Depressie bij kinderen en jongeren

Een depressie is een ernstige stemmingsstoornis die gekenmerkt wordt door een aanhoudend somber gevoel, dat gedurende minstens twee weken aanwezig is. Overige kenmerken (die niet bij elke persoon aanwezig zijn) zijn gevoelens van besluiteloosheid, angst, verliezen van interesse in activiteiten waar voorheen wel belangstelling voor was, gevoelens van falen, sterke schuldgevoelens, een verstoord slaappatroon (slapeloosheid of juist extreem veel slapen), zelfbeschadiging en suïcidale gedachten/neigingen. Deze definitie van depressie geldt met name voor volwassenen. Kinderen en jongeren kunnen echter ook een depressie ontwikkelen, die net zo ernstig kan zijn. Hier komen in de praktijk vaak andere aspecten bij kijken, doordat zij zich in een andere ontwikkelingsfase bevinden. Bovendien komen er veelal andere kenmerken naar voren, die vaak niet als zodanig erkend worden. Het hierop bedacht zijn, is dan ook uitermate belangrijk: hoe sneller de behandeling start, hoe groter de kans op slagen.

Specifieke kenmerken

Veel mensen gaan er vanuit dat (jonge) kinderen onbezorgd zijn, zich nergens (ernstig) zorgen over maken en van nature over een grote veerkracht beschikken. Niets is echter minder waar: het percentage kinderen tussen de zes en twaalf jaar dat depressief is ligt tussen de 1 en 5%, afhankelijk van welk onderzoek men raadpleegt.

De aard van de kenmerken verschilt, vooral bij jonge kinderen, nogal met die van een volwassene. Zo kunnen jongens in plaats van somberheid, sterke externaliserende gedragsproblemen vertonen. Meisjes vertonen veelal juist teruggetrokken gedrag. Dit veranderde gedragspatroon werkt door in de sociale contacten, die lastiger te onderhouden zijn als gevolg van onbegrip bij vriendjes en vriendinnetjes. Daarnaast gaan de schoolprestaties vaak achteruit en kan er sprake zijn van onverklaarbare lichamelijke pijnen, nachtmerries en verlies van eetlust.

Pubers

Zodra kinderen in de puberteit komen, verandert er veel: niet alleen aan de buitenkant, maar bijvoorbeeld ook de structuur van de hersenen verandert. Deze hormonale veranderingen gaan vaak gepaard met een zogenaamde emotionele rollercoaster. Dit is een vrij normaal proces, tenzij de sombere episodes langdurig aan blijven houden. Wanneer er al sprake is van een depressie, kan deze door invloed van de veranderende hormoonhuishouding nog verergeren.

Antidepressiva

Hoewel artsen er erg terughoudend mee zijn, komt het tegenwoordig steeds vaker voor dat zij een antidepressivum voorschrijven aan kinderen en jongeren. Dit is niet zonder gevaar: uit onderzoek blijkt telkens weer dat er bij het gebruik van antidepressiva een groter risico op suïcidale gedachten/neigingen bestaat bij jongeren onder de 18 (vergeleken met mensen boven die leeftijdsgrens). Wat dit verschijnsel extra gevaarlijk maakt, is dat veel pubers impulsief zijn en dus sneller zullen reageren op dergelijke prikkels.

Schoolsituatie

Kinderen die depressief zijn, hebben vaak grote moeite om op school te functioneren. Of het nu gaat om een gebrek aan concentratie, moeite met het aangaan of onderhouden van sociale contacten, weerstand tegen de vele prikkels op een schooldag of een combinatie daarvan, feit blijft dat het lastig is om daar als ouder mee om te gaan. Waar volwassenen veelal een tijd thuis kunnen blijven als gevolg van een burn-out, wordt bij kinderen met een depressie vaak geadviseerd om wel volledig naar school te gaan. Als dit simpelweg niet haalbaar is zal je als ouder met je kind, de school en de behandelende instelling om de tafel moeten gaan zitten en gezamenlijk tot een oplossing moeten komen.

Identiteitsontwikkeling

Wanneer je als ouder ook maar enigszins een vermoeden hebt dat je kind met een depressie kampt, trek dan direct aan de bel: hoe sneller de behandeling start, hoe groter de kans op herstel is. Bedenk daarnaast dat de kans op terugval bij een eerste depressie zo'n 50% is, maar na meerdere episodes snel oploopt. Alleen daarom al is het absoluut niet overdreven om bij twijfel navraag te doen bij een deskundige.

Een chronische depressie bij jongeren kan bovendien een ernstig obstakel worden voor hun identiteitsontwikkeling. Doordat zij lange tijd beduidend minder functioneren, verlopen processen als de groei naar zelfstandigheid, onafhankelijkheid en de opbouw van sociale contacten minder goed. Bovendien wordt de stoornis, naarmate het langer duurt voor er verbetering optreedt, steeds meer een (schijnbaar) onderdeel van het karakter.

Tips voor ouders

• Wees lief voor je kind. Bestraf slecht gedrag niet, maar ga hierover in gesprek en bied alternatieven voor het getoonde gedrag aan. Verwen hem/haar door leuke dingen te ondernemen en bijvoorbeeld zo af en toe iets lekkers mee te nemen.
• Praat met je kind, maar dring je niet op. Als het er geen behoefte aan heeft, moet je niet blijven pushen.
• Houd goed in de gaten hoe de stemming van je kind zich ontwikkelt. Blijf hierover communiceren met de therapeut van je kind, zeker wanneer de situatie verslechtert.
• Probeer je kind uit emotionele buien te trekken, wanneer deze lang aanhouden. Forceer echter niets en pas op dat je de situatie niet gaat nuanceren.
• Licht familieleden en belangrijke kennissen in. Dit voorkomt goedbedoelde adviezen naar je kind, die deze volledig verkeerd zou kunnen interpreteren.
• Wees bedacht op gedragsveranderingen wanneer je kind een antidepressivum slikt. Naast een verhoogd risico op suïcidale gedachten/neigingen, kunnen er juist ook manische (extensieve, uitbundige) periodes optreden. Dit kan leiden tot ernstige problemen als geldschulden, een strafblad, etc.
• Besef dat het niet makkelijk is om te leven met een depressieve persoon in de nabije omgeving. Pas op dat je de negativiteit niet te veel op jezelf gaat betrekken. Accepteer de hulp die je wordt aangeboden, want dit voorkomt dat jij op termijn ook instort.