Kniepeesreflex afwezig: mogelijke oorzaken

Als kind proberen we vaak de kniepeesreflex uit te lokken: met een hamertje onder de knieschijf slaan zorgt ervoor dat het onderbeen naar voren wordt getrokken. Het is niet aan te raden dit zelf te gaan doen: verkeerd tikken kan schade aan de knieschijf opleveren. De arts zal, indien nodig, dit onderzoek uitvoeren. Het uitblijven of afwezig zijn van deze reflex kan betekenen dat het centrale zenuwstelsel of de zenuw zelf niet goed werkt of beschadigd is. Bij een hernia of de ziekte van Parkinson zien we dit wel eens optreden.

Wat is een reflex?

Een kniepeesreflex valt onder de reflexen. Dit zijn reacties op bepaalde prikkels. Een reflex wordt vaak vernoemd naar de reactie die de prikkel uitlokt. Denk maar aan het niesreflex, waarbij niezen een reflex is op een irriterende stof in de neus. Reflexen zijn aangeboren en zijn bij iedereen aanwezig. Wanneer de zenuwbanen beschadigd zijn of wanneer er een stoornis in de zenuwbaan aanwezig is, kan de reflex uitblijven, verzwakt zijn of verhoogd zijn. Ook kan er een reflex optreden die er onder normale omstandigheden niet zou zijn.

Kniepeesreflex

De kniepeesreflex is een van de vele reflexen die we kennen. Het wordt ook wel de patellaire reflex genoemd. Het is de reflex die optreedt wanneer de pees die de spier met de knieschijf verbindt, wordt geprikkeld. Twee spieren in het bovenbeen zorgen ervoor dat het been gebogen en gestrekt kan worden. Deze noemen we de strekker en de buiger. Spierspoeltjes zijn sensoren die de spierspanning meten. Deze sensoren vinden we in de spieren. De spierspoeltjes geven continue informatie over de spieren door aan het ruggenmerg. Deze informatie loopt via de zenuwbanen.

De kniepeesreflex speelt een belangrijke rol bij de balans van het lichaam en met name van de benen. Wanneer het lichaam achterover helt, komt de kniepeesreflex in actie. Hierdoor wordt het kniegewricht gestrekt waardoor het bovenbeen naar voren komt. Zo wordt de balans van het lichaam herstelt.

Onderzoek

Vaak vormt de kniepeesreflex, of in ieder geval het uitlokken hiervan, een onderdeel van lichamelijk onderzoek. Hiermee kan aangetoond worden of het zenuwstelsel optimaal werkt.

Het onderzoek vindt vaak in zittende positie plaats. De benen hangen vrij over de tafelrand/ stoelrand heen zonder de grond te raken. Bij een liggende houding worden de knieën op 20 tot 30 centimeter van het bed geheven. Er wordt gebruik gemaakt van een reflexhamer. De arts zal met dit hamertje een tik net onder de knieschijf geven, op de pees.

Wanneer er geen afwijkingen zijn zal het te verwachten effect zijn dat het onderbeen naar bovenvoren wordt gestrekt. Dit kan een korte of een wat grotere beweging zijn. Ook kan de vierhoofdige dijspier beweging (contractie) vertonen. In ieder geval zal de spier zich samentrekken en zal het been naar voren/ omhoog worden bewogen. Daarna valt het been weer terug in de uitgangspositie. Kinderen gebruiken dit onderzoekje vaak om deze reactie bij elkaar uit te lokken. Onverantwoord, want een verkeerde tik op de knieschijf kan schade toebrengen.

Kniepeesreflex is afwezig

De kniepeesreflex kan verhoogd aanwezig zijn, dit wil zeggen dat de reflex er ook is wanneer deze normaal gesproken niet op hoort te treden. Maar ook kan deze reflex juist afwezig zijn. Tijdens het onderzoek met de hamer wordt de gewenste reactie niet uitgelokt. Dit ka bijvoorbeeld komen omdat de patiënt de gespannen is en zich te veel op de kniebewegingen concentreert. In dit geval is het raadzaam om de patiënt de ogen te laten sluiten en aan iets anders te denken of de patiënt iets anders te aten doen waardoor de aandacht wordt afgeleid. Wanneer de kniepeesreflex dan nog steeds uitblijft, kan dit betekenen dat het zenuwstelsel niet optimaal werkt.

Oorzaken

Er zijn verschillende oorzaken wanneer er geen kniepeesreflex aanwezig is. Zo kan de fout of schade in de zenuw zitten die de spier moet aansturen. Een rughernia is hier een bekend voorbeeld van. Hierbij stulpt een tussenwervelschijf uit. Zenuwen raken hierdoor bekneld. Een groter drukverhoging in de tussenwervelschijf is hier de oorzaak van. Zwaar tillen zou een mogelijke boosdoener kunnen zijn. Bij mensen met een rughernia ontbreekt vaak de kniepeesreflex, maar ook de achillespeesreflex.

Een andere oorzaak kan de ziekte van Parkinson zijn. Zo kan de kniepeesreflex verlaagd zijn door schade aan de zenuwcellen, maar kan ook juist verhoogd zijn wanneer de schade zich hogerop bevindt. De ziekte van Parkinson is een ziekte van de hersenen en niet te genezen. Een groepje cellen in de hersenen sterft langzaam af. Hierdoor wordt er geen dopamine meer aangemaakt. Deze stof werkt als neurotransmitter en brengt signalen over tussen de zenuwcellen.

Ook het lumbosacraal radiculair syndroom geeft soms een verminderde of afwezige kniepeesreflex, soms aan één been of aan beiden. Bij dit syndroom is een zenuwwortel in de rug bekneld geraakt. Dit gaat gepaard met tintelingen, krachtverlies of verlies van gevoel in een of beiden bennen. Een hernia is een veel voorkomende oorzaak voor dit syndroom, maar kan ook een andere oorzaak hebben.

Andere oorzaken van het uitblijven van de kniepeesreflex zijn bijvoorbeeld schade door een ongeval of trauma, door een operatie, door gebruik of inname van schadelijke stoffen, aangeboren schade etc.