Herstellen na een beroerte (CVA)

Ieder jaar krijgen talloze mensen een beroerte, ook wel CVA (cerebro vasculair accident) genoemd. In 2011 hebben ongeveer 26.200 mensen een beroerte doorgemaakt. Herseninfarcten komen vaker voor dan hersenbloedingen, beiden worden echter een beroerte genoemd. Beroertes komen voornamelijk voor bij mensen van 60 jaar en ouder. Relatief gezien krijgen meer mannen dan vrouwen een beroerte. Ongeveer een derde van de mensen die een beroerte doormaakt sterft binnen enkele dagen na de beroerte. Hoe ziet het herstel na een beroerte (CVA) er uit? Wat zijn herstelmogelijkheden na een herseninfarct of hersenbloeding?

• Plasticiteit en reorganisatie
• Ernst beroerte
• Tijd
• Leeftijd
• Geslacht
• Intelligentie en opleidingsniveau

Plasticiteit en reorganisatie

Plasticiteit en reorganisatie staan centraal bij herstel na een beroerte (CVA). Er is lang aangenomen dat de hersenontwikkeling op een gegeven ophoudt, dat de hersenen volgroeid zijn. Het klopt dat de hersenen rond je 25e in de basis "af" zijn. De hersenen zijn echter tot op hoge leeftijd plastisch, oftewel in staat zich aan te passen aan de veranderende omgeving. Zo blijf je gedurende vrijwel je gehele leven in staat nieuwe dingen, zoals een vreemde taal, te leren. Dit speelt uiteraard een rol bij herstel na een beroerte (CVA). Functionele reorganisatie, waarbij andere hersenverbindingen en -gebieden de functies van afgestorven hersendelen overnemen, is een van de resultaten van plasticiteit. Specifieke functies worden dan op een andere manier in de hersenen uitgevoerd omdat de hersenen zich aangepast hebben aan de nieuwe situatie.

Het is lastig om de precieze mate van herstel na een herseninfarct of hersenbloeding te voorspellen. Er zijn diverse factoren die een rol spelen bij de mate van plasticiteit en reorganisatie - en daarmee met de mate van herstel na een herseninfarct of hersenbloeding. Deze factoren spelen bij zowel het lichamelijke als geestelijke herstel (ook wel cognitief herstel genoemd) een rol.

Ernst beroerte

Vanzelfsprekend speelt ook de ernst van de beroerte een rol. Hoe meer weefsel er beschadigd is, hoe groter de kans dat iemand nooit meer helemaal de oude wordt. Doorgaans herstellen mensen met een ernstige beroerte langzamer dan mensen met een relatief kleine beroerte.

Tijd

Over het algemeen vindt de grootste mate van herstel in de eerste tijd na de beroerte plaats. De onderliggende theorie is dat de op het eerste gezicht aangedane functies niet daadwerkelijk kapot zijn, maar slechts tijdelijk verstoord door bijvoorbeeld een hoge druk in de hersenen. Wanneer deze druk afneemt, kunnen de betreffende hersengebieden weer normaal functioneren. Het taalgebied kan bijvoorbeeld tijdelijk in de verdrukking zitten, waardoor iemand tijdelijk niet goed uit zijn woorden kan komen. Dit kan na enkele dagen verbeteren wanneer het taalgebied weer meer ruimte krijgt.

In de eerste zes maanden na een beroerte is doorgaans het meeste herstel te verwachten. Daarna is herstel nog steeds mogelijk, maar in een langzamer tempo en met minder grote sprongen. Ongeveer twee jaar na de beroerte is nog nauwelijks spontaan herstel (functionele reorganisatie) te verwachten. Met gerichte revalidatieprogramma’s in een revalidatiecentrum kan vaak echter nog wel enig (functioneel) herstel bewerkstelligd worden.

Leeftijd

De leeftijd waarop men de beroerte krijgt speelt een grote rol in de mate van herstel na een hersenbloeding of herseninfarct. Bij zowel kinderen als ouderen blijkt een beroerte ernstigere gevolgen te hebben dan voor een volwassene.

Kinderen

De hersenen van jonge kinderen zijn nog volop in de groei en de ontwikkeling van de hersenen is voor een flink deel afhankelijk van het succes van eerdere stadia in de hersenontwikkeling. Wanneer een ontwikkelingsstadium flink verstoord wordt door bijvoorbeeld een hersenbloeding, kan dit ervoor zorgen dat de verdere hersenontwikkeling minder soepel verloopt. Een en ander is mede afhankelijk van het exacte moment van de beroerte. Wanneer dit op een kritiek moment in de hersenontwikkeling gebeurt, bijvoorbeeld wanneer het taalcentrum van de hersenen doorontwikkeld wordt, kan het zijn dat de taalfuncties aangetast worden. Dit hoeft niet direct zichtbaar te zijn, sommige complexere taalfuncties worden pas op latere leeftijd aangesproken en dus dan ook pas zichtbaar. Tegelijkertijd kan echter ook gesteld worden dat de hersenen van kinderen nog volop in ontwikkeling (en dus nog volop plastisch) zijn.

Ouderen

De hersenen van ouderen zijn ook extra kwetsbaar voor letsel omdat zij minder zogenaamde "hersenreserve" hebben, er is minder ruimte voor functionele reorganisatie. Je kunt de hersenen vergelijken met een bos. De verbindingen tussen de verschillende hersendelen kun je vergelijken met bospaden. Sommige paden worden vaak gebruikt, bijvoorbeeld omdat ze een mooi uitzicht bieden of omdat ze naar een picknickplaats leiden. Andere paden worden minder vaak gebruikt, bijvoorbeeld omdat ze ver weg gelegen zijn. Hetzelfde geldt voor de hersenen. Sommige verbindingen (paden) worden vaak gebruikt, andere verbindingen worden nauwelijks gebruikt. In het bos zul je merken dat de niet zo populaire paden vanzelf dicht groeien met mos, bladeren en dergelijke. Deze paden worden steeds minder toegankelijk, waardoor ze ook steeds minder aantrekkelijk worden voor wandelaars. Op een gegeven moment zijn deze paden nog nauwelijks te zien. De verbindingen in de hersenen kennen eenzelfde mechanisme: verbindingen die nauwelijks gebruikt worden, sterven af of worden inactief. Ouderen gebruiken een relatief klein deel van hun hersenen. Normaal gesproken vormt dit geen probleem. Wanneer een bospad/hersenverbinding echter geblokkeerd raakt (bijvoorbeeld door een omgevallen boom of beroerte) is een andere route nodig (functionele reorganisatie). Ouderen hebben echter nog maar weinig "reserveroutes" over in de hersenen, waardoor compenseren lastiger wordt. Hierdoor herstellen ouderen vaak minder goed van een beroerte dan volwassenen.

Geslacht

Herstel na hersenletsel wordt in zekere mate beïnvloed door hormonale factoren, waardoor het herstel tussen man en vrouw kan verschillen. Over het algemeen blijken vrouwen een relatief beter herstel te laten zien dan mannen.

Intelligentie en opleidingsniveau

De rol van intelligentie bij het herstel na een beroerte borduurt voort op de theorie van het aantal hersenverbindingen (“het bos” van de functionele reorganisatie). Mensen die meer opleiding gehad hebben, hebben over het algemeen een groter aantal hersenverbindingen. Dit maakt functionele reorganisatie (“omleidingen”) gemakkelijker. Bovendien weten mensen met een hogere intelligentie vaak beter de weg naar de juiste zorg, zodat ze sneller op een plek komen waar ze goed kunnen revalideren.