Borderline-persoonlijkheidsstoornis en de kindertijd

Er is weinig onderzoek gedaan naar de kindertijd van mensen die later gediagnosticeerd zijn met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Toch zijn er een aantal onderzoeken bekend. Dit zijn onderzoeken bij kinderen waarbij al vrij vroeg gevreesd werd voor een persoonlijkheidsstoornis of bij kinderen die al onder behandeling waren voor gedragsproblemen. Ook hebben anamneses van familieleden bijgedragen aan de ontwikkeling van een algemeen beeld over de kindertijd van een borderlinepatiënt.

• Wat is borderline?
• Korte geschiedenis borderline
• Onderstaande geldt niet voor iedereen met borderline
• Eerste levensjaar
• Emotionele instabiliteit
• Merkwaardige motoriek
• Fantasie
• Vasthouden aan bekende routine
• Begaafdheid
• Leerproblemen
• Hooggevoelig

Wat is borderline?

Borderline is een persoonlijkheidsstoornis. Impulsief gedrag en sterk wisselende heftige emoties typeren het gedrag van iemand met een borderline-stoornis. Niet iedereen met deze stoornis vertoont hetzelfde gedrag in dezelfde mate. Er is een groot verschil tussen iemand die goed functioneert en last heeft van deze aandoening en iemand die totaal niet kan functioneren. De ernst van de aandoening en het karakter van de persoon bepalen voor een groot deel hoe ernstig de patiënt hier onder lijdt en hoe groot de invloed van de stoornis is op het functioneren. Een andere naam voor borderline is emotionele regulatiestoornis (ERS).

Korte geschiedenis borderline

In 1953 werd er voor het eerst gesproken van borderline en werd dit losgekoppeld van schizofrenie door Robert P. Knight. Voor die tijd werden patiënten met deze aandoening gezien als mensen op de grens tussen schizofrenie en neurotisch. Pas sinds 1980 is borderline opgenomen in het DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders).

Onderstaande geldt niet voor iedereen met borderline

De onderzoeken die hier worden aangehaald zijn gedaan bij kinderen die al bekend waren in de psychiatrie. Als volwassene was hier in de meeste gevallen sprake van een op laag niveau functionerende borderlinepatiënt. Er zijn genoeg mensen met deze aandoening die een opleiding voltooien en in staat zijn te werken. Van de kindertijd van deze hoog functionerende borderlinepatiënten is nagenoeg niets bekend. Het is dus heel goed mogelijk dat zij deze problemen niet gehad hebben.

Eerste levensjaar

Al tijdens het eerste levensjaar worden kinderen die later getroffen worden door een borderline-aandoening beschreven als baby’s die veel huilden, vaak last leken te hebben van krampjes, slecht sliepen, snel overstuur en moeilijk te kalmeren waren. (bron 1 en 2) Door het hevig temperament van het kind hebben ouders veel problemen om een goed contact met de baby te krijgen. Wanneer dit niet lukt ontstaat hechtingsproblematiek. Alle borderlinepatiënten hebben in meer of mindere mate last van een onveilige hechting.

Emotionele instabiliteit

Alle borderlinepatiënten hadden als kind al last van problemen in de emotionele regulatie (4). De peuterpuberteit wordt dan ook door de ouders als een heftige periode ervaren. Vaak is er op school weinig van de emotionele instabiliteit te merken, maar krijgt het kind in de vertrouwde thuissituatie last van driftbuien die minstens een uur duren. Tijdens deze driftbuien lijkt het kind het contact met de realiteit kwijt te zijn. Dit kan een reactie zijn op frustraties, al is het de omgeving vaak niet duidelijk wat de aanleiding was voor de woedeaanval. De snel opvlammende boosheid die men bij volwassen borderline patiënten vaak ziet, is bij de kinderen nog niet aanwezig.

Wel zie je vaak dat deze kinderen door hun regulatiestoornissen een overreactie vertonen bij aanraking, harde geluiden of fel licht.

Merkwaardige motoriek

De meeste auteurs beschrijven de motoriek van de kinderen als houterig, rigide, vreemd en hyperactief (5). Ook dit is waarschijnlijk een uiting van de regulatiestoornissen. Het kind is motorisch gedesorganiseerd, waardoor hij of zij zich geremd en onhandig beweegt. Van een deel (er wordt gesproken van rond de 40 %) van de latere borderlinepatiënten is bekend dat ze als kind lang op de tenen liepen.

Fantasie

Veel kinderen die later borderline ontwikkelen blijven lang hangen in de magische periode. Alle kinderen tussen de drie en zes maken een periode van magisch denken door, waarbij fantasie en werkelijkheid door elkaar lopen. Het magisch denken wordt uiteindelijk wel wat minder, maar blijft ook in de volwassenheid in zekere mate bestaan. Er blijft sprake van een verstoort beeld van de werkelijkheid.

Vasthouden aan bekende routine

Ouders spreken vaak van kinderen met grote problemen met spontane invallen of veranderingen. Veranderingen in de dagelijkse routine brengen de kinderen van slag en roepen angst op. Dit zie je ook in de ontwikkeling van de kinderen. Bij iedere nieuwe fase in de ontwikkeling lijkt er sprake te zijn van angst. Vaak is de angst zodanig dat er sprake is van een tijdelijke terugval in ontwikkeling.

Begaafdheid

Vaak ontwikkelen kinderen met borderline al op jonge leeftijd een éénzijdige begaafdheid, enigszins vergelijkbaar met de eenzijdige interesse die we zien tijdens de ontwikkeling van kinderen met autisme. De begaafdheid is wel meer gedifferentieerd. Kinderen die op jonge leeftijd goede toneelspelers zijn, prachtige verhalen kunnen schrijven, veel weten over geschiedenis of uitzonderlijk goed kunnen tekenen.

Leerproblemen

Ondanks gemiddelde of hoge intelligentie hebben kinderen waarbij later borderline wordt vastgesteld het vaak moeilijk op de lagere school. Er is vaak een groot verschil tussen diverse vaardigheden te zien, waarbij voor de ene vaardigheid het kind uitkomt op kaderniveau en voor de andere vaardigheid juist HAVO/VWO scoort. Een derde van de kinderen zou hierdoor leerstoornissen hebben op een bepaald gebied.

Hooggevoelig

Alle kinderen met latere borderlineproblematiek worden gezien aan hooggevoelig. Er is onvoldoende beschermende barrière tegen prikkels waardoor alles hevig binnenkomt. Ze kunnen plots angstig reageren op normale voorwerpen uit de omgeving, zoals bijvoorbeeld op de klok bij opa en oma. De rechterhelft van de hersenen (emotioneel, verbeeldingskracht, intuïtie) is dominant bij hooggevoelige mensen en dus ook bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS) oftewel emotionele regulatiestoornis.

Het verschil tussen borderline en hooggevoelige personen zit hem vooral in de manier waarop ze omgaan met de verhoogde prikkelgevoeligheid. Iemand die hooggevoelig is, kent zijn of haar beperkingen en vermijdt extreme situaties met veel prikkels, terwijl iemand met borderline deze juist lijkt op te zoeken.