Perniones: Winterhanden en wintervoeten (wintertenen)

Perniones: Winterhanden en wintervoeten (wintertenen) Sommige mensen zijn gevoelig voor het ontwikkelen van winterhanden en/of wintertenen. Bij winterhanden en wintertenen ontstaan jeukende en/of gevoelige rode of paarse bultjes als een reactie op het vocht dat aanwezig is in de koude. Ze zijn een gelokaliseerde vorm van vasculitis (ontsteking van bloedvaten). De patiënt ontwikkelt bij de ziekte pijnlijke, branderige huidletsels aan onder andere de vingers en de tenen maar ook aan de oren en neus. De behandeling bestaat enerzijds zelfzorgmaatregelen zoals het gebruik van bepaalde crèmes en zitbaden, en anderzijds uit een medische behandeling met op voorschrift verkrijgbare crèmes of medicijnen. Bij de meeste patiënten zijn de letsels binnen enkele weken verdwenen, al keren ze bij sommige patiënten wel terug.

Terminologie winterhanden en wintervoeten (wintertenen)

In sommige artikels maken auteurs melding van 'perniosis' wanneer ze spreken over winterhanden en wintervoeten. Dit is echter niet geheel correct, want perniosis is een verzamelnaam voor huidafwijkingen die het gevolg zijn van een gebrekkige aanpassing van de huidvaten aan de temperatuur van de omgeving. Hiertoe behoort 'pernio', meervoud: 'perniones'. Maar ook erytrocyanose en acrocyanose zijn vormen van 'perniosis'.

Epidemiologie aandoening

Winterhanden en wintertenen (ook gekend als wintervoeten) tasten heel vaak kinderen of ouderen aan. De aandoening vindt meestal plaats in vochtige, gematigde klimaten. In landen waar de koude extreem is, is de lucht droger, en zijn inwoners vaak al gewend aan dit soort koude. De kledij en leefomstandigheden zijn met andere woorden aangepast waardoor winterhanden en wintervoeten minder snel tot stand komen. De ziekte komt bij veel kinderen elke winter terug gedurende vele jaren, om dan plots vanzelf te verdwijnen. Ouderen krijgen wel jaarlijks te maken met winterhanden en wintervoeten, tenzij ze bepaalde uitlokkende factoren vermijden. Vrouwen zijn ook vaker dan mannen getroffen door de ziekte, en dit vooral vanaf de puberteit.

Oorzaken: Reactie op vocht en koude

Bij de ziekte ontstaat een abnormale ontstekingsreactie op vocht en koude. Is veel vocht aanwezig in de koude, dan is het risico op perniones groter. Door koude vernauwen de kleine slagaders en aders in de huid, hetgeen in medische termen gekend is als 'vasoconstrictie'. De handen en voeten krijgen hierdoor minder bloed, maar deze natuurlijke lichaamsreactie van het lichaam zorgt er wel voor dat de rest van het lichaam, en dan met name de vitale organen, voldoende bloed krijgen. Bij winterhanden en wintervoeten ontstaat deze samentrekking van de kleine bloedvaten al bij een heel klein temperatuurverschil wat de pijnlijke en lastige verkleuren en/of zwellingen verklaart.

Overgewicht is een risicofactor voor perniones / Bron: Tobyotter, Flickr (CC BY-2.0)Overgewicht is een risicofactor voor perniones / Bron: Tobyotter, Flickr (CC BY-2.0)

Risicofactoren perniones

Andere factoren die bijdragen aan winterhanden zijn onder meer:
  • beenmergaandoeningen
  • een bindweefselziekte, vooral lupus erythematosus of in combinatie met het Raynaudfenomeen (wijzigingen in huidskleur met koude en pijn), systemische sclerose (aandoening met symptomen aan huid en organen).
  • een familiale neiging tot winterhanden en wintervoeten
  • een laag lichaamsgewicht of ondervoeding zoals bij anorexia nervosa (eetstoornis met obsessief bezig zijn met voeding en gewicht, een vervormd lichaamsbeeld en fysieke en psychische symptomen)
  • het nemen van bètablokkers (bloeddrukverlagende medicijnen)
  • hormonale veranderingen: winterhanden verbeteren soms tijdens de zwangerschap
  • hyperhidrose (overmatig zweten)
  • overgewicht
  • perifere vasculaire aandoeningen, als gevolg van diabetes mellitus (suikerziekte), roken, hyperlipidemie (verhoogd aantal vetten in het bloed): Bij patiënten die al een slechte perifere circulatie hebben, wat gekenmerkt is door een blauw-rode gevlekte huid op de ledematen (acrocyanose), komen winterhanden en -tenen vaker voor.
  • veel buitenshuis in de koude werken

Symptomen: Jeukende rode zwelling aan handen en/of voeten

De symptomen van winterhanden en -tenen verschijnen enkele uren na de blootstelling aan koude, en dit meestal elke winter. De symptomen verergeren door langdurige blootstelling aan de schadelijke UV-stralen van zonlicht, want opnieuw opwarmen zorgt ervoor dat bloed in de weefsels terechtkomt en warmte doet de huid tevens zwellen.

Locatie

Winterhanden en wintertenen komen vaak voor op deze plaatsen:
  • de dijen
  • de hakken
  • de neus (neuspunt)
  • de onderbenen
  • de oren (oorranden)
  • de polsen van baby's
  • de ruggen en zijkanten van de vingers en tenen
  • op een vetbult (lipoom)

Klinische presentatie

De patiënt presenteert zich met een (hevig) jeukende zwelling aan de handen en/of voeten. De jeuk wordt vooral bevorderd door de warmte. De vingers hebben een witpaarse kleur. Deze kleur wijzigt in een rode kleur wanneer de patiënt deze opwarmt. In ernstige gevallen ontstaat blaarvorming, of ontwikkelt de patiënt roodpaarse (ringvormige) puistjes, korsten en huidzweren op de handen en/of voeten die vaak een kriebelend, tintelend, branderig, gloeiend en/of pijnlijk gevoel met zich meebrengen. Deze huidletsels staan bekend als “koudebuilen”. De aangetaste voeten of handen zijn mogelijk eveneens verdikt, wat soms maanden aanhoudt.

Diagnose en onderzoeken

Een grondig vraaggesprek (anamnese) is nodig naast een lichamelijk onderzoek een bloedonderzoek om een eventueel onderliggende bindweefselaandoening op te sporen of om vasculitis (bloedvatontsteking) of cutane leukemie uit te sluiten.

Behandeling

Zelfzorg

De patiënt mag wisselbaden gebruiken, waarbij hij afwisselend het aangetaste gebied drie minuten in warm water en daarna dertig seconden in koud water zet. Afsluiten doet hij steeds met warm water. Beweging is verder nodig wanneer de patiënt buiten vertoeft. Voorzichtig over de pijnlijke gebieden wrijven en deze masseren is nuttig bij sommige patiënten. Johannesolie, ginkgo biloba of andere vettige crèmes verlichten daarnaast voor sommige patiënten de droge en ruwe huid. Extreme warmte is tot slot afgeraden bij winterhanden of wintervoeten.

Professionele medische zorg

De arts behandelt winterhanden en -tenen met topische (op de huid aangebrachte) corticosteroïd crème wat de patiënt gedurende enkele dagen mag toepassen op de getroffen gebieden. Deze ontstekingsremmende crème verlicht de jeuk en zwelling. Het is nodig om de huidletsels goed te ontsmetten om een infectie te voorkomen. Voorts zet de arts antibiotische zalf of orale (via de mond ingenomen) antibiotica in wanneer de patiënt toch lijdt aan secundaire infecties. Perniones is over het algemeen lastig te behandelen.

Prognose

De symptomen van pernio verdwijnen weer na één tot twee weken, al houden ze bij patiënten met ernstige symptomen tot vijf weken aan. De symptomen komen soms terug wanneer de patiënt weer blootgesteld is aan (vochtige) koude.

Preventie

Enkele mogelijkheden zijn bekend om het risico te verlagen op het ontwikkelen van winterhanden en wintertenen.
  • antizweetcrème smeren op de voeten bij zweetvoeten
  • beweging (fysieke inspanning) houdt het lichaam nog even warm
  • bloedverwijdende medicijnen nemen tijdens de wintermaanden; blozen en hoofdpijn zijn hiervan mogelijke complicaties
  • de handen in warm water doorweken gedurende enkele minuten is nodig om deze enkele uren warm te houden
  • een nieuw paar droge sokken aandoen wanneer de sokken nat zijn
  • geneesmiddelen en stoffen vermijden die de bloedvaten vernauwen zoals cafeïne, decongestiva en voedingssupplementen
  • goed alle ruimten isoleren zodat tocht niet binnenkomt en de ruimten in de winter verwarmd kunnen worden
  • stoppen met roken; nicotine vernauwt namelijk de bloedvaten
  • warme kleding dragen zoals katoenen afgewerkte en waterdichte maar wel ademende handschoenen, dikke wollen sokken en comfortabel beschermend schoeisel / brede schoenen

Lees verder

© 2017 - 2024 Miske, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Maatregelen bij winterhanden, wintervoeten en wintertenenMaatregelen bij winterhanden, wintervoeten en wintertenenKoude voeten of koude handen hebben we allemaal wel eens, vooral tijdens de winterperiode. Maar dat wil natuurlijk nog n…
Winterhanden en wintertenen (perniones): oorzaak & preventieWinterhanden en wintertenen (perniones): oorzaak & preventieTijdens de winterperiode kunnen vervelende winterkwaaltjes opduiken. Kwaaltjes waar je nu echt niet zat op te wachten. W…
Wintertenen of winterhanden, wat doe je eraanWintertenen of winterhanden, wat doe je eraanEén op de 10 mensen heeft er last van, vrouwen iets meer dan mannen en jongen mensen eerder dan oudere, wintertenen of w…
Perniones: Symptomen en behandelingPerniones: Symptomen en behandelingJeuk, pijn, zwellingen en roodheid; winterhanden of –tenen in de volksmond. Ongeveer tien procent van de Nederlanders he…

Pijn in de mond: oorzaken en behandeling van pijnlijke mondPijn in de mond: oorzaken en behandeling van pijnlijke mondPijn in de mond of een pijnlijke mond kan veroorzaakt worden door stomatitis, wat staat voor ontstoken mondslijmvlies (w…
Syringomen: Bultjes (zweetkliergezwellen) rond ogen & wangenSyringomen: Bultjes (zweetkliergezwellen) rond ogen & wangenOngeveer 1% van de bevolking heeft last van syringomen (syringoma). Bij een syringoom vindt een overmatige groei van cel…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Sapp, Wikimedia Commons (Publiek domein)
  • Geraadpleegd op 27 maart 2017:
  • Chilblains in Southern California: two case reports and a review of the literature., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25416648
  • Chilblains, http://www.dermnetnz.org/topics/chilblains
  • Coëlho, Medisch Zakwoordenboek, digitale editie, versie 2010
  • Does pernio cause nail dystrophy?, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24864616
  • Last van wintertenen en winterhanden?, http://plusmagazine.knack.be/gezondheid/last-van-wintertenen-en-winterhanden/article-normal-791311.html
  • Pattern of chilblains in a high altitude region of Ladakh, India., https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26286795
  • PERNIONES, PERNIOSIS, CHILBLAINS (wintertenen, winterhanden en voeten), http://www.huidziekten.nl/zakboek/dermatosen/ptxt/Perniones.htm
  • Winterhanden en wintertenen, https://www.uzleuven.be/nl/wintertenen
  • Winterhanden en wintervoeten, http://www.avogel.be/nl/indicaties/Winterhanden-wintervoeten.php
  • Afbeelding bron 1: Tobyotter, Flickr (CC BY-2.0)
Miske (4.039 artikelen)
Laatste update: 16-01-2020
Rubriek: Mens en Gezondheid
Subrubriek: Aandoeningen
Bronnen en referenties: 12
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.
Medische informatie…
Deze informatie is van informatieve aard en geen vervanging voor professioneel medisch advies. Raadpleeg bij medische problemen en/of vragen altijd een arts.