Cerebrotendineuze xanthomatose: Cholesterolopslagziekte

Cerebrotendineuze xanthomatose is een vrij zeldzame erfelijke stofwisselingsziekte waarbij problemen ontstaan bij de cholesterol- en galzuurstofwisseling, vooral in de hersenen en pezen, maar ook in en op vele andere weefsels van het lichaam. De patiënt ervaart hierdoor een heleboel visuele, orthopedische, neurologische, cardiovasculaire en andere afwijkingen. De ziekte werd voor het eerst beschreven in 1937 door Van Bogaert en collega's.

• Synoniemen cerebrotendineuze xanthomatose
• Epidemiologie cholesterolopslagziekte
• Prevalentie en mondiale spreiding
• Leeftijd van diagnose en geslachtsverschillen
• Mechanisme
• Fysiopathologie en gevolgen van de ophoping van cholesterol
• Genetische oorzaken en overerving
• Oorzaken en erfelijkheid aandoening
• Symptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose ziekte
• Complicaties
• Preventie
• Praktische tips voor het leven met cerebrotendineuze xanthomatose
• Volg een evenwichtig voedingspatroon
• Zorg voor regelmatige medische controles
• Neem medicatie zoals voorgeschreven
• Ondersteun je cognitieve en motorische gezondheid
• Psychologische ondersteuning en mentale gezondheid
• Misvattingen rond cerebrotendineuze xanthomatose
• Cerebrotendineuze xanthomatose is hetzelfde als hart- en vaatziekten
• Cerebrotendineuze xanthomatose is alleen een huidziekte
• Cerebrotendineuze xanthomatose is altijd makkelijk te herkennen
• Cerebrotendineuze xanthomatose kan worden genezen
• Alle patiënten met cerebrotendineuze xanthomatose zullen ernstige neurologische symptomen ervaren
• Cerebrotendineuze xanthomatose komt alleen voor bij ouderen

Synoniemen cerebrotendineuze xanthomatose

Cerebrotendineuze xanthomatose is gekend onder deze synoniemen:

• Cerebrale cholesterinosis / cholesterolinose
• Cerebrotendineuze cholesterinosis / cholesterolinose
• Cholestanolopslagziekte
• Cholesterolopslagziekte
• Van Bogaert-Scherer-Epstein syndroom
• Xanthomatose, cerebrotendineuze

'CTX' is de afkorting van deze aandoening.

Epidemiologie cholesterolopslagziekte

De schattingen naar de incidentie van cerebrotendineuze xanthomatose lopen uiteen, afhankelijk van de geraadpleegde bron. Deze variëren van 1 per 50.000 tot 3-5 per 100.000. Deze aandoening komt vaker voor bij de Marokkaanse Joodse, Spaanse en Scandinavische bevolking. Maar de ziekte is eveneens gerapporteerd in Argentinië, Australië, België, Brazilië, Canada, China, Duitsland, Frankrijk, India, Israël, Saoedi-Arabië, Taiwan, Zuid-Afrika en Zwitserland. Vooral blanken zijn aangetast. De aandoening kent tot slot geen seksuele voorkeur.

Prevalentie en mondiale spreiding

CTX komt wereldwijd voor, maar is bijzonder vaak aangetroffen in landen zoals Japan, Frankrijk en de Verenigde Arabische Emiraten, waar het percentage van dragers van het genetische defect hoger kan liggen. De aandoening is echter zeer zeldzaam in de algemene bevolking en wordt vaak pas gediagnosticeerd op latere leeftijd wanneer de symptomen verergeren.

Leeftijd van diagnose en geslachtsverschillen

De symptomen van CTX verschijnen meestal in de kindertijd of vroege volwassenheid, maar de aandoening kan pas later in het leven worden gediagnosticeerd, afhankelijk van de ernst van de symptomen. Er is geen significant geslachtsverschil in de prevalentie van CTX, hoewel mannen en vrouwen met de aandoening vergelijkbare symptomen vertonen.

Mechanisme

CTX wordt veroorzaakt door een genetische mutatie in het CYP27A1-gen, dat codeert voor een enzym genaamd sterol 27-hydroxylase. Dit enzym speelt een cruciale rol in het afbreken van cholesterol in de lever en andere weefsels. Bij een defect in dit gen wordt cholesterol niet goed afgebroken, wat leidt tot de ophoping van cholesterolesters in verschillende weefsels van het lichaam, zoals de hersenen, zenuwen, huid en ogen. Deze ophopingen kunnen leiden tot progressieve neurologische symptomen en andere systemische complicaties.

Fysiopathologie en gevolgen van de ophoping van cholesterol

De ophoping van cholesterolesters in de hersenen veroorzaakt neurodegeneratie, wat kan leiden tot symptomen zoals geheugenverlies, coördinatiestoornissen, depressie en psychose. In de ogen kan cholesterol zich ophopen in het netvlies, wat leidt tot zichtproblemen. Bovendien kan de ophoping van cholesterol in de pezen en gewrichten leiden tot de vorming van xanthomen, vetachtige gezwellen.

Genetische oorzaken en overerving

CTX wordt autosomaal recessief geërfd, wat betekent dat een persoon twee kopieën van het gemuteerde gen moet erven (één van elke ouder) om de ziekte te ontwikkelen. Genetisch onderzoek kan worden gebruikt om de aanwezigheid van de mutatie te bevestigen, vooral voor mensen met een familiegeschiedenis van de aandoening.

Oorzaken en erfelijkheid aandoening

Mutaties (wijzigingen) in het CYP27A1-gen veroorzaken cerebrotendineuze xanthomatose. Dit gen produceert het enzym sterol 27-hydroxylase. Sterol 27-hydroxylase zet cholesterol in galzuren om, wat belangrijk is voor de absorptie van vetten in de darm. Als sterol 27-hydroxylase niet goed werkt, accumuleert cholesterol in de weefsels. Door de genmutatie breken patiënten met deze aandoening daarom bepaalde vormen van cholesterol niet af, zodat deze vetten zich ophopen op diverse plaatsen in het lichaam. De overerving van deze aandoening verloopt op autosomaal recessieve wijze. De ouders van een patiënt met een autosomaal recessieve aandoening dragen elk één kopie van het gemuteerde gen, maar vertonen meestal zelf geen symptomen van de aandoening.

Symptomen

Cerebrotendineuze xanthomatose tast verschillende delen van het lichaam aan. De ernst en uitgebreidheid variëren per patiënt, zelfs bij patiënten van dezelfde familie.

Maagdarmkanaal

De patiënt krijgt als zuigeling, peuter of kleuter vaak chronische, hardnekkige diarree die aanhoudt tot de volwassenheid indien deze niet behandeld wordt. Hepatitis en geelzucht (icterus) zijn eveneens gerapporteerd.

Ogen

In de late kindertijd (ouder dan vijf jaar) ontwikkelt de patiënt aan beide ogen juveniele cataract (vertroebelde ooglens), waardoor hij problemen heeft met zijn gezichtsvermogen. Deze oogaandoening is progressief, waardoor een behandeling veelal voor het vijftigste levensjaar vereist is.

Xanthoma

In het tweede en derde decennium ontwikkelt de patiënt overal in en op het lichaam xanthoma. Deze vettige, gele huidletsels / knobbels (lipideafzettingen) zijn meestal te vinden op de achillespees, maar ook op de knieschijf, elleboog, hand- en nekpezen, de hersenen en de longen. De xanthoma kunnen zich echter in en op alle lichaamsdelen bevinden. Ze resulteren veelal in een motorische beperking en ook orthopedische en andere afwijkingen zijn mogelijk.

Neurologische problemen

In het derde decennium van het leven ontstaan neurologische afwijkingen door de lipideafzettingen. Agitatie, agressie, ataxie (evenwichts- en coördinatieproblemen), dementie, depressie, dysartrie (moeilijkheden met de spraak), een algemeen gevoel van zwakte, een lichte tot ernstige mentale beperking, gedragsstoornissen, hallucinaties, perifere neuropathie (schade aan perifere zenuwen met pijn, zwakte, gevoelloosheid en tintelingen aan vooral de handen en voeten), spasticiteit, suïcidale neigingen en toevallen zijn gerapporteerd. De oorzaak van de neurologische symptomen is een accumulatie van vetten en steeds meer xanthoma in de hersenen. Xanthoma hoopt zich op in myeline, de vetstof die zenuwen isoleert en beschermt. Hierdoor is de zenuwsignalering in de hersenen verstoord. Aandoeningen die myeline vernietigen, zijn bekend als leukodystrofieën. Degeneratie (atrofie) van hersenweefsel veroorzaakt door overmatige lipidenafzettingen draagt ook bij aan de neurologische problemen.

Hart- en vaataandoeningen

Patiënten met cerebrotendineuze xanthomatose hebben bovendien een verhoogd risico op het ontwikkelen van hart- en vaataandoeningen.

Botontkalking

Een patiënt krijgt tot slot op vroege leeftijd vaak te maken met een geleidelijke osteoporose (verlies van botmassa met risico op breuken), alsook atherosclerose (slagaderverkalking). Hierdoor is hij gevoelig voor breuken.

Andere

Hoesten en galstenen (harde afzettingen in de galblaas met typische buikpijn (galkoliek) als symptoom) zijn ook gemeld.

Diagnose en onderzoeken

De diagnose gebeurt aan de hand van een grondig klinisch onderzoek op basis van de vertoonde symptomen. De arts voert vervolgens een aantal onderzoeken uit: een volledig bloedonderzoek (bloed, serum en plasma), urineonderzoek, en een MRI-scan en CT-scan. De oogarts ziet de cholesterolafzettingen in het oog tijdens een uitgebreid oogonderzoek. Een EEG-onderzoek kan ook afwijkingen weergeven. De primaire symptomen van chronische diarree en cataract (staar) in combinatie met de persoonlijke of familiale voorgeschiedenis van hepatitis en/of langdurige geelzucht (medische term is "icterus") zijn belangrijke aanwijzingen voor de ziekte die mogelijk leiden tot de diagnose. De uiteindelijke diagnose gebeurt echter aan de hand van een genetisch onderzoek.

Behandeling

De aandoening valt niet te genezen, maar is wel goed te behandelen. Het is belangrijk dat de arts deze aandoening zo snel mogelijk detecteert. Een chirurgische behandeling van xanthoma is niet aanbevolen. Cataract valt wel te verhelpen met een cataractoperatie. De patiënt neemt verder medicatie om het cholesterolgehalte te verlagen. Verder werken een cardioloog, een gastro-enteroloog, een geneticus, een oogarts, een orthopedist, een neuroloog en zo nodig nog andere artsen samen bij de multidisciplinaire behandeling van de patiënt.

Prognose ziekte

Het verloop van deze aandoening varieert zeer sterk onder de patiënten. Zonder behandeling verergeren de symptomen die gerelateerd zijn aan de accumulatie van lipiden in het lichaam, waardoor de levensverwachting lager is. Over het algemeen valt de aandoening goed te behandelen en dan is de levensverwachting normaal, al kunnen mogelijke complicaties tot een vroegtijdig overlijden leiden. Soms overlijdt een patiënt tussen het vierde en zesde decennium, al zijn ook overlijdens gerapporteerd van jongere patiënten en kinderen. Premature atherosclerose leidt vaak tot een beroerte (onvoldoende bloedtoevoer naar de hersenen met mentale en lichamelijke symptomen) en hartinfarct, wat vaak de primaire doodsoorzaak is van de aandoening.

Complicaties

Na de behandeling van cerebrotendineuze xanthomatose kunnen verschillende complicaties optreden:

Neurologische complicaties: Verergering van neurologische symptomen zoals ataxie, dementie, en perifere neuropathie kan optreden door voortdurende accumulatie van vetten in de hersenen.

Oogcomplicaties: Na cataractoperatie kunnen er problemen optreden zoals infecties of een terugkerende vertroebeling van de lens.

Cardiovasculaire problemen: Verhoogd risico op hart- en vaatziekten kan blijven bestaan, ondanks behandeling van cholesterolafzettingen.

Botproblemen: Verergering van osteoporose kan leiden tot frequente breuken, ondanks behandeling en preventieve maatregelen.

Preventie

Hoewel cerebrotendineuze xanthomatose (CTX) niet volledig te voorkomen is, kunnen de volgende maatregelen helpen om de ziekte vroegtijdig te detecteren en de symptomen te beheersen:

Genetische screening
Voor families met een geschiedenis van cerebrotendineuze xanthomatose kan genetische screening nuttig zijn. Dit kan helpen bij het identificeren van dragers van het CYP27A1-gen en het vaststellen van risico bij toekomstige generaties.

Vroege diagnose
Bij personen met een verhoogd risico, zoals die met een familiale voorgeschiedenis van CTX, kunnen regelmatige medische controles en screenings helpen bij een vroege diagnose. Dit kan de behandeling van symptomen en complicaties aanzienlijk verbeteren.

Beheer van cholesterol
Hoewel cholesterolopslag in de weefsels het kernprobleem is, kan het beheersen van cholesterolniveaus door dieet en medicatie de ernst van symptomen en complicaties verminderen.

Multidisciplinaire aanpak
Het betrekken van een team van specialisten, waaronder een cardioloog, gastro-enteroloog, neuroloog, en oogarts, kan bijdragen aan een effectieve beheersing van de aandoening en preventie van bijkomende complicaties.

Educatie en bewustwording
Het vergroten van de bewustwording over de ziekte binnen risicogroepen en de medische gemeenschap kan helpen bij een tijdige diagnose en behandeling, wat de progressie van de ziekte kan vertragen.

Ondersteuning en opvolging
Regelmatige opvolging en ondersteunende zorg kunnen helpen bij het monitoren van de voortgang van de ziekte en het tijdig aanpakken van nieuwe symptomen of complicaties.

Praktische tips voor het leven met cerebrotendineuze xanthomatose

Cerebrotendineuze xanthomatose (CTX) is een zeldzame erfelijke aandoening die het centrale zenuwstelsel aantast, wat kan leiden tot een progressieve achteruitgang van motorische functies, cognitieve problemen en fysieke afwijkingen zoals xanthomen (vetafzettingen) op de pezen. Het is essentieel om goed geïnformeerd te zijn over hoe je omgaat met de symptomen en de levensstijl kunt aanpassen om je gezondheid te ondersteunen.

Volg een evenwichtig voedingspatroon

Bij cerebrotendineuze xanthomatose kunnen vetafzettingen zich ophopen in verschillende delen van het lichaam, dus het is belangrijk om een evenwichtig voedingspatroon te volgen. Een dieet met weinig verzadigde vetten en voldoende vezels kan helpen om het risico op vetafzettingen te verminderen. Zorg ervoor dat je gezonde vetten zoals omega-3 vetzuren opneemt, die ontstekingsremmend werken en de hersenfunctie kunnen ondersteunen.

Zorg voor regelmatige medische controles

Regelmatige controles bij een arts zijn belangrijk om de voortgang van de ziekte te volgen en tijdig in te grijpen bij complicaties. Dit kan het controleren van je hersenen omvatten, bijvoorbeeld door middel van beeldvormende onderzoeken, zoals MRI-scans, om te controleren op veranderingen in de hersenen die verband houden met CTX. Ook het controleren van de vetspiegels in je bloed is van belang om xanthomen te monitoren en de ziekte te beheren.

Neem medicatie zoals voorgeschreven

De behandeling van cerebrotendineuze xanthomatose kan medicijnen omvatten, zoals chenodeoxycholzuur, die helpen bij het verlagen van het cholesterolgehalte en het beheersen van de ziekte. Het is essentieel om je medicijnen op tijd in te nemen en met je arts te bespreken of de dosering of medicatie moet worden aangepast. Regelmatig medicatie gebruiken is cruciaal voor het beheer van symptomen en het vertragen van de ziekteprogressie.

Ondersteun je cognitieve en motorische gezondheid

Cerebrotendineuze xanthomatose kan invloed hebben op je motoriek en cognitieve functies. Het is belangrijk om in een vroeg stadium fysiotherapie en ergotherapie te overwegen om je mobiliteit en zelfredzaamheid te behouden. Oefeningen die gericht zijn op de versterking van spieren en coördinatie kunnen helpen om je fysieke gezondheid te verbeteren. Daarnaast kunnen cognitieve oefeningen helpen om mentale achteruitgang te vertragen.

Psychologische ondersteuning en mentale gezondheid

Het omgaan met een zeldzame en progressieve aandoening zoals cerebrotendineuze xanthomatose kan emotioneel zwaar zijn. Het is belangrijk om je mentale gezondheid serieus te nemen en emotionele steun te zoeken wanneer dat nodig is. Therapie, het zoeken naar steun bij mentale gezondheid professionals, en gesprekken met vrienden of familie kunnen helpen om de mentale belasting van de ziekte te verlichten.

Misvattingen rond cerebrotendineuze xanthomatose

Cerebrotendineuze xanthomatose (CTX) is een zeldzame genetische aandoening die invloed heeft op de stofwisseling van cholesterol. Het kan leiden tot verschillende symptomen zoals tendineuze xanthomen (vetophopingen in de pezen), neurologische problemen en andere orgaanschade. Er zijn echter veel misvattingen over deze aandoening, die vaak pas laat wordt gediagnosticeerd vanwege de variëteit aan symptomen en het zeldzame voorkomen.

Cerebrotendineuze xanthomatose is hetzelfde als hart- en vaatziekten

Hoewel cerebrotendineuze xanthomatose (CTX) symptomen kan veroorzaken die lijken op die van hart- en vaatziekten, zoals de ophoping van vet in de bloedvaten, is het geen hartziekte. CTX is een genetische aandoening die veroorzaakt wordt door een defect in het enzym dat betrokken is bij de afbraak van cholesterol. Het heeft een bredere impact op verschillende organen, waaronder de hersenen, ogen en pezen, en is dus geen typische hart- of vaatziekte. De aandoening kan leiden tot neurologische symptomen, zoals cognitieve achteruitgang en motorische problemen, maar heeft geen directe invloed op de werking van het hart.

Cerebrotendineuze xanthomatose is alleen een huidziekte

Cerebrotendineuze xanthomatose wordt vaak geassocieerd met xanthomen, wat zich uit in de vorm van gele, vetachtige ophopingen in de pezen, vooral rond de handen, knieën en voeten. Deze vetophopingen kunnen in de huid zichtbaar zijn, maar de aandoening is veel meer dan alleen een huidprobleem. Het heeft diepgaande neurologische effecten die invloed hebben op het hersenen, wat leidt tot symptomen zoals hoofdpijn, geheugenverlies, en motorische stoornissen.

Cerebrotendineuze xanthomatose is altijd makkelijk te herkennen

Omdat de symptomen van cerebrotendineuze xanthomatose zich in de loop van de tijd ontwikkelen en een breed scala aan klachten omvatten, is het vaak moeilijk om de aandoening in een vroeg stadium te herkennen. De eerste tekenen kunnen subtiel zijn en lijken op andere veelvoorkomende aandoeningen, zoals pijn of psychische stoornissen. Het stellen van de juiste diagnose vereist gespecialiseerde beeldvormende onderzoeken en genetisch advies.

Cerebrotendineuze xanthomatose kan worden genezen

Er is momenteel geen genezing voor cerebrotendineuze xanthomatose. De aandoening kan echter wel behandeld worden met cholesterolverlagende medicijnen, zoals medicatie voor het verlagen van cholesterol, die de ophoping van vet in de weefsels kan verminderen. Daarnaast kunnen symptomatische behandelingen helpen om de neurologische achteruitgang te vertragen. Vroegtijdige diagnose en behandeling kunnen de levenskwaliteit van patiënten aanzienlijk verbeteren.

Alle patiënten met cerebrotendineuze xanthomatose zullen ernstige neurologische symptomen ervaren

Niet alle mensen met cerebrotendineuze xanthomatose zullen dezelfde ernst van symptomen ontwikkelen. De aandoening vertoont een breed scala aan variabiliteit in hoe deze zich manifesteert. Sommige mensen kunnen jarenlang een relatief normale levensstijl leiden met minimale neurologische problemen, terwijl anderen ernstige cognitieve en motorische problemen ontwikkelen. De progressie van de ziekte is sterk afhankelijk van het moment van diagnose en de effectiviteit van de behandeling.

Cerebrotendineuze xanthomatose komt alleen voor bij ouderen

Hoewel cerebrotendineuze xanthomatose zich vaak ontwikkelt in de volwassenheid, kan het zich ook al in de kindertijd manifesteren. De vroege symptomen kunnen subtiel zijn, maar als de aandoening niet wordt behandeld, kunnen de neurologische problemen verergeren naarmate de patiënt ouder wordt. Veel mensen die later in het leven symptomen ervaren, hebben de aandoening al sinds hun jeugd, maar de diagnose werd niet eerder gesteld.