Het gevaar van een eetstoornis: de stille sluipmoordenaar

Niemand die een eetstoornis ontwikkelt, heeft daarbij het plan daaraan te overlijden. Toch is Anorexia Nervosa de ziekte met het hoogste sterftecijfer onder de psychiatrische ziekten. Wel 5 tot 10% overlijdt aan de lichamelijke gevolgen van het zichzelf lange tijd uithongeren. Anderen plegen zelfmoord. Een eetstoornis begint heel onschuldig. Iemand wil bijvoorbeeld een paar kilo afvallen en merkt algauw dat dit een goed gevoel geeft. Daarom wordt het streefgewicht steeds naar beneden bijgesteld. Uiteindelijk beheerst eten of niet eten iemands hele leven. Een eetstoornis is een ernstige psychische aandoening, omdat slechts 45% van de lijders hier volledig van herstelt. Dit komt omdat het eetprobleem op zich eigenlijk niet de issue is, maar de achterliggende problematiek, die zo confronterend is voor de patiënt dat deze zijn/haar eetstoornis nodig heeft om het leven aan te kunnen.

De verschillende soorten eetstoornissen

Net zoals er verschillende mensen zijn, heb je ook verschillende eetstoornissen. Globaal gezien zijn er drie soorten:

Eetstoornisen van het beperkende type

Anorexia Nervosa is een ziekte waarbij de patiënt zichzelf eten ontzegt. Het begint vaak heel onschuldig. Iemand vindt zichzelf te dik of zit niet lekker in zijn/haar vel en denkt dat hij/zij zich beter zal voelen met een lager gewicht. De patiënt gaat minder eten en schiet hierin door. Eerst was zestig kilo genoeg, later denkt iemand die aan Anorexia lijdt, dat veertig kilo nog te veel is. Sommigen leven op één appel per dag. Anderen eten iets meer, maar sporten zoveel dat ze hetzelfde effect bereiken.

Eetstoornissen van het beperkende/gemengde type

Onder deze noemer valt Boulimia. Patiënten die hieraan lijden, eten ogenschijnlijk normaal, maar proberen op een later tijdstip hun eten kwijt te raken door te laxeren of over te geven. Sommige mensen met Boulimia zijn (te) mager, anderen hebben een normaal gewicht.

Eetstoornissen van het verzadigende type

Mensen die een eetstoornis van het verzadigende type hebben, eten de hele dag door. Op televisie waren ze te zien bij het programma Obese van RTL 4. Deze mensen zoeken troost in eten, zelfs als ze allang verzadigd zijn. Eten verdooft hun pijn, ze kunnen er niet zonder en ontwikkelen (morbide) obesitas.

Meerdere kanten van dezelfde medaille

Wat een eetstoornis zo moeilijk te behandelen maakt, is dat in vrijwel alle gevallen het afwijkende eetgedrag een gevolg is van onderliggende problematiek, die niet of moeilijk verwerkt kan worden. De aanleg voor een eetstoornis is zelfs genetisch bepaald. Het zijn hoofdzakelijk vrouwen die hieraan lijden (zo'n 85%) en het ontwikkelen van een eetstoornis heeft alles te maken met persoonlijkheidsstructuur en karakter. Mensen met een eetstoornis vinden het vaak moeilijk voor zichzelf op te komen, zijn perfectionistisch en hebben een hekel aan ruzies, waardoor ze vooral proberen zichzelf aan te passen en anderen te pleasen. Zelfs als dit ten koste gaat van zichzelf. Ook hebben ze hun leven graag onder controle.

Wanneer ze voor hun gevoel die controle verliezen door een ingrijpende gebeurtenis of (wat je bij jonge meisjes vaak ziet) doordat ze het moeilijk vinden om volwassen te worden en te 'overleven' buiten de voor hen veilige thuishaven, is de weg vrij voor het ontwikkelen van een eetstoornis. Een studie buitenshuis, gepest worden op school, het overlijden van een dierbaar persoon of een scheiding en het verlies van vrienden, het kunnen allemaal triggers zijn, die een eetstoornis in de hand werken.

En of je nu Anorexia hebt, waarbij je weinig tot niets eet, of Binge Eating Disorder (BED) waarbij je grote hoeveelheden eten wegwerkt, het zijn allebei kanten van dezelfde medaille. Het wel of niet eten, verdooft de pijn. Voor de overmatige eter kan eten een bron van troost zijn. Als hij eet voelt hij de pijn niet meer. Het eten van zoet en vet eten vervangt de vrienden, die iemand niet meer heeft.

Voor het meisje met Anorexia Nervosa gaat het om de controle over haar eetgedrag en gewicht. Door weinig te eten en haar gewicht te beheersen, heeft ze het gevoel dat de andere zaken in haar leven ook beheersbaar zijn. Ze krijgt hierdoor een soort gevoel van macht; ze kan er immers elk moment mee ophouden. Dat wil ze niet meer, want in het begin voelt ze zich gelukkig met wat ze bereikt heeft. Ze voelt zich superieur boven al die mensen, die niet zoveel zelfbeheersing hebben als zij.

Afgestompt

Wat onschuldig begint, ontaardt al gauw in een niet te overzien probleem. Iemand die aan Anorexia lijdt, zal er zeker in het begin alles aan doen om het afvallen te verdoezelen. Stiekem eten weggooien of zeggen dat je al hebt gegeten. Anderen gaan overmatig bewegen en blijven voor de buitenwereld normaal eten. Ze eten echter veel minder dan nodig is, wanneer je zoveel beweegt en vallen eveneens af.

Anorexia is een stoornis die nooit tevreden is. Wanneer het streefgewicht bereikt is, komt er een nieuw streefgewicht, waarbij de werkelijkheid uit het oog wordt verloren. Iemand met een BMI van onder de zeventien blijft zichzelf 'dik' vinden en ziet ook een dik iemand in de spiegel. Aan de andere kant wijst alles erop dat hij/zij juist heel mager is. Stoelen zijn vaak te hard om op te zitten, de kledingmaat wordt steeds kleiner en mensen in hun omgeving gaan opmerkingen maken over hoe mager ze zijn.

Het is hun eigen lichaam dat hen verraadt, want ergens zijn ze ook trots op wat ze bereikt hebben. Wanneer ze bijvoorbeeld in zwemkleding rondlopen, kunnen ze trots verkondigen dat ze toch wel mooie, slanke benen hebben. Slanker dan die van anderen, die ook in het zwembad aanwezig zijn. Dat alle andere bezoekers een wandelend skelet zien, hebben ze niet door. Toch is dat vaak het punt waarop anderen het probleem zien en er bij de persoon met Anorexia op aandringen om hulp te zoeken. Wanneer het een tiener betreft, zijn het vaak de ouders die hulp voor hun kind inroepen.

Angst om hulp te vragen

Voor iemand met Anorexia is het heel bedreigend om hulp te vragen. Lijders aan deze ziekte zijn immers bang om te eten, om weer aan te komen en daarmee de zo zorgvuldig opgebouwde controle over hun leven te verliezen. Maar de eetstoornis wordt steeds veeleisender. De patiënt mag steeds minder, omdat het gewicht waarnaar gestreefd wordt, steeds lager wordt. Uiteindelijk kan iemand met Anorexia (en andere eetstoornissen) alleen maar aan eten denken. Doordat deze persoon voortdurend honger heeft, wordt het concentratievermogen minder. Iemand in de greep van een eetstoornis heeft geen belangstelling meer voor de buitenwereld. Hij/zij is alleen met eten bezig en kan in een sociaal isolement terechtkomen. Contact met vrienden verwatert en sociale bijeenkomsten zoals verjaardagen, waarbij gegeten moet worden, worden bij voorkeur gemeten.

Iemand met een eetstoornis stompt als het ware af. Doordat de eetstoornis alle beschikbare tijd in beslag neemt, is er geen tijd meer voor andere dingen. De problemen waar iemand eerder mee zat, lijken niet belangrijk meer. Wat zo'n pijn deed, raakt de lijder niet meer. Want ondergewicht maakt dat je niets meer voelt, dan honger en die is beheersbaar, doordat jij degene bent die bepaalt wanneer het lichaam eten krijgt.

Hulp zoeken betekent weer moeten gaan eten en dus de controle laten waren. Want met de onvermijdelijke toename van het gewicht, zal de achterliggende problematiek zich ook weer laten voelen. Dit kan heel beangstigend zijn. En maken dat het bedreigend is, de eetstoornis los te laten. Dit geldt overigens ook voor mensen, die hun troost zoeken in veel eten. Wanneer ze hun pijn onder ogen moeten zien, in plaats van een zak chips open te trekken, kan dit heel confronterend zijn.

Levensgevaarlijk

Veel mensen beseffen niet hoe gevaarlijk een eetstoornis is. Mensen kunnen zelfs doodgaan aan de gevolgen van extreem onder- of overgewicht. Zeker als de eetstoornis jarenlang voortduurt. Wanneer mensen veel te dik zijn door het dwangmatig eten van grote hoeveelheden voedsel, kunnen ze de volgende klachten krijgen:

• Morbide Obesitas
• Gewrichtsklachten
• Sociaal isolement en schaamte vanwege hun omvang
• Snel kortademig/weinig energie
• Hart- en vaatziekten
• Suikerziekte
• Vroegtijdig overlijden

Mensen met Boulimia kunnen maag- en darmklachten krijgen door het overmatig gebruik van laxeermiddelen. Het braken kan tanderosie veroorzaken omdat het zuur in het braaksel slecht is voor hun gebit. Door het braken en laxeren kan in het lichaam een tekort aan kalium ontstaan, wat weer slecht is voor lever, hart en nieren.

Extreem ondergewicht is zeker zo gevaarlijk als extreem overgewicht. Mensen met Anorexia Nervosa kunnen de volgende klachten krijgen:

• Spieratrofie: wanneer iemand sterk vermagert en geen vet meer heeft om te verbranden, zijn de spieren aan de beurt. Aangezien het hart ook een spier is, zal ook deze kleiner worden met als gevolg dat er meer kans is om te overlijden aan hartfalen of een hartaanval.
• Chronische vermoeidheid
• Nierfalen
• Osteoporose
• Artritis
• Maag- en darmproblemen als iemand na een lange periode van onthouding weer gaat eten
• Haaruitval
• Het altijd koud hebben, zelfs in de zomer
• Ontstoken tandvlees
• Slapeloosheid
• Hormonale veranderingen waaronder het uitblijven van de menstruatie
• Onvruchtbaarheid

Bij sterk ondergewicht neemt bovendien het concentratievermogen sterk af. Het wordt steeds moeilijker om nieuwe dingen te leren en ook de hersenen worden aangetast (hersenen hebben de eiwitten uit voedsel nodig om goed te kunnen functioneren). Het denkpatroon van de patiënt wordt dusdanig verstoord, dat hij/zij zich niet meer kan richten op de 'gewone dagelijkse dingen', maar in een soort van isolement komt, waarbij alles draait om eten. Zo iemand is vaak niet meer te bereiken, in zichzelf gekeerd en niet ontvankelijk voor psychotherapie. Het lichaam gaat namelijk in overlevingsstand en kan pas weer goed functioneren als het voldoende voedsel krijgt om alle organen van de benodigde energie te voorzien.

Anorexia Nervosa is een ernstige ziekte: maar liefst 10% van de patiënten overlijdt aan de gevolgen ervan!

Behandeling

Veel mensen beseffen niet dat Anorexia (of elke andere eetstoornis) een ziekte is. Mensen die eraan lijden denken zelf ook vaak dat een ziekte als kanker je overkomt, terwijl zij hun anorexia in hun beleving zelf hebben veroorzaakt, door weinig te eten. Het voelt als 'eigen schuld' en voor hun gevoel kunnen ze er op elk gewenst moment mee stoppen en 'normaal' gaan eten.

De waarheid is helaas anders. Het niet eten wordt algauw een verslaving. Uiteindelijk kunnen ze niet meer eten en zijn ze zo bang om aan te komen, dat er geen weg meer terug lijkt. Bovendien hebben ze hun Anorexia nodig om andere problemen het hoofd te kunnen bieden. Sterker nog: door Anorexia lijkt het leven juist eenvoudiger te worden. Problemen worden gereduceerd tot één ding. Ruzie met vriendinnen, een slechte relatie met je ouders; het is niet belangrijk meer. Afvallen is het enige dat telt. Het enige bovendien, waarover je zelf de controle hebt.

In het verleden werden mensen met Anorexia vaak in een ziekenhuis opgenomen waar ze sondevoeding kregen of werden volgestopt met eten. Door die behandeling kwamen ze snel aan, maar eenmaal thuis ging het vaak weer snel mis. Dit omdat de achterliggende problematiek niet werd aangepakt. Iemand met Anorexia is in zekere zin verslaafd. Net als een alcohol- of drugsverslaafde, heeft de persoon de eetstoornis in het leven geroepen om de problemen die hij/zij ervaart, het hoofd te kunnen bieden.

Verzet

Behandeling van een eetstoornis zal altijd op verzet stuiten. Enerzijds wil de patiënt graag een gezond gewicht en weer normaal kunnen functioneren in de maatschappij, anderzijds is hij/zij doodsbang om de controle los te laten en in 'het diepe te springen'. Net als een drugsverslaafde zullen mensen met Anorexia Nervosa allerlei smoezen gebruiken om hun eetgedrag te rechtvaardigen en hun vasten te verdoezelen. Sommigen zullen het probleem vergoelijken door te zeggen dat het bij hen niet zo erg is. Dat ze weliswaar een beetje mager zijn, maar veel meer eten dan andere patiënten, die nóg dunner zijn.

Motivatie is het sleutelwoord

Om een behandeling te laten slagen is motivatie heel belangrijk. Iemand moet beseffen dat hij/zij ziek is en er zonder hulp niet uitkomt. Daarbij is het belangrijk dat er aandacht wordt besteed aan de achterliggende problematiek, die aan de eetstoornis ten grondslag ligt. Wanneer iemand die onder ogen durft te zien en daarmee aan de gang gaat, zal hij/zij de eetstoornis niet meer nodig hebben om te kunnen functioneren.

Een moeilijke weg

Zoals gezegd is een eetstoornis als Anorexia Nervosa een ernstige psychiatrische aandoening, die moeilijk te behandelen is omdat er vaak andere, dieperliggende problematiek aan ten grondslag ligt. Met het loslaten van de eetstoornis, zal deze voor de patiënt steeds meer voelbaar worden. Naarmate patiënten dichter bij een gezond gewicht komen, zullen ze sowieso meer gaan voelen. 'Moeilijke gevoelens' als boosheid, verdriet of machteloosheid komen ineens weer aan de oppervlakte en kunnen voor veel verwarring en angst zorgen. Uit angst voor al deze gevoelens, die hen overspoelen, kunnen ze soms terugvluchten in de schijnveiligheid die de eetstoornis hen bood en de ongemakken daarvan verkiezen boven een gezond en verantwoordelijk leven.

De cijfers zijn veelzeggend

• slechts 45% van de mensen geneest volledig en zelfs dan blijft het nog een zwakke plek. Hoewel deze mensen een normaal gewicht bereiken en eten niet meer hun hele leven beheerst, kunnen zij terugvallen in oude gewoontes op het moment dat hun leven weer moeilijk wordt.
• 35% geneest gedeeltelijk. Dat betekent dat ze een manier vinden om met hun eetstoornis te leven. Ze bereiken wellicht een gezond gewicht, maar blijven bewust eten, door gebak en andere 'uitspattingen' te compenseren met niet eten en hun gewicht nauwlettend in de gaten te houden.
• 20% geneest zelfs helemaal niet. Zij kunnen de controle niet loslaten en blijven te weinig eten ondanks het feit dat ze uiteindelijk ziek worden of zelfs aan hun eetstoornis overlijden.

Als je dit alles in ogenschouw neemt, is de prognose ronduit slecht. Niet altijd wordt het overlijden veroorzaakt door de gevolgen van de eetstoornis, maar ook omdat sommige patiënten zelfmoord plegen. Het leven met een alles beperkende eetstoornis is niet meer leefbaar, maar het alternatief: de eetstoornis loslaten en je pijn voelen, ook niet.

Contact met lotgenoten is belangrijk

Gelukkig zijn er ook veel verhalen bekend van mensen die wel genazen van hun eetstoornis. Sommigen schreven er boeken over of bemoedigen anderen door hun ervaringen te vertellen. Na even googlen zijn er vaak wel websites te vinden waarin (jonge) mensen met (vroegere) eetstoornissen, ouders en anderen ervaringen kunnen uitwisselen en zo elkaar tot steun kunnen zijn. Want zonder de steun van anderen, red je het niet.