Uveamelanoom, symptomen de diagnose en de behandeling

De uvea, ook we het druifvlies genoemd, is een onderdeel van het menselijk oog. Wanneer we naar iemand zijn ogen kijken is het eerste wat opvalt de iris, vanwege de kleuren in de iris wordt dit het regenboogvlies genoemd. De iris vormt samen met het vaatvlies en het straallichaam de uvea. In de uvea kan een melanoom ofwel een tumor ontstaan. Zo een melanoom in het oog wordt ook wel uveamelanoom of oculair melanoom genoemd. Het is de meest voorkomende kwaadaardige oogtumor bij volwassenen. De meeste oogmelanomen komen voor bij mensen tussen de 50 en 75 jaar.

Inhoud

• Anatomie van de uvea
• Het ontstaan van een uveamelanoom
• De symptomen bij een uveamelanoom
• De diagnose van een uveamelanoom
• De behandeling van een uveamelanoom

Anatomie van de uvea

De uvea vormt de gepigmenteerde binnenbekleding van het oog. De uvea, bestaat uit drie onderdelen: de iris (regenboogvlies), het straallichaam (corpus ciliare) en het vaatvlies (choroidea). De verschillende onderdelen hebben elk hun eigen functie in het oog:

• Iris (regenboogvlies): is een ringvormig gepigmenteerd orgaan achter het hoornvlies dat de hoeveelheid licht naar het netvlies regelt in samenwerking met een spier, de musculus sphincter pupillae.
• Straallichaam (corpus ciliare): zorgt er via de straalspieren voor dat de vorm van de lens kan veranderen, dit wordt accommodatie genoemd. Ook zorgt het voor de aanmaak van oogvocht, dat zich in de kamer tussen de lens en de binnenkant van het hoornvlies bevindt. Het straallichaam is verbonden met de iris.
• Vaatvlies (choroidea): Het vaatvlies ligt tussen het netvlies (retina) aan de binnenzijde en het oogwit (sclera) aan de buitenzijde van de oogbol. Het vaatvlies bevat bloedvaten die de binnenste delen van het oog van voedingsstoffen voorzien, vooral het netvlies.

In de uvea bevinden zich gepigmenteerde cellen, melanocyten genaamd. In deze gepigmenteerde cellen kan een uveamelanoom ontstaan.

Het ontstaan van een uveamelanoom

Er is weinig bekend omtrent het ontstaan van uveamelanomen. Over het algemeen wordt aangenomen dat de schadelijke UV-straling een mogelijke oorzaak is. In Nederland worden ruim honderd nieuwe gevallen per jaar ontdekt. Het komt soms ook in bepaalde families voor in combinatie met huidmelanomen. Het uveamelanoom is niet alleen een oogaandoening maar ook een systeemziekte waardoor de tumor via de bloedbaan kan uitzaaien, vooral naar de lever. Het omgekeerde is echter ook mogelijk dat er van tumoren elders in het lichaam, uitzaaiingen (metastasen) in de uvea ontstaan.

De symptomen bij een uveamelanoom

De meest voorkomende klachten bij het ontstaan van een uveamelanoom zijn: een vermindering van visus (gezichtscherpte), het waarnemen van lichtflitsen en een uitval van het gezichtsveld. Een vermindering van het gezichtsveld wordt voornamelijk veroorzaakt door de groei van een melanoom aan de buitenzijde van de uvea. Een melanoom nabij de gele vlek veroorzaakt hoofdzakelijk een vermindering van de gezichtscherpte. Er is meestal geen sprake van pijn of een rood oog.

De diagnose van een uveamelanoom

Wanneer mensen bovenstaande klachten aan hun ogen hebben zullen ze eerst naar de huisarts gaan. Deze zal de patiënt voor verder onderzoek doorverwijzen naar een oogarts. Voordat de diagnose uveamelanoom kan worden vastgesteld volgt eerst een uitgebreid oogheelkundig onderzoek. Zo een onderzoek kan bestaan uit:

• Oogspiegelen door een ervaren oogoncoloog om het netvlies te beoordelen.
• Ultrasonografie waarbij een karakteristiek echopatroon ontstaat. Dit maakt het mogelijk het uveamelanoom te onderscheiden van eventuele andere aandoeningen.
• Fluorescentie angiografie dit is een onderzoekmethode waarbij foto's van het netvlies worden gemaakt met een speciale fotocamera en een blauw flitslicht. Een in water oplosbare kleurstof wordt in een ader in de arm van de patiënt gespoten en deze kleurstof verspreidt zich door het lichaam naar het oog.
• Een gezichtsveldonderzoek om de omvang van de beperking van het gezichtsveld te kunnen bepalen.

Wanneer de diagnose zeker een uveamelanoom aantoont dan volgen er nog onderzoeken naar de lever en leverfuncties om eventuele metastasen op te sporen.

De behandeling van een uveamelanoom

De behandeling van een uveamelanoom is er in de eerste instantie op gericht om de melanoom te verwijderen. Omdat een uveamelanoom ook een systeemziekte is en deze zich kan uitzaaien naar de rest van het lichaam is het verwijderen/behandelen van de melanoom eerste prioriteit. Het behoud van het oog komt op een tweede plaats. Na de diagnose van een uveamelanoom zijn er voor artsen verschillende opties:

• Niet behandelen: een arts kan in uitzonderlijke gevallen kiezen om niet te behandelen bijvoorbeeld: wanneer er bij een patiënt metastasering buiten het oog wordt aangetroffen en/of als de patiënt een zeer beperkte levensverwachting heeft.
• Observatie: hiervoor kan gekozen worden als de diagnose niet zeker is, het kan bijvoorbeeld ook om een naevus (moedervlek) gaan en die zullen over het algemeen geen groei vertonen.
• Enucleatie : ofwel het verwijderen van het oog. Dit was tot de jaren 70 van de 20ste eeuw de enigste behandelmethode en voor grote uveamelanomen tegenwoordig nog steeds.
• Behandelen: er zijn voor het behandelen van uveamelanomen verschillende behandelmethode die kunnen worden toegepast.

De verschillende behandelmethode

Zoals hierboven beschreven kan een arts bij grote uveamelanomen kiezen voor het verwijderen van het oog. Gelukkig bestaan er tegenwoordig ook verschillende behandelmethodes die het oog sparen. Zo wordt het merendeel van de uveamelanomen tegenwoordig behandeld door middel van radiotherapie ofwel bestraling.

• Brachytherapie is een oogbesparende bestralingsbehandeling, het wordt ook wel rutheniumbestraling genoemd. Bij deze behandelingsmethode wordt een radioactief schildje aan de buitenkant van het oog, op de plek waar het melanoom zit, geplaatst. Dit is een plaatje van het radioactieve ruthenium 106. Afhankelijk van de benodigde hoeveelheid straling zal het schildje 3 tot 10 dagen op het oog moeten blijven zitten. De benodigde hoeveelheid straling is afhankelijk van dikte en diameter van het melanoom. Brachytherapie wordt gebruikt voor de behandeling van kleine tot middelgrote uveamelanomen. Deze behandelmethode wordt in Nederland uitgevoerd in het Leids Universitair Medisch Centrum.
• Protonenbestraling is een uitwendige bestralingsbehandeling waarbij de tumor beschoten wordt door een bundel van protonen. Hierbij geven de protonen hun energie af op de daarvoor ingestelde plaats. Deze behandelmethode is helaas nog niet in Nederland beschikbaar en zal men voor een protonenbehandeling naar het buitenland moeten.
• Thermotherapie is een behandelmethode waarbij de tumorcellen worden vernietigd door middel van verhitting. Hierbij wordt de melanoom via de pupilopening door middel van een laserstraal zodanig verwarmd dat de tumorcellen dit niet overleven. Deze behandeling wordt uitgevoerd in de Nederlandse ziekenhuizen.
• Lokale chirurgische verwijdering van een melanoom is bij bepaalde groepen tumoren ook mogelijk. Vanwege de grote bloedingskans in het vaatvlies kan de operatie alleen onder een kunstmatig lage bloeddruk (hypotensie) plaatsvinden.

Lees verder

• Anatomie van het menselijk oog
• Hoe werken onze ogen?
• Protonentherapie in de strijd tegen kanker
• Zware metalen: giftig of nodig voor de gezondheid