Leishmaniasis, symptomen en behandeling

Er zijn meerdere ziekten die onder de benaming leishmaniasis vallen. Deze ziekten worden allemaal veroorzaakt door de eencellige parasiet leishmania. Er zijn verschillende soorten van deze parasiet. Ze worden overgedragen door besmette zandvliegjes. Dit zijn een soort behaarde mugjes die vooral in warme gebieden voorkomt. Binnen Europa zien we deze zandvliegjes ook in Spanje, Zuid-Frankrijk en Portugal. Zowel dieren als mensen kunnen besmet worden. De ziekte kan met weinig symptomen gepaard gaan of dodelijk zijn. Behandeling is dan ook vaak nodig.

Wat is leishmaniasis?

Leishmaniasis is een verzamelnaam voor meerdere ziekten die allen veroorzaakt worden door de eencellige organismen van het geslacht leishmania. Leishmania wordt overgebracht door besmette zandvliegjes. Deze komen voornamelijk in warme gebieden voor zoals rondom de Middellandse zee, Zuid-Amerika en Afrika. Ook in Zuid-Europa komt de ziekte soms voor, met name in landen als Spanje en Portugal. Ziekten die veroorzaakt worden door leishmania kunnen ook geïmporteerd worden naar Europa. We zien deze ziekten zowel bij de mens als bij dieren, voornamelijk honden.

De zandvliegjes komen van oorsprong dus niet in Nederland of omringende landen voor. Hoewel we van zandvliegjes spreken, zijn het kleine harige mugjes. Ze bezitten vleugeltjes en een steeksnuit. Ze zijn zwart tot doorzichtig van kleur, afhankelijk van de soort. Veel van deze zandvliegjes zijn besmet met leishmania.

Besmetting

Over het algemeen vindt besmetting bij de mens via een dier plaats, in een klein aantal gevallen is de mens de directe gastheer. Het zandvliegje neemt een bloedmaaltijd en doorboort daarbij de huid. Op dat moment komen de leishmania parasieten in de bloedbaan terecht. Deze bezitten een zweepdraad waarmee ze zich kunnen voortbewegen. Ze vermenigvuldigen zich in het lichaam van de gastheer, binnen hun eigen cel. Via de bloedbaan verspreiden zij zich door het lichaam.

Vaak wordt de ziekte van dier op mens overgebracht, waarbij het zandvliegje de overbrenger is. Twee soorten zandvliegjes zijn alleen op de mens gericht en brengen de ziekte van mens op mens over. Besmetting door direct contact is mogelijk maar komt zeer weinig voor.

Symptomen bij de mens

De incubatietijd, dit wil zeggen de periode tussen besmetting en het eerste ziekteverschijnsel, bedraagt 10 dagen tot een half jaar. Er zijn verschillende vormen van deze ziekte, waaronder zwarte koorts (kala-azar). Deze wordt veroorzaakt door leishmania donovani. Over het algemeen wordt leishmaniasis ingedeeld in drie groepen. Zo is er de viscerale vorm. Deze vorm kan dodelijk verlopen en is dan ook de meest gevaarlijke. Er ontstaat koorts met koortspieken van enkele dagen tot weken. Vaak is er sprake gewichtsverlies. Hoesten komt vaker voor. Soms ontstaat er diarree. De lever en de milt kunnen vergroot zijn. Het aantal bloedcellen kan abnormaal verlaagd zijn. In ernstige gevallen verloopt deze ziekte zonder behandeling vaak dodelijk af. Vaak treedt de dood 1 tot 2 jaar na besmetting op.

De post-kala-azar ontstaat vaak na een eerder doorgemaakte infectie met leishmania. Er ontstaan vlekjes, soms grotere die een plaqaat vormen. Ook kunnen er meerdere kleine bultjes tot dikke knobbels ontstaan. In ernstige gevallen treden er misvormingen op. Deze symptomen treden pas na maanden tot jaren op.

De cutane vorm is lokaal. Er ontstaan een of meerdere zweren op de huid, veroorzaakt door leishmania tropica. Bulten of knobbels verspreid over de huid komen ook voor. Vaak blijken er veel leishmania-parasieten in deze knobbels te huizen. De recidivans-vorm ontstaat maanden tot jaren na een eerder doorstane cutane infectie. Een donkerbruine verkleuring van de huid, meestal beginnend in het gezicht, is een belangrijk verschijnsel.

De mucocutane vorm ontstaat jaren na de cutane vorm. Er ontstaan zweren en knobbels op de slijmvliezen. Deze vorm kan de neus of de luchtwegen ernstig beschadigen. Zonder behandeling is deze vorm dodelijk.

Symptomen bij het dier

Dieren met leishmaniasis hebben last van een verkleuring van de huid, knobbels en zweren, een vergrote milt en lever en perioden van koorts of ziek zijn. Daarnaast ontstaan er vaak kale plekken, vooral rondom de ogen. Ook het door onbekende oorzaak afvallen wordt gezien.

Behandeling

Zwarte koorts (kala-azar) wordt vaak behandeld met injecties die leishmania doodt. Huidleishmaniasis begint met een knobbel die overgaat in een zweer. Deze zweer is niet pijnlijk en geneest vaak vanzelf. Toch kan er na enige jaren de mucocutane vorm ontstaan die wel behandeling nodig heeft. Andere mogelijkheden van behandeling zijn chirurgie, cryotherapie (bevriezing), verhitten van de huid en diverse medicijnen die de parasiet moet doden. Soms is de parasiet moeilijk aan te tonen. Hierdoor wordt het lastig om een juiste diagnose te stellen.

Voorkomen van de ziekte

Bij verblijf in risicovolle gebieden is het belangrijk om beschermende/ dekkende kleding te dragen en gebruik te maken van muskietnetten/ klamboes. Ook insectenwerende middelen helpen afdoende. Soms lopen huisdieren en met name honden de ziekte op bij een reis naar Zuid-Europa of andere risicolanden. De ziekte zal echter zelden via het dier op de mens worden overgedragen, omdat verblijf in het buitenland vaak niet lang genoeg is voor een verdere besmetting. Eenmaal terug in Nederland/ België zal de ziekte zich niet verder verspreiden door de afwezigheid van zandvliegjes. Zandvliegjes zijn vooral tijdens en na de schemering (avond/nacht) actief.