Miosis: Oorzaken van vernauwde pupil of pupillen in het oog

In het midden van het oog bevindt zich een zwarte cirkel, gekend als de pupil. De pupil is verantwoordelijk voor de hoeveelheid licht die in het oog terechtkomt. Wanneer het donker is, vergroten de pupillen om zo meer licht door te laten. Het omgekeerde geldt voor verlichte omstandigheden, waarbij de pupillen vernauwen omdat reeds voldoende licht in het oog komt. Miosis is een symptoom waarbij de sfincter (sluitspier) van de iris (het regenboogvlies) samentrekt (contracteert), waardoor een pupilvernauwing ook in donkere omstandigheden tot stand komt. Dit symptoom, dat tot stand komt door diverse aandoeningen of door medicatiegebruik, verschijnt in één oog of in beide ogen. Patiënten met miosis kunnen in de duisternis moeilijker zien. Afhankelijk van het onderliggend probleem, komen ook andere symptomen voor. De arts zet eventueel pupil verwijdende oogdruppels in om de gekrompen pupillen weer te verwijden.

• Synoniemen miosis
• Normale oorzaken van kleine pupillen
• Aandoeningen met pupilvernauwing van het oog
• Omgevingsfactoren en kleine (gekrompen) pupillen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van vernauwde pupil of pupillen

Synoniemen miosis

Miosis kent twee synoniemen, namelijk ‘miose’ en ‘corestenoma’.

Normale oorzaken van kleine pupillen

Baby’s

Bij baby’s blijven de pupillen de eerste weken na de geboorte klein. De ogen zijn hierbij extra beschermd tegen fel licht.

Ouderen

Bij het verouderen verkleinen de pupillen. De spieren die verantwoordelijk zijn voor de pupilwerking, verzwakken namelijk bij het verouderen van het oog. Hierdoor is het voor ouderen lastiger om ’s nachts te zien.

Aandoeningen met pupilvernauwing van het oog

Bij enkele aandoeningen komt een pupilvernauwing voor als symptoom.

Hersenen
Door schade of problemen in de hersenen, komt miosis tot stand:

• alcoholische neuropathie (symptomen aan onder andere armen en benen door chronisch alcoholmisbruik)
• clusterhoofdpijn (plotse, eenzijdige en pijnlijke hoofdpijn)
• diabetische neuropathie (zenuwschade door diabetes met pijn)
• een aneurysma (uitstulping van een deel van een slagader)
• een intracerebrale bloeding (bloeding van een bloedvat in de hersenen; vaak resulteert dit uit een verhoogde bloeddruk)
• een pontiene bloeding (bloeding in een deel van de hersenen)
• het Heerfordt-syndroom (sarcoïdose met bijkomende symptomen)
• het Horner-syndroom
• het Wallenberg-syndroom (beroerte in verlengde merg van hersenen)
• meningitis (hersenvliesontsteking met hoofdpijn en stijve nek)
• neurosyfilis (een bacteriële infectie in de hersenen die afkomstig is van onbehandelde syfilis, een seksueel overdraagbare ziekte)

Horner-syndroom
Het Horner-syndroom is een zeldzame neurologische aandoening waarbij een deel van de hersenen is aangetast dat zorgt voor alle functies aan één gezichtszijde. Door de ziekte is de éne pupil kleiner dan de andere pupil. Miosis verschijnt in combinatie met een gedeeltelijk afhangend ooglid (ptosis), een lichtere oogkleur in één oog (heterochromie) en niet kunnen zweten (anhidrosis) aan één gezichtshelft. De aandoening komt tot stand na een nekbeschadiging of na een nekoperatie, maar sommige patiënten krijgen deze ziekte via de ouders. Het Horner-syndroom verschijnt ook bij afwijkingen aan de borstkas, de nek of de hersenen. Verder krijgen soms kinderen met een neuroblastoom te maken met het Horner-syndroom. Een neuroblastoom is een zeldzaam type kanker dat uitgaat van de zenuwcellen.

Ogen

Oogproblemen die leiden tot miose, omvatten:

• een hoornvliesletsel
• een hoornvlieszweer
• het Stormorken-syndroom (afwijkingen aan bloed, ogen en spieren)
• hyfemie (bloeding in voorste oogkamer)
• sneeuwblindheid (fotokeratitis: oogziekte door UV-straling)
• uveïtis (ontsteking van uvea, middelste laag oog)
• verziendheid (objecten van dichtbij wazig zien)

Andere aandoeningen

Bij enkele andere aandoeningen komt tot slot ook een pupilvernauwing voor:

• chemische brandwonden
• een ernstig tekort aan vitamine D
• het Parry-Romberg-syndroom
• hyperpyrexie (aanhoudende zeer hoge koorts door onderliggend probleem)

Omgevingsfactoren en kleine (gekrompen) pupillen

Blootstelling aan chemicaliën en toxische stoffen

Bepaalde insecticiden en chemische zenuwmiddelen (zoals sarin) waaraan de patiënt is blootgesteld, zorgen ook voor vernauwde pupillen. Ook het nemen van bepaalde drugs zoals heroïne leidt tot pupilvernauwing.

Medicatie

Bepaalde medicijnen tegen angst, spierkrampen en epilepsie (anti-epileptica) zoals diazepam (Valium) of antihistaminica (geneesmiddelen tegen een allergische reactie) zoals diphenhydramine (Benadryl) doen de pupillen krimpen. Andere bijwerkingen van deze medicijnen omvatten onder andere misselijkheid, braken, een maagontsteking, zwakte, duizeligheid, aanvallen, … Verder veroorzaken verdovende pijnstillers zoals codeïne, morfine en methadon sneller kleinere pupillen. Hierbij komen ook andere symptomen tot uiting zoals onder andere en vermoeidheid, een ondiepe ademhaling, angst, euforie, braken, verwardheid en obstipatie. Miosis is eveneens een ongewenste bijwerking van diverse oogmedicijnen. Cholinergische geneesmiddelen (pilocarpine, demecariumbromide) die de arts inzet voor het behandelen van glaucoom (oogziekte met een verhoogde oogboldruk waarbij de oogzenuw schade oploopt), resulteren in miosis.

Diagnose en onderzoeken

Oogonderzoek
De oogarts noteert de aanwezige oogklachten en andere symptomen en voert daarna een grondig oogonderzoek uit. Hij bekijkt de pupillen in een verduisterde ruimte, en bemerkt zo een vernauwde pupil of twee vernauwde pupillen op. De oogarts controleert hierbij de grootte en vorm van het oog, de eventuele ongelijkheid in grootte van de pupillen (anisocorie), de positie van de pupillen en de pupilreactie op licht. Normale pupillen zijn twee tot vier millimeter in fel licht en vier tot acht millimeter in het donker. De arts meet de pupillen in beide ogen in zowel lichte als donkere omstandigheden om te zien of ze verkleinen of vergroten. Het is eveneens mogelijk dat de oogarts pupil verwijdende oogdruppels (mydriatica) in de ogen van de patiënt plaatst en dan kijkt naar de reactie van de pupillen.

Diagnostisch onderzoek

Bijkomende onderzoeken zijn nodig wanneer de arts niet in staat is om de oorzaak te achterhalen. Dit gebeurt bijvoorbeeld met een oog- en oogkasechografie. Ook beeldvormende onderzoeken zoals een röntgenfoto, MRI-scan en/of CT-scan van de borstkas, de hersenen of de nek zijn in sommige omstandigheden aangewezen om neurologische problemen op te sporen of uit te sluiten. Bij een vermoeden van vergiftiging of een bijwerking van een medicijn, voert de arts tot slot een urineonderzoek en/of een bloedonderzoek uit.

Behandeling van vernauwde pupil of pupillen

De arts bekijkt de oorzaak van miosis en stemt hierop een behandeling af. Wanneer medicijnen de vernauwde pupillen veroorzaken, is soms andere medicatie nodig of anders is het probleem opgelost als de patiënt stopt met de medicatie. Bij een oogontsteking zoals uveïtis, zet de arts pupil verwijdende oogdruppels in zoals atropine of homatropine zodat de pupillen verbreden. Verder zijn ook topische (op de huid aangebrachte) zalven en corticosteroïden (krachtige ontstekingsremmers) inzetbaar om de symptomen van de ontsteking te verminderen. Bij het Horner-syndroom alsook bij andere hersenproblemen voert de arts soms een chirurgische ingreep uit.