Wat vertelt de kleur van urine over onze gezondheid

Menselijke urine is altijd belangrijk geweest bij het stellen van een bepaalde diagnose. Zowel de kleur, structuur en geur van de urine kunnen heel wat onthullen over de algemene gezondheid van ons lichaam. Wat is nu de normale kleur van urine en welke kleur zou kunnen wijzen op een bepaalde aandoening? Wat is de ideale zuurtegraad en is de aanwezigheid van bacteriën een reden tot paniek?

• Eigenschappen van gezonde urine
• Gele (normale) urine
• Oranje urine
• Heldere urine
• Rode urine
• Blauwe urine
• Groene urine
• Paarse urine
• Bruine tot zwarte urine
• Troebele en witte urine
• Besluit

Eigenschappen van gezonde urine

Urine bevat veel meer dan enkel metabole afvalproducten. Het bevat immers meer chemicaliën dan speeksel of cerebrospinale vloeistof (hersenvocht) waardoor urine heel wat informatie bevat over de algemene gezondheid van ons lichaam. Wanneer het urinemonster van een gezonde persoon wordt geanalyseerd zal deze voldoen aan volgende eigenschappen:

• Een zeer milde geur tot zelfs geurloos
• Een pH-waarde tussen 4,8 en 7,5
• Mogelijke sporen van eiwitten en glucose
• Geen aanwezigheid van ketonen, hemoglobine (bloed) bilirubine (gal), witte bloedcellen of nitrieten.

Deze eigenschappen zijn uiteraard niet met het blote oog waar te nemen hoewel de kleur van urine toch een indicatie geeft wanneer er eventuele afwijkingen zijn van de norm.

Gele (normale) urine

Urine dankt zijn gele kleur aan de gepigmenteerde stof, ook wel bekend als urochroom, welke op constante basis wordt geproduceerd in ons lichaam. De intensiteit van de gele kleur is sterk afhankelijk van de hoeveelheid vloeistof die het individu opneemt en via de urine weer wordt afgescheiden.

Wanneer iemand veel drinkt zal de hoeveelheid urine ook toenemen waardoor de urochroom concentratie zal afnemen en waardoor de gele kleur ook minder intens zal zijn. Wanneer het pigment daarentegen geconcentreerd zit in een kleine hoeveelheid vloeistof zal de urine een meer donkere geeltint aannemen tot zelfs oranje.

De kleur van onze urine varieert dagelijks van kleurloos tot donkergeel onder normale omstandigheden hoewel lichte of donkere urine ook een indicatie kan zijn voor een onderliggende aandoening.

Oranje urine

Zoals eerder vermeld is het heel normaal dat urine een oranje kleur aanneemt en wil dit niet noodzakelijk zeggen dat het lichaam te weinig wordt gehydrateerd. Denk maar aan het ochtendplasje welke altijd geeloranje van kleur zal zijn doordat we ’s nachts niet zo vaak drinken.

In sommige gevallen is oranje urine echter niet zo onschuldig. Soms zal de urinekleur niet worden bepaald door urochroom maar door bilirubine, een soortgelijk pigment dat aanwezig is in het spijsverteringsstelsel, meer bepaald in de gal afkomstig uit de lever welke ook een sterke oranje-gele kleur heeft. Wanneer er een abnormaal hoog bilirubine gehalte in de urine aanwezig is kan dit duiden op een verstopping van de lever- en galwegen, leverziekte of een versnelde afbraak van rode bloedcellen wat ook aan geelzucht kan worden gelinkt. Door even te schudden met de urine kan worden bepaald welk pigment aanwezig is. Bij aanwezigheid van het pigment bilirubine zal geen schuim worden gevormd.

Wanneer de urine een ondoorzichtig oranje met een roze schijn vertoond kan dit te wijten zijn aan gekristalliseerd urinezuur. Bepaalde nieraandoeningen zoals nefropathie en nierstenen worden gekenmerkt door een verhoogd urinezuur gehalte.

Ook geneesmiddelen zoals pijnstillers of antibiotica waaronder fenazopyridine (irritatie aan de urinewegen) en nitrofurantoïne (urineweginfectie behandeling) kunnen ertoe leiden dat de urine oranje zal kleuren.

Tenslotte kunnen ook bepaalde voedingsmiddelen bijdragen tot oranje urine. Wortel, zoete aardappel, pompoen en vitamine C en B2 supplementen bevatten veel caroteen wat zich kan uiten in de urinekleur.

Heldere urine

Zoals reeds vermeld kan urine kleurloos worden bij een hoge vochtinname. Ook kan het gebruik van een grote hoeveelheid diuretica (urineproductie bevorderende middelen) zoals alcohol en cafeïne leiden tot een lagere concentratie aan urochroom en dus kleurloze urine.

Diabetes is een aandoening die wordt gekenmerkt door kleurloze afvalstoffen. Het woord diabetes zelf betekent immers doorstroming wat duidt op een verhoogde urineproductie.

Bij diabetes insipidus zal de verminderde productie van het vochtregulerend hormoon (antidiuretisch hormoon) voorkomen dat de nieren vocht kunnen vasthouden wat leidt tot de afscheiding van overvloedig verdunde urine. Mensen met deze ziekte lopen het risico op het ontwikkelen van extreme uitdroging en een mogelijke verstoring van de elektrolytenbalans.

Diabetes mellitus ontstaat wanneer onvoldoende insuline wordt geproduceerd door het lichaam. Hierdoor stijgt het glucosegehalte waarbij het teveel aan glucose wordt uitgescheiden via de urine. Omdat urine normaliter kleine sporen van glucose bevat zal een opvallende aanwezigheid van glucose in urine na onderzoek duiden op diabetes.

Rode urine

Wanneer excretievloeistoffen een rode kleur vertonen is dit vaak te wijten aan de aanwezigheid van rode bloedcellen, hemoglobine (afbraak van rode bloedcellen) of myoglobine (afbraak van spiercellen).

De aanwezigheid van hemoglobine uit gelyseerde bloedcellen in urine kan duiden op aandoeningen zoals het notekrakersyndroom waarbij de aders van de nieren worden samengedrukt, een G6PD-deficiëntie of bonenziekte, waarbij de werking van de bloedcellen wordt verstoord, infecties en thalassemie, wat gepaard gaat met chronische bloedarmoede.

De aanwezigheid van myoglobine in urine komt voor wanneer spieren beschadigd geraken waardoor er een verhoogde myoglobineproductie zal plaats vinden.

Wanneer urine een rode kleur aanneemt en er toch geen rode bloedcellen, hemoglobine of myoglobine aanwezig is in het bloed kan de rode kleur te wijten zijn aan kleurstoffen in medicatie. Dit gaat ook vaak gepaard met een verhoogde zuurtegraad van de urine. In dit geval zal de rode kleur verdwijnen wanneer het zuurgehalte terug in balans is.

Tenslotte zijn er nog andere factoren die aan de basis kunnen liggen van rode urine. Bepaalde voedingsmiddelen zoals bramen, rode biet en rabarber of bepaalde medicatie kunnen hiervan de oorzaak zijn. Daarnaast kan ook een lood- of kwikvergiftiging aan de basis liggen van de rode kleur.

Blauwe urine

Blauwe urine komt heel weinig voor en is voornamelijk een neveneffect van medicatie zoals methyleenblauw (behandeling van co-vergiftiging en chirurgische kleurstof), viagra, indomethacine of propofol (anesthesie). Deze kunnen ook leiden groene urine wanneer de blauwe kleur zich mengt met het gele urochroom.

Mensen die lijden aan het blauwe luier syndroom en de ziekte van Hartnup hebben een verminderd vermogen om het aminozuur tryptofaan af te breken waardoor deze zal wordt afgescheiden via de urine waardoor deze een blauwe kleur kan aannemen.

Groene urine

Het oranje gele pigment bilirubine in de lever kan naar een groenachtig pigment converteren genaamd biliverdine na de reactie met zuurstof. Deze reactie vindt plaats in de levergal maar wanneer deze stof in de urine aanwezig is kan dit een indicatie zijn voor een slechte werking van bepaalde organen. Dit pigment wordt eveneens zichtbaar na het schudden. Bij aanwezigheid van het pigment biliverdine zal er groen schuim ontstaan.

Andere oorzaken voor het ontstaan van groene urine omvatten:

• Een pseudomonale bacteriële infectie of een infectie van de urinewegen.
• Aanwezigheid van een fistel tussen de darmen en de urinewegen waardoor er een lekkage aan de gal ontstaat.
• Voedingssupplementen met chlorofyl zorgen voor een tijdelijke groene kleur bij het plassen.
• Medicatie zoals promethazine, thymol en cimetidine

Paarse urine

Paarse urine duidt op een hoge concentratie aan afvalstoffen in het bloed en kan wijzen op nierfalen. Ook porfyrie, een verzamelnaam voor een groep van vrij zeldzame, meestal erfelijke stofwisselingsziekten welke resulteren in een ophoping van porfyrinen (natuurlijk voorkomende stoffen voor de productie van hemoglobine) in het lichaam, zal ertoe leiden dat de urine donkerpaars zal kleuren.

Bruine tot zwarte urine

Donkerbruine urine kan worden veroorzaakt door een overvloed aan de stof bilirubine die is geconverteerd naar biliverdine na de reactie met zuurstof (biliverdine kan variëren van groen tot bruin). Zoals reeds vermeld kan dit wijzen op het slecht functioneren van organen. Bruinzwart plassen kan ook het gevolg zijn van geoxideerde rode bloedcellen of myoglobine wat toch kan leiden tot potentieel schadelijke aandoeningen (zie rode urine).

Mensen die een verhoogd kopergehalte in hun bloed hebben wat te wijten kan zijn aan levercirrose, hepatitis of de ziekte van Wilson zullen dit metaal ook afscheiden via de urine waardoor deze bruin tot zwart kan kleuren.

Melanine en melanogen zijn stoffen die worden geproduceerd door kankermelanomen van de huid. Wanneer deze stoffen zich verspreiden naar andere delen van het lichaam waaronder de lever kunnen deze in de urine terecht komen waardoor er een bruinzwarte kleur merkbaar zal zijn.

Andere oorzaken voor het ontstaan van bruine tot zwarte urine omvatten:

• Bij de ziekte alkaptonuria zal de urine zwart kleuren wanneer ze wordt blootgesteld aan de lucht. Deze ziekte gaat echter gepaard met vrij ernstige symptomen waaronder een: verminderde hartfunctie, artritis, nierstenen en prostaatstenen.
• Medicatie: Metronidazol wordt toegepast bij infecties met anaerobe bacteriën en heeft bepaalde bijwerkingen waaronder een roodbruine urinekleur.
• Laxeermiddelen
• intramusculaire injecties met ijzer leiden eveneens tot een zwarte urinekleur.

Troebele en witte urine

Wanneer urine troebel of wit oogt, gepaard gaande met een sterke geur of een verhoging van het aantal witte bloedcellen, kan dit een symptoom zijn van een infectie van de nieren of urinewegen. Een ondoorzichtige of melkachtige kleur geeft de aanwezigheid van rode bloedcellen of slijm aan. Dit slijm kan een indicatie zijn voor heel wat aandoeningen waaronder een urineweginfectie, een seksueel overdraagbare aandoeningen, stenen of zelfs een tumor.

Ook na inname van een grote hoeveelheid van bepaalde voedingsmiddelen (rijk aan calcium, fosfor of oxalaat) of als neveneffect van medicatie kan de urine troebel of wit kleuren.

Besluit

De kleur van urine is belangrijk en kan gemakkelijk een indicatie geven dat er iets mis is in het lichaam. De kleur is echter maar het begin. Nader onderzoek is noodzakelijk om de specifieke oorzaak van een ongewone urinekleur te identificeren. Zo kan je urine er roze uitzien na een gezonde lunch van rode bieten maar kan het even goed gaan om een infectie aan de urinewegen. Verder diepgaand onderzoek is dus noodzakelijk.

Bij een verdere analyse zal worden getest op de aanwezigheid van glucose om diabetes te kunnen uitsluiten. Bij rode urine daarentegen is een microscopisch onderzoek vereist wanneer er rode bloedcellen aanwezig zijn om de effectieve diagnose te kunnen stellen.

Kleur is slechts een indicatie maar het is alvast een goed uitgangspunt. Wanneer je merkt dat je urine een ongewone kleur aanneemt neem je dus best het zekere voor het onzekere en raadpleeg je het best een arts om mogelijke oorzaken uit te sluiten.