Wintertenen (perniosis) - Risicofactoren en preventie

De lage temperatuur tijdens de winter kan de oorzaak zijn van sommige lichamelijke aandoeningen. De klachten bij wintertenen of winterhanden (Lat.: Perniosis) bestaan uit een blauw/rode verkleuring, pijn en jeukende vingers of tenen. Het is een afwijkende reactie van de bloedvaatjes op het opwarmen na een blootstelling aan kou. Door dilatatie (verwijding) van de haarvaatjes ontstaat er roodheid en gloeien van met name de tenen of vingers. De oorzaak van het afwijkend opwarmingsmechanisme is niet exact bekend, er lijken verschillende factoren invloed te hebben op de aanwezigheid, zoals erfelijkheid en ondergewicht.

Inhoudsopgave

• Symptomen
• Oorzaak
• Factoren geassocieerd met wintertenen
• Preventie
• Behandeling

Symptomen

De volgende klachten kunnen wijzen op de aanwezigheid van wintertenen:

• Gloeiend rode huid, soms blauw
• Jeuk
• Pijn
• Indien ernstig kunnen er blaren ontstaan

Bij de aandoening zijn meestal de tenen betrokken, andere lokalisaties kunnen bestaan uit de handen, de oren en de hielen.

Oorzaak

Bij wintertenen is er sprake van een afwijkende reactie van de vasculatuur (vaatstelsel) van de acra (uitstekende lichaamsdelen). Tijdens blootstelling aan kou is het normaal dat het lichaam het warmteverlies zoveel mogelijk beperkt door de bloeddoorstroming richting de armen en benen te verminderen. Dit gebeurt met name door constrictie (samenknijpen) van de zogenaamde arteriolen, de relatief grotere arteriële bloedvaten. Gedurende de fase dat het lichaam zich opwarmt ontstaat er normaal gesproken vasodilatatie (verwijding van de bloedvaten). Bij wintertenen verloopt dit proces gestoord, het capillairnetwerk dilateert maximaal terwijl de arteriolen geconstricteerd blijven waardoor een vuurrode en jeukende huid ontstaat. Waarom dit proces anders verloopt is onbekend.

Factoren geassocieerd met wintertenen

Een Pakistaanse case-control studie (2010, Dr Raza et al.) waarin 100 patiënten met wintertenen vergeleken worden met 100 mensen zonder last van wintertenen resulteerde in de volgende significante factoren (p-waarde <0,05, aanwezigheid geeft verhoogde kans):

• Familiair voorkomen van wintertenen (9,33 maal hogere kans op ontstaan bij aanwezigheid bij 1e graads familielid)
• Doofheid of tintelend gevoel van de tenen of vingers in het verleden
• Inname van minder aantal koppen thee per dag (gemiddeld 1,53 versus 2,30 koppen in de controle groep)
• Bekendheid met klachten van constipatie
• Frequentere blootstelling aan de zon (meer dan 30 minuten per dag)
• Frequent handen wassen (meer dan 5 maal per dag)

In tegenstelling tot wat vaker in andere studies werd aangetoond bleek in deze studie geen significante relatie aanwezig te zijn met het gewicht (BMI). Risicofactoren die volgens andere studies een verhoogd risico geven bestaan uit het geslacht (vrouwen hebben verhoogde kans op ontstaan), bekendheid met het syndroom van Raynaud en een verminderde bloeddoorstroming bijvoorbeeld door een aandoening. Stoppen met roken verlaagt de kans op een minder goede bloeddoorstroming.

Preventie

Het voorkomen van ontstaan van wintertenen is het meest effectief. Een aantal belangrijke tips zijn:

• Vermijd snelle verandering van warm naar koud en omgekeerd
• Draag warme schoenen, sokken, handschoenen en muts
• Draag geen strak zittende sokken of handschoenen
• Vocht lijkt ook een rol te spelen, vervang natte sokken/handschoenen zo vlug mogelijk
• Zorg thuis voor een warme omgeving

Behandeling

Sommige mensen geven aan vooraf aan het winterseizoen baat te hebben bij het nemen van wisselbaden met de extremiteiten, bijvoorbeeld door een aantal keer 2-3 minuten wisselend in warm en koud water onder te dompelen. Of dit daadwerkelijk helpt is niet bekend.

Er zijn een aantal geneesmiddelen die zorgen voor arteriële vaatverwijding, hiervan is nifedipine (merknaam Adalat) er één van. Deze zijn op proef voor te schrijven door een arts, bijvoorbeeld wanneer het voorkomen van ontstaan niet afdoende helpt. Tevens zijn er middelen die op de huid zijn aan te brengen, zoals bijvoorbeeld capsicum crème. Dit middel zorgt voor een directe oppervlakkige vasodilatatie. Het belangrijkste blijft echter preventie. In principe gaan wintertenen vanzelf (bij mooier weer en het vermijden van kou) weer over, mocht dit niet zo zijn kan het verstandig zijn een arts te raadplegen.