Inflammatoire darmziekten: colitis ulcerosa en morbus Crohn

Samen met de ziekte colitis ulcerosa valt morbus Crohn onder de noemer inflammatoire darmziekten (IBD; inflammatory bowel disease). Morbus Crohn, beter bekend als de ziekte van Crohn, is een chronische ontstekingsziekte van het spijsverteringsstelsel. Morbus Crohn komt vooral voor in de dikke darm en in het laatste stukje van de dunne darm. In tegenstelling tot morbus Crohn, komt colitis ulcerosa enkel en alleen voor in de dikke darm.

Colitis ulcerosa

Colitis ulcerosa valt samen met morbus Crohn onder de inflammatoire darmziekten. Deze ziektebeelden lijken sterk op elkaar, maar er zijn enkele essentiële verschillen.

Oorzaken van colitis ulcerosa

Colitis ulcerosa is waarschijnlijk een combinatie van defecten in gastheer-interacties met darmbacteriën, dysfunctie van darmepitheel en afwijkende mucosale immuunrespons. De details over al deze mogelijkheden zijn anno 2016 nog niet bekend en hier wordt nog veel onderzoek naar gedaan.

Kenmerken en symptomen van colitis ulcerosa

De ontsteking begint in het rectum en strekt zich vandaar van distaal naar proximaal (verder naar boven, richting het hart) uit. Is alleen het rectum ontstoken, dan spreekt men van een proctitis, bij verdere uitbreiding heet het een proctosigmoiditis, een linkszijdige colitis (tot ongeveer de flexura lienalis) of een pancolitis als de gehele dikke darm is aangedaan. In ongeveer driekwart van de gevallen blijft de ontsteking beperkt tot het rectum of het linkergedeelte van de dikke darm; in 10 tot 15% betreft het een pancolitis.

De ontsteking is beperkt tot het slijmvlies van de darm en is dus oppervlakkig. Deze gaat niet zoals de ziekte van Crohn door alle lagen van de darmwand heen. Het slijmvlies is rood, gezwollen, fijnkorrelig en bloedt gemakkelijk. Eilandjes van overgebleven normaal weefsel kunnen in de darmholte uitpuilen als pseudo-poliepen. De lokalisatie in het rectum en de neiging tot bloedingen resulteert in een hoofdkenmerk van de ziekte: het lozen van bloed, met of zonder ontlasting. Dit kan een bloedarmoede tot gevolg hebben. Een andere complicatie van een zeer ernstige ontsteking is een toxisch megacolon (uitgezette darm in combinatie met ernstige algemene ziekteverschijnselen). Dit komt gelukkig niet zo vaak voor. Naast het toxisch megacolon komt ook een toxische colitis zonder megacolon voor. Na het jarenlang bestaan van een colitis kan de dikke darm aanzienlijk korter zijn geworden.

Bij een langdurige ontsteking (vele jaren) is het risico op darmkanker verhoogd.

Symptomen

De klachten zijn afhankelijk van de uitgebreidheid en ernst van de ontsteking. Bij een proctitis staat diarree niet op de voorgrond, maar wel bloed en slijm bij de ontlasting. Soms wordt alleen bloed en slijm geloosd. De defecatiedrang kan zijn toegenomen, zonder dat zich in het rectum (veel) ontlasting bevindt. Is de ontsteking uitgebreider, dan is er ook diarree, vrijwel altijd met bloed en slijm bij de ontlasting. Hoe uitgebreider en ernstiger de ontsteking is, hoe vaker algemene ziekteverschijnselen zoals koorts, gebrek aan eetlust en vermagering bestaan. Vóór het ontlasten hebben de patiënten vaak pijnlijke darmkrampen.

Morbus Crohn

Oorzaken van morbus Crohn

De oorzaak van de ziekte van Crohn is nog niet helemaal bekend, maar er is wel bekend dat verschillende factoren een rol spelen. De meeste onderzoekers denken dat het, net als bij colitis ulcerosa, een combinatie is van defecten in de gastheer-interacties met darmbacteriën, dysfunctie van darmcellen en een afwijkende immuunrespons. Er is ook al gevonden dat een afwijking in het gen NOD2 (nucleotide oligomerisation domain 2) een verhoogde kans op de ziekte van Crohn geeft. Ook spelen mutaties in de genen IBD1-9 en CARD15 een rol bij het ontstaan van morbus Crohn. Bij CARD15-mutaties komt dit waarschijnlijk doordat deze mutatie zorgt voor een verhoogde productie van ontstekingsbevorderende cellen.

De ziekte van Crohn heeft meestal de eerste uiting op jongere leeftijd, tussen de 15 en 25 jaar.

Kenmerken van morbus Crohn

De ziekte van Crohn komt, in tegenstelling tot colitis ulcerosa, in het gehele spijsverteringsstelsel voor. Bij deze ontstekingsziekte zijn de dikke darm en het laatste stukje van de dunne darm het meest aangedaan. Karakteristiek voor Crohn zijn de skip lesions (om en om een stukje darm aangedaan en dan een stukje niet aangedaan, wat resulteert in een soort kinderkopjes-uiterlijk), stricturen (vernauwingen in de darm) en de ontsteking gaat door alle lagen van de darmwand heen en kan ook doorbreken naar omliggende organen.

Symptomen

Het klachtenpatroon bij de ziekte van Crohn is uiteenlopender dan bij colitis ulcerosa en wordt bepaald door de locatie en de uiting van de aandoening. Beperkt de lokalisatie zich tot de dikke darm, dan is diarree een belangrijke klacht, zij het dat er vaak geen sprake is van zichtbaar bloed bij de ontlasting. Bij een ontsteking van het laatste stukje dunne darm treedt pijn meer op de voorgrond, vooral in de rechteronderbuik, en is diarree vaak afwezig. Pijn is bij alle lokalisaties meer uitgesproken wanneer er een duidelijke vernauwing van de darm bestaat. Als de vernauwing een bijna totale obstructie veroorzaakt, veroorzaakt dit een ernstige koliekpijn met daarbij een luid hoorbaar gerommel in de buik dat doet denken aan het leeglopen van de gootsteen (gootsteengeruisen). Koorts komt minder vaak voor, maar het kan wel ontstaan als er veel actieve ontstekingen gaande zijn.
Ook kunnen er symptomen of complicaties optreden buiten de buikregio: uveïtis (ontsteking van een deel van het oog), artritis, ziekte van Bechterew (reumatische aandoening met chronische ontstekingen in met name de wervelkolom), rode vlekken op de huid van de benen (erythema nodosum).

Behandeling van inflammatoire darmziekten

De ziekte van Crohn wordt op vrijwel dezelfde manier behandeld als colitis ulcerosa, omdat ze vergelijkbaar zijn van aard. Onderstaande behandelingen zijn dus op beide aandoeningen van toepassing.

• Mesalazine, olsalazine, sulfasalazine: middelen met 5-aminosalicylzuur (5-ASA) als werkzaam bestanddeel.
• Glucocorticoïden
• Immunosuppressiva: als de voorgaande medicijnen niet werken
• TNF-alfablokkers: als alle voorgaande medicijnen niet helpen tegen de ziekte van Crohn of niet gegeven kunnen worden

Dit zijn medicijnen die op verschillende manieren de ontstekingsreactie tegengaan. Bij colitis ulcerosa worden qua medicatie alleen de eerste twee opties uit de lijst gebruikt. Als deze niet goed genoeg werken, wordt eerder dan bij morbus Corhn, overgegaan tot operatie. De reden hiervoor is dat er bij langdurige colitis ulcerosa een grotere kans bestaat op het ontwikkelen van darmkanker.

Voeding

Het is een logische gedachte om bij een darmziekte de voeding aan te passen, in de hoop dat de darmen met een goed dieet tot rust komen. Dit is echter tot op heden (2016) nog niet bekend. Er zijn geen voedingsmiddelen bekend die de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa verergeren of juist opvlammingen tegengaan. Vaak zijn patiënten wel van mening dat er bepaalde dingen zijn die de ziekte draaglijker maken of juist klachten veroorzaken, maar deze voorkeuren zijn erg persoonlijk. Meest gehoord is dat volkorenbrood en vezels als 'genezend' worden ervaren en vooral pittig eten vermeden moet worden. Het belangrijkste is echter dat er gezond en gevarieerd gegeten wordt, zodat het lichaam voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt om tegen de ontstekingen te vechten.

Lees verder

• Oorzaken van prikkelbare darmsyndroom; drie hoofdpijlers