Eerste hulp bij voedselvergiftiging

De vakantie begon nog wel zo leuk. Een gezellige picknick in de bergen, barbecueën, lunchen in dat zijstraatje bij 'Chez...' Maar het eindigde in een nachtmerrie. Braken, diarree en heftige buikpijn zijn de meest in het oog springende symptomen van een voedselvergiftiging. Voedsel dat pathogene bacteriën of toxines bevat en die een acute gastro-enteritis veroorzaken, ofwel een ontsteking van het maag-darmslijmvlies. De boosdoeners zijn onder andere enterokokken, stafylokokken en colibacteriën, die als gevolg van beroerde hygiënische omstandigheden of een slechte bereidingsmethode het eten besmetten. Binnen enkele uren komen de eerste symptomen in alle hevigheid opzetten. Er is dan vaak geen houden meer aan. Wie dan in de onmiddellijke nabijheid niet snel een toilet weet te vinden, heeft om voor de hand liggende redenen een groot probleem.

Inhoud

• Over colibacteriën, stafylokokken, salmonella...
• … en de toxines van deze ziekmakende micro-organismen
• Eerste hulp bij een 'lichte' voedselvergiftiging
• Wat te doen
• Eerste hulp bij een 'zware' voedselvergiftiging
• Ernstige klachten

Over colibacteriën, stafylokokken, salmonella...

Bij een voedselvergiftiging (gastro-enteritis) is het maag-darmslijmvlies ontstoken. Vliegen die zich vrij in de keuken kunnen laven, en andere slechte hygiënische maatregelen, zijn vaak de oorzaak dat stafylokokken, colibacteriën en salmonella in het voedsel terechtkomen, waarna ze zich miljardvoudig vermenigvuldigen in het maag-darmstelsel. Boosdoeners van een voedselvergiftiging zijn onder andere:

Salmonella
Salmonella, een darmbacterie die vooral bij pluimvee en vee voorkomt, vormt een grote soortengroep waaronder de Salmonella typhi Eberth, die buiktyfus veroorzaakt. Er zijn ruim 2000 soorten salmonella bekend. Vaak is deze bacterie de oorzaak van een voedselvergiftiging. Vlees kan een besmettingsbron zijn, zoals een broodje tartaar. Rauwe dierlijke producten zijn kortom berucht, maar ook rauwe groenten en fruit. De mens kan eveneens drager zijn van de salmonellabacterie. Overbrengers van deze micro-organismen zijn dikwijls ook personen (dragers) die na de grote boodschap hun handen niet wassen en zich vervolgens met de bereiding van voedsel bezighouden. Daarmee brengen ze overigens ook de colibacterie over. Naast een onhygiënische bereidingsmethode kan ook keukengerei dat slecht is afgewassen, waarmee niet hygiënisch wordt omgegaan, een bron van besmetting vormen. Vliegen zijn eveneens notoire overbrengers van salmonella. De besmetting vindt plaats via de pootjes en de slurf van deze insecten.

Escherichia coli (colibacterie)
Deze darmbacterie, of daarvan afgeleide coli-stammen, is te vinden in voedsel en besmet water, zoals dikwijls het geval is in steden en op het platteland in Zuid-Amerika, Afrika, Azië, het Midden-Oosten en in het Middellandse-Zeegebied, ofwel de tropische en subtropische streken. Vaak heeft de inheemse bevolking er een soort weerstand tegen opgebouwd, maar de West-Europese vakantiegangers en zakenlui doorgaans niet. Naast andere pathogene micro-organismen is de Escherichia coli een van de veroorzakers van de beruchte reizigersdiarree, een kwaal waar de meeste backpackers die in verre, hete landen vertoeven over kunnen meepraten.

Stafylokokken
De stafylokok is een kogelvormige bacterie die in korte tijd grote kolonies vormt in bijvoorbeeld slecht opgewarmd eten of voedsel dat niet voldoende is gekookt of te langzaam is afgekoeld. Intens braken is dikwijls een van de karakteristieke symptomen. Wees ook zeer voorzichtig met de behandeling van steenpuisten (stafylokokkeninfectie). Door slechte hygiëne kan deze infectie tevens een voedselvergiftiging veroorzaken.

… en de toxines van deze ziekmakende micro-organismen

Typisch voor deze besmettingsvorm is voedsel dat na een goede bereiding ervan (bv. koken en bakken) bacterieel besmet is geraakt en langzaam wordt afgekoeld. De bacteriegroei is dan enorm. Het opkoken ervan doodt wellicht de bacteriën, maar vaak niet hun toxines. De klachten, veelal heftige diarree, treden dan al binnen enkele uren op terwijl dat in andere gevallen langer kan duren, soms pas na 36 uur maar meestal eerder.

Eerste hulp bij een 'lichte' voedselvergiftiging

De bovengenoemde veroorzakers van voedselvergiftiging zijn slechts enkele voorbeelden. Ook de natuurlijke toxines van planten en schimmels kunnen een gastro-enteritis veroorzaken. Vochtverlies is een van de gevaren van een voedselvergiftiging door diarree en braken. Het voorkomen van uitdrogingsverschijnselen is dan ook cruciaal als hulp lang op zich laat wachten in bijvoorbeeld afgelegen gebieden in een vakantieland zonder veel medische voorzieningen.

Wat te doen

Reizigersdiarree en een milde voedselvergiftiging gaan vanzelf weer over, ook thuis in Nederland. Let wel op enkele belangrijke punten:

• Voorkom uitdrogingsverschijnselen, vooral kinderen zijn er gevoelig voor. Probeer de patiënt zo snel mogelijk weer te laten drinken, zoals kleine slokjes water. Geef geen drankjes die de maag irriteren, zoals melk- en melkproducten. Ook geen cola (wel als de prik eruit is).
• Gebruik niet meteen immodium en aanverwante diarreestoppers. Laat de natuur eerst zijn gang gaan door de giftige stoffen uit het lichaam te lozen door middel van diarree en braken.
• Geef eventueel een elektrolytencocktail. Rehydratiezakjes (ORS of oral rehydration solution) zijn verkrijgbaar bij de drogist of apotheek. Vruchtensap (kalium) mengen met een lepel honing (glucose) en een snufje zout (natriumchloride) is eveneens een probaat middel om elektrolytenverlies te voorkomen in de eerste herstelfase van de voedselvergiftiging.
• Geef later iets lichtverteerbaars, zoals bouillon en pap, een beschuitje met thee.
• Laat de patiënt langzaam wennen aan 'stevigere' maaltijden. Mijd vooralsnog vezelrijke, pittige, zure en vette gerechten. Het maag-darmstelsel moet immers langzaam bekomen.
• Waarschuw een arts als de 'normale' klachten na enkele etmalen niet overgaan, bij koorts en als er bloed in de ontlasting zit.

Eerste hulp bij een 'zware' voedselvergiftiging

Bij een gewone voedselvergiftiging – of reizigersdiarree – moeten de symptomen in de loop van twee, drie dagen toch wel overgaan. De gevaren van een voedselvergiftiging dient men echter niet te onderschatten. Met name bij kinderen en chronisch zieken. Zij behoren tot de risicogroep bij wie een gastro-enteritis kan ontaarden in ernstigere klachten en gevolgen. In verre vakantielanden ligt bovendien een amoebedysenterie altijd op de loer. Ook voor deze symptomen moet men beducht zijn.

Ernstige klachten

Waarschuw een arts als een 'gewone' voedselvergiftiging gepaard gaat met de volgende klachten en verschijnselen:

• Als de klachten van een 'gewone' voedselvergiftiging na enkele dagen niet verminderen.
• Als er koorts optreedt.
• Bij heftig braken, waarbij geen vocht wordt binnengehouden, en bij zware, slijmerige diarree die ook na enkele dagen niet overgaat.
• Bij bloed in de ontlasting (diarree).
• Bij uitdrogingsverschijnselen, zoals hevige dorst, droge mond, geen urineproductie, of zeer donkere urine, en als bij het samenknijpen van de huid op de handrug de huidplooien niet verstrijken.
• Bij algehele malaise met spierzwakte, slikproblemen en ademhalingsstoornissen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn na het eten van paddenstoelen of bedorven schaaldieren.

Lees verder

• Reizigersdiarree – oorzaken, behandeling en preventie
• Amoebedysenterie – oorzaken, symptomen, behandeling
• Anatomie & fysiologie in 10 stappen – het maag-darmkanaal
• Braaksel – wat kun je eraan aflezen?
• Voorkom voedselvergiftiging – thuis en op reis