Jeuk: hoe ontstaat het en wat kun je er tegen doen?

Bijna iedereen heeft wel eens last van jeuk of pruritis, het is een van de huidklachten die het meest voorkomen. Je voelt iets in de huid wat ervoor zorgt dat je bijna niets anders kunt doen dan krabben. Een beetje jeuk is al vervelend, maar het kan ook gaan om jeuk die je hele leven in de war schopt, vergalt. Hoe jeuk exact ontstaat is nog niet bekend, maar er wordt steeds meer ontdekt. Er zijn heel veel oorzaken te noemen die kunnen leiden tot jeuk. Gaat het om jeuk over het hele lichaam dan kan er een inwendige oorzaak aan ten grondslag liggen. Heel belangrijk voor mensen die last hebben van jeuk: hoe kom ik van de jeuk af?

Inhoud artikel

• Jeuk
• Histamine, prostaglandine, neuropeptiden
• Bij wie komt jeuk voor?
• Oorzaken jeuk
• Lichen simplex chronicus
• Symptomen, verschijnselen die optreden bij jeuk
• Diagnose jeuk
• Wat kun je zelf doen als je last hebt van jeuk?
• Behandeling jeuk
• Wanneer in ieder geval naar de huisarts?
• Prognose, het verloop bij jeuk

Jeuk

Je voelt een ‘sensatie’ in de huid die je aanzet tot krabben. Hoe deze sensatie ontstaat is nog niet exact bekend, maar wel dat er kenmerkende jeukzenuwen die in de huid aanwezig zijn, geprikkeld worden. Ook is bekend dat de uiteinden van de jeukzenuwen liggen op de grens van opperhuid en lederhuid. De zenuwen kunnen geprikkeld worden door bepaalde stoffen zoals: histamine, prostaglandinen en neuropeptiden. Het zijn stoffen die met name vrijkomen als de huid ontstoken is. Ontstekingen van de huid gaan dan ook vaak samen met jeuk. Een andere benaming voor jeuk is pruritis.

Histamine, prostaglandine, neuropeptiden

• Histamine: behoort tot de biogene aminen en dat zijn stoffen die van nature voorkomen in dierlijke en plantaardige producten. In de darm wordt een enzym aangemaakt met de naam diamino oxidase (DOA) dat ervoor zorgt dat er niet teveel histamine wordt opgenomen in het lichaam. Als dit enzym niet in voldoende mate wordt aangemaakt dan leidt dit tot een hoog histaminegehalte in het bloed. Dit kan weer zorgen voor een histamine overgevoeligheid: dit geeft lichamelijke reacties die doen denken aan een allergie.
• Prostaglandine: hormoonachtige stof die door ons lichaam zelf wordt gemaakt, de stof helpt bij het regelen van veel fysiologische processen.
• Neuropeptiden: dit zijn eiwitachtige verbindingen die gemaakt worden in zenuwcellen. Neuropeptiden spelen een grote rol bij allerlei functies van de hersenen omdat ze invloed uitoefenen op de overdracht van prikkels van de ene zenuw naar de andere zenuw. Ze zijn betrokken bij bijvoorbeeld pijn, sociaal gedrag, leerprocessen, geheugenprocessen.

Bij wie komt jeuk voor?

Iedereen kan last krijgen van jeuk: jong en oud. Wel komt jeuk vaker voor op hogere leeftijd. Ook dieren kunnen last hebben van jeuk.

Oorzaken jeuk

Er zijn heel veel oorzaken te noemen. Soms komt een oorzaak vaak voor, er zijn ook oorzaken die heel zeldzaam zijn.

Kortdurende jeuk

• Muggensteek
• Wespensteek
• Brandnetelprik, aanraking met berenklauw
• Vlooienbeet
• Kwallenbeet

Langdurende jeuk

• Huid die droog is
• Galbulten
• Eczeem
• Psoriasis
• Waterpokken
• Infecties door parasieten (bijvoorbeeld schurft)
• Infecties van de huid door schimmels
• Plaatselijke jeuk aan de armen (dit wordt ook wel brachioradiale jeuk)
• Plaatselijke jeuk aan de rug (notalgia paraesthetica)
• Spataderen kunnen jeuk geven aan de benen
• Neurodermitis: jeukende huidafwijking die nog erger wordt door krabben

Moeilijk te vinden oorzaak

Het is niet altijd duidelijk wat de oorzaak is van jeuk. De huisarts of huidarts zal trachten de oorzaak op te sporen. Als er sprake is van jeuk over het hele lichaam dan zal de arts kijken of er een inwendige oorzaak is. Je kunt dan denken aan diabetes mellitus, een nierstoornis, een leverstoornis, parasieten in de darm.

Nog meer mogelijke oorzaken

• Veel transpireren
• Aambeien
• Brandwonden
• Geneesmiddelen kunnen jeuk veroorzaken als bijwerking
• Stress
• Prurigo: bultjes en plekjes die flink jeuken en de drang om te krabben is bijna niet te onderdrukken (vaak aan de buitenzijde van benen en armen, bij de enkels en op de rug)
• Door vaak in bad te gaan kan de huid beschadigen en tot jeuk leiden

Lichen simplex chronicus

Het gaat om huiduitslag die hardnekkig is en jeukt. De huiduitslag bestaat uit kleine ronde verdikkingen en daarnaast een huid die gevoelig is of geïrriteerd. Omdat iemand steeds blijft wrijven en krabben wordt de huid dikker en voelt leerachtig aan. Een andere term die ook wel gebruikt wordt voor lichen simplex chronicus is neurodermatitis circumscripta. Het komt meestal voor bij mensen van middelbare leeftijd (zo tussen de veertig en vijfenzestig jaar). De exacte oorzaak is (nog) niet bekend, maar mogelijke oorzaken zijn kleding die irriteert, geestelijke factoren, beten van insecten, een huidaandoening .

Symptomen, verschijnselen die optreden bij jeuk

Verschijnselen die bij jeuk kunnen optreden: huidwondjes, de huid kan geïnfecteerd raken, wrijven, krabben, door de jeuk niet kunnen slapen.

Diagnose jeuk

De diagnose zal gesteld worden op grond van de medische voorgeschiedenis, de aanwezige huidverschijnselen en jeukklachten. Aanvullend onderzoek kan nodig zijn zoals onderzoek van het bloed, allergietests. Soms kan het nodig zijn dat er onder verdoving (plaatselijk) een stukje van de huid wordt weggenomen om microscopisch te laten onderzoeken.

Wat kun je zelf doen als je last hebt van jeuk?

Het hangt natuurlijk af van de oorzaak maar het is in ieder geval belangrijk om zo min mogelijk te wrijven of te krabben (al kan dat zeer moeilijk zijn). Probeer warmte en transpireren te vermijden, dit kan de jeuk laten toenemen. Als je merkt dat bepaalde voedingsmiddelen de jeuk erger maken, probeer deze voedingsmiddelen dan te vermijden. Vermijd ook stoffen zoals kleding, waarvan je merkt dat de soort stof de jeuk erger maakt.

Behandeling jeuk

De behandeling hangt af van de oorzaak. Een schimmelinfectie kan bijvoorbeeld bestreden worden, parasieten kunnen worden aangepakt. Bij een beet van een insect kan een anti-jeukmiddel worden voorgeschreven zoals antihistaminica (blokkeren histamine, deze stof komt vrij bij allergische reacties en prikkelt de zenuwen om jeuk te veroorzaken). Bij psoriasis en eczeem kan een corticosteroïd helpen. Jeuk kan bestreden worden door het afkoelen van de huid met een compres wat verkoelt, of door een verkoelend hulpmiddel als mentholpoeder, lotio alba. Komt de jeuk door aambeien dan kan een plaatselijk verdovend middel worden voorgeschreven.

Nieuwe medicijnen

Voor mensen met chronische jeuk zijn er nieuwe medicijnen in ontwikkeling, denk aan Dupixent. Dit medicijn is erop gericht om bepaalde stoffen in het immuunsysteem te blokkeren die betrokken zijn bij het veroorzaken van jeuk.

Wanneer in ieder geval naar de huisarts?

• Als de jeuk erg heftig is.
• Als de jeuk lang aanhoudt.
• Als de jeuk grote huidoppervlakken beslaat.
• Als je naast de jeuk ook nog last krijgt van een verhoogde lichaamstemperatuur, geelzucht, ontstekingen van de huid, pukkeltjes (urticaria).
• Als de jeuk veroorzaakt wordt door medicijnen.

Prognose, het verloop bij jeuk

De prognose hangt af van de oorzaak van de jeuk. In de meeste gevallen verdwijnt jeuk binnen een paar weken nadat de behandeling is begonnen. Wordt de jeuk veroorzaakt door een ziekte of aandoening dan kan het langer duren voordat genezing intreedt.

Lees verder

• Jeuk (pruritis) tijdens de zwangerschap: PUPPP
• Aarsmaden of wormpjes: jeuk bij de anus