Wat is een selectieve eetstoornis?

De eerste aflevering van 'Bizarre eters' (2 maart 2015) op RTL 5 trok maar liefst 774.000 kijkers. In dit programma, dat gepresenteerd werd door Dennis Weening werden mensen met een selectieve eetstoornis geportretteerd. Voordat dit programma op televisie kwam, wisten weinig mensen wat een selectieve eetstoornis is. Toch meldden ruim 1200 mensen zich aan voor het programma. Dat betekent dat veel mensen ermee te kampen hebben. Een selectieve eetstoornis bestaat hieruit dat mensen jarenlang alleen maar brood met hagelslag of spaghetti met kaas eten. Of chocoladevla, dat verschilt per persoon. Dat dit eenzijdige eetpatroon op de lange termijn zeer ongezond is, laat zich raden. Mensen die er last van hebben, durven er vaak niet over te praten. Hoog tijd dus, om dit probleem uit de taboesfeer te halen.

Wat is een selectieve eetstoornis?

Iemand met een selectieve eetstoornis heeft een zeer eenzijdig eetpatroon. Mensen die dit hebben, eten bijvoorbeeld alleen witte boterhammen met hagelslag, spaghetti met kaas of chocolade vla.
Wanneer zo iemand probeert iets anders te eten, lukt dit vaak niet omdat:

• hij er letterlijk van moet overgeven, zo groot is de aversie tegen ander voedsel.
• de angst om ander voedsel te eten, extreem groot is. Hij durft niets anders te proberen, omdat hij bang is het niet te lusten.
• hij is totaal verslaafd aan bepaald eten en wil niets anders hebben.

Zonder deskundige hulp iemands eetgedrag veranderen lukt niet. Vaak ontstaat de stoornis in de kindertijd en ouders proberen dan van alles om hun kind normaal aan het eten te krijgen. Goed eetgedrag belonen met iets anders, heeft geen effect. Kinderen met een selectieve eetstoornis kunnen vaak niets anders dan alleen dat eten, wat zij hebben uitgekozen. Het is een ziekte, die (nog) niet erkend wordt. Bovendien rust er een taboe op. Mensen die eraan lijden, schamen zich ervoor en omstanders vinden het algauw 'aanstellerij'. Iemand moet maar leren eten wat de pot schaft. Zo zijn de meeste mensen ook opgevoed.

Oorzaken van een selectieve eetstoornis

Het is moeilijk een precieze oorzaak aan te wijzen. Waarom ontwikkelt iemand een selectieve eetstoornis? Vaak zijn deze mensen in hun jeugd al moeilijke eters. Ze lusten weinig en dat is anders dan bepaald eten niet zo lekker vinden; veel voedsel krijgen ze letterlijk niet naar binnen, ze worden er misselijk van en ontwikkelen een enorme aversie tegen bepaalde voedingsmiddelen, bijvoorbeeld groenten. Wanneer ze ontdekken wat ze wel lekker vinden, kan het zijn dat ze alleen dit product nog willen eten. Dit zag je bijvoorbeeld bij ook bij deelnemers aan het programma 'Bizarre eters'. Iemand lustte alleen brood met hagelslag en kon vanaf zijn vierde niets anders meer naar binnen krijgen zonder over te geven. Een ander at alleen spaghetti met kaas.

Bij andere mensen met een selectieve eetstoornis, kan er sprake zijn van een verslaving. Als kind ontdekken ze dat ze bepaald voedsel lekker vinden en wordt het eten ervan een obsessie. Ze willen alleen hun favoriete gerecht eten en kunnen zich er niet toe zetten hun eetpatroon te variëren. Zulke mensen vertellen dat hun eetgedrag niet gezond is, heeft geen effect. Ze kunnen er domweg geen weerstand aan bieden.

Soms ligt er een diepgewortelde angst ten grondslag aan de selectieve eetstoornis. Wanneer iemand een slikfobie heeft of bang is in het eten te stikken, durft hij vaak geen vast voedsel te eten. Zo iemand eet bijvoorbeeld alleen chocoladevla omdat hij dit lekker vindt en nog een beetje gemakkelijk weg kan krijgen. Vaak sluipt een selectieve eetstoornis er langzaam in. Iemand eet steeds minder gevarieerd en uiteindelijk houdt ie het bij één product. De stap om weer normaal te gaan eten wordt in de loop der jaren steeds groter. Uiteindelijk is er deskundige hulp nodig en is een selectieve eetstoornis niet zelf meer op te lossen.

Gevolgen voor de gezondheid

Dat dit bizarre eetgedrag gevolgen heeft voor de gezondheid, laat zich raden. Steeds hetzelfde eten, betekent immers dat je bepaalde voedingsstoffen niet binnen krijgt. Wanneer je nooit groente en fruit eet, krijg je te maken met een enorm tekort aan vitamines. Welke gezondheidsproblemen iemand met een selectieve eetstoornis als eerste krijgt, hangt van de aard van de eetstoornis af. Iemand die alleen spaghetti met kaas eet, mist de dagelijkse vitamines en krijgt teveel vet en eiwitten binnen. De gevolgen op korte termijn kunnen zijn dat iemand dik wordt. Op de langere termijn zijn de gevolgen veel ernstiger. Je kunt daarbij denken aan:

• (Veel) te hoog cholesterol
• Hoge bloeddruk met daaruit voortvloeiend hart- en vaatproblemen
• Grote kans op diabetes
• obesitas
• Verminderde weerstand door vitamine tekort

Wanneer iemand een slikprobleem heeft en alleen maar chocoladevla eet, kan het gebeuren dat iemand anorexia-achtige verschijnselen krijgt. Hij wordt extreem mager en krijgt daardoor problemen met zijn botten en gewrichten. Door te weinig eten, wordt hij bovendien zwak en futloos en kan hij zijn dagelijkse werk niet meer uitvoeren. De anorexia kan zelfs levensbedreigend worden, omdat iemand te mager wordt om te kunnen functioneren.

Sociaal isolement

Een ander gevolg van een selectieve eetstoornis is dat veel lijders hieraan in een sociaal isolement terecht komen. Doordat ze zo eenzijdig eten en zich daar bovendien voor schamen, kunnen ze nooit uit eten of bij anderen aanschuiven. Daarbij kan het gebeuren dat ze thuis niet meer aan tafel eten, omdat ze hun kinderen niet het slechte voorbeeld willen geven. Iemand die alleen maar vette snacks eet, wil niet dat zijn kinderen dit ook gaan doen. Soms is de schaamte zo groot, dat mensen met een selectieve eetstoornis zelfs niet in het bijzijn van anderen kunnen eten. Een vakantie met anderen, waarbij mensen langer van huis zijn, kan dan ook al lastig zijn.

Een betaalde baan behoort soms niet tot de mogelijkheden. Dit gold bijvoorbeeld voor de eerder genoemde man, die alleen maar brood met hagelslag kon eten. Daardoor moest hij zijn carrière in het leger opgeven, want tijdens de bivak werden de soldaten geacht blikken voedsel op te warmen en op te eten. Deze kon hij niet naar binnen krijgen, waardoor hij lichamelijk zo verzwakte, dat hij zich noodgedwongen ziek moest melden.

Naast bovengenoemde problemen, rust er een enorm taboe op deze stoornis. Mensen durven er niet over te praten en komen daardoor in een isolement terecht. Vaak wordt het door anderen ook niet begrepen. Mensen reageren al gauw met: "Ga toch normaal eten." Dit onbegrip leidt tot een gevoel van eenzaamheid en het zich niet begrepen voelen.

Een stukje hulpverlening

Lieveke Goossens is een psychologe, die zich gespecialiseerd heeft in selectieve eetstoornissen. De mensen, die meewerkten aan het programma 'Bizarre eters' gingen bij haar in therapie, teneinde te leren, gevarieerder te eten. Dit ging niet zonder slag of stoot; vaak was er een lange weg nodig en moest er veel weerstand overwonnen worden, voordat iemand de stap kon maken, ook andere dingen te proberen en zich daar goed bij te voelen.

Net als het veel bekendere anorexia nervosa is een selectieve eetstoornis namelijk een ernstig probleem, wat doorgaans al jarenlang speelt. Iets waar je niet 'zomaar' vanaf bent. Het ontstaan van een selectieve eetstoornis moet goed in kaart worden gebracht, zodat de behandeling daarop kan aansluiten. Iemand met een stikfobie moet je ook daarvoor behandelen, omdat ie anders nooit vast voedsel zal durven eten.

Daarbij moet iemand met een selectieve eetstoornis letterlijk weer leren eten. En dat heeft tijd nodig. Iets wat men o.a. door een programma als 'Bizarre eters' nu pas begint te beseffen. Jarenlang is er vanuit de medische hoek weinig aandacht besteed aan de selectieve eetstoornis, terwijl de gevolgen ervan net zo ernstig kunnen zijn, als die van anorexia nervosa. Het behandeltraject kan dus lang en zwaar zijn. Maar genezing ervan is zeker mogelijk. De behandelresultaten van mensen met deze stoornis, die gemotiveerd zijn hun eetgedrag te veranderen, zijn gelukkig goed te noemen.