwijzingen uit de volksgeneeskunde, deze stoffen onderzocht op hun stimulerende en beschermende werking op de lever. In de 60-er en 70-er jaren volgden tientallen onderzoekingen, die alle betrekking hadden op het effect van silybine op de leverfunctie.

Werkzame stoffen en eigenschappen

In de zaden van Mariadistel komt silymarine voor. Silymarine is de verzamelnaam van een groep werkzame stoffen, die kan worden onderverdeeld in silybine, silycristine en silydianine. Silybine is het hoofdbestanddeel van de silymarine-groep. Naast silymarine komen in de zaden van Mariadistel ook tanninen (looistoffen), bitterstoffen, etherische olie, tyramine en histamine voor. Silymarine neutraliseert talrijke gifstoffen die de lever kunnen aantasten, zoals alcohol, drugs, medicijnen, gifstoffen uit paddestoelen o.a. alpha-amanitine uit de groene knolamaniet, tetrachloorkoolstoffen, chemicaliën uit het milieu in het algemeen en schadelijke restproducten van de stofwisseling.

De werking van Mariadistel berust hoofdzakelijk op twee belangrijke eigenschappen: Silymarine verandert de structuur van de buitenste laag van de membraan van levercellen, zodanig dat gifstoffen niet meer de cel kunnen binnendringen. Silymarine stimuleert de aanmaak van RNA en een verbetert de eiwitsynthese. Daardoor wordt de vorming van nieuwe levercellen en dus het regenererend vermogen van de lever bevordert.

Leverschade door langdurig overmatig alcoholgebruik zoals cirrhose of leververvetting, kan door het gebruik van Mariadistel beperkt blijven. Het gebruik van Mariadistel met gelijktijdig stoppen of minderen van de alcoholconsumptie bevordert een aanzienlijk sneller herstel van de leverfunctie. Bij incidenteel hoog alcoholgebruik kan Mariadistel een kater of hoofdpijn voorkomen. Ook leververvetting door het gebruik van narcosemiddelen (teveel triglyceriden) kan door Mariadistel worden voorkomen.

Geen bijwerkingen of contra-indicaties

Tachtig procent van de in het bloed opgenomen silymarine wordt via de gal uitgescheiden. Bij langdurig gebruik van Mariadistel treedt er geen verhoging van silymarine in de galspiegel op. Er zijn geen contra-indicaties bekend en wisselwerkingen met andere middelen zijn nooit geconstateerd. In zeldzame gevallen kan bij het gebruik van Mariadistel lichte diarree optreden.

Overzicht medische toepassingen volgens monografie herboristen opleiding

• Levercirrhose door o.a.: alcoholmisbruik, drugs, vergiftigingen, medicijnen.
• Leverintoxicatie met groene knolamaniet, ethanol, zware metalen, milieugifstoffen zoals benzopyreen, medicijnen zoals paracetamol, E. coli-endotoxinen
• Alle aandoeningen waarbij verstoorde leverfunctie een rol kan spelen zoals verstopping, hoofdpijn en aambeien.
• Miltproblemen: 'steken in de zijde'
• Galstenen
• Nabehandeling leverontsteking
• Aambeien, ulcus cruris (vooral bloedende)
• Hypotensie

Referenties en literatuur

• E. Leng - Peschlow: Silibinin and N-acetylcysteïne as antidotes in paracetamol poisoning. Dig. Dis. Sci. 31/4805 - 1986.
• Valenzuela e.a.: Silymarin protection against hepatic lipid peroxidation induced by acute ethanol intoxication in the rat. Biochem. Pharmacol. 34 - 1985.
• M. Mourelle e.a.: Protection against thallium-hepatotoxicity by silymarin. J. Appl. Toxicol. 8 - 1988.
• G. Vogel e.a.: Protection by silibinin against Amanita phalloïdes intoxication in beagles. Toxicol. appl. Pharmacol. 73 - 1984.
• J. Simek e.a.: Der Einfluss von Legalon auf die Regenerationsaktivität der durch E. coli-endotoxinen oder Tetrachlorkohlenstoff geschädigten Rattenleber. Aktuelle Hepatologie, Edit. D. Lorenz, Lübeck - 1977.
• Raskovic e.a.: Effect of methoxsalen an a infusion of Silybum marianum on Enzymes relevant to Liver function. Pharmaceutical Biology 2002, vol.40, 1 (70 - 73)
• Comission E monografie: Silybum fructus. (doc. Maurice Godefridi)
• Monografie Herboristen Opleiding 'Dodonaeus'