Waterintoxicatie (watervergiftiging): Overmatige waterinname

Water is de bron van leven voor alle cellen en organen in het lichaam. Vrouwen hebben gemiddeld 2,7 liter per dag nodig, bij mannen bedraagt dit 3,7 liter. Dit is echter variabel en afhankelijk van het lichaamsgewicht, de lichaamsbeweging en het klimaat. Bij tekenen van dorst is het belangrijk om te drinken. Atleten, ouderen en zwangere vrouwen drinken dagelijks het best extra veel water. In sommige omstandigheden drinken mensen overmatig veel water, waardoor de nieren dit niet meer kunnen uitscheiden via de urine. Hierdoor ontstaat watervergiftiging, ook bekend als ‘waterintoxicatie’. Het natriumgehalte in het bloed daalt, wat kan leiden tot een verhoogde druk in de hersenen, met diverse potentieel ernstige klachten als gevolg. De eventuele behandeling van waterintoxicatie gebeurt door een toediening van natrium. Luisteren naar het lichaam is tot slot het beste advies ter preventie van waterintoxicatie.

• Overmatige waterinname leidt tot verlaagd natriumgehalte in bloed
• Symptomen: Verhoogde druk in de hersenen
• Risicofactoren waterintoxicatie
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties watervergiftiging
• Preventie van overmatige inname van water
• Extra aandachtspunten en adviezen

Overmatige waterinname leidt tot verlaagd natriumgehalte in bloed

Wanneer mensen te veel water drinken, komt te veel water in het bloed terecht. Door de verhoogde hoeveelheden water in het bloed, verdunt het natrium (zoutgehalte) in het bloed, waardoor een elektrolytenstoornis ontstaat. De natriumwaarden in het bloed dalen hierbij onder de 135 mmol/L, waardoor sprake is van hyponatriëmie (verlaagd natriumgehalte in het bloed). Natrium is nodig voor het evenwicht van vloeistoffen tussen de binnen- en buitenkant van cellen. De dalende natriumwaarden hebben als gevolg dat vloeistoffen zich verplaatsen van de buitenkant naar de binnenkant van de cellen, waardoor de cellen gaan opzwellen. Dit resulteert in levensbedreigende complicaties wanneer dit optreedt in de hersencellen.

Symptomen: Verhoogde druk in de hersenen

De druk in de hersenen stijgt hierbij namelijk. De overtollige vloeistofopbouw is gekend als ‘cerebraal oedeem (zwelling van de hersenen)’. Hierdoor ontstaat schade aan het centrale zenuwstelsel. Symptomen die gepaard gaan met een verhoogde druk in de schedel omvatten:

• ademhalingsproblemen zoals een piepende ademhaling (stridor) door longoedeem (vocht in de longen door linkerhartfalen)
• braken
• desoriëntatie
• dubbelzien (diplopie)
• een algemeen ziek gevoel
• een verhoogde bloeddruk (hypertensie)
• gezwollen enkels en voeten
• gezwollen handen
• hoofdpijn
• misselijkheid
• problemen met het herkennen van sensorische informatie
• slaperigheid
• spierkrampen
• spierzwakte
• veranderingen in de mentale toestand en psychotische symptomen
• verwardheid

Risicofactoren waterintoxicatie

Jonge, gezonde mensen krijgen normaal gesproken geen hyponatriëmie door waterintoxicatie, tenzij ze in een zeer korte tijd vele liters water drinken. Bij enkele aandoeningen en omgevingsfactoren komt waterintoxicatie sneller tot uiting.

Aandoeningen

Waterintoxicatie komt vaker voor bij patiënten met psychiatrische stoornissen, zoals bij mensen met schizofrenie (aandoening met o.a. waanideeën en hallucinaties) of psychogene polydipsie (dwangmatig water drinken). Ook bij de volgende ziekten ontstaat sneller watervergiftiging:

• congestief hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart)
• leverziekte
• nierproblemen
• ongecontroleerde diabetes mellitus (suikerziekte)

Medicatie

Het gebruik van bepaalde medicijnen leidt soms tot een overmatige waterinname. Dit geldt voor de volgende geneesmiddelen:

• antipsychotica
• diuretica (plaspillen)
• niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID’s: ontstekingsremmers)

Omgevingsfactoren
In de medische literatuur zijn vooral soldaten getroffen door waterintoxicatie. Watervergiftiging komt ook voor tijdens (duur)sporten en sportevenementen. Een overmatige vochtinname is gebruikelijk bij deze activiteiten om uitdroging te voorkomen. Gedwongen waterinname is voorts een erkende vorm van kindermishandeling. MDMA (algemeen bekend als ecstasy) is een type drugs waarbij waterintoxicatie vaker eveneens verschijnt.

Diagnose en onderzoeken

Diagnostisch criterium

Een overmatige waterinname treedt op wanneer de patiënt meer water drinkt dan de nieren via de urine kunnen uitscheiden. Bovendien telt de snelheid van het drinken ook mee voor het opstellen van een diagnostisch criterium. De kans op watervergiftiging stijgt wanneer de patiënt in een korte tijdsspanne veel water drinkt. Het risico op waterintoxicatie vermindert wanneer de patiënt dezelfde hoeveelheid water over een langere tijdsspanne drinkt. Wanneer mensen snel drie tot vier liter water drinken, ontstaan reeds klachten van hyponatriëmie. De maximale hoeveelheid water die de nieren per uur kunnen verwerken, bedraagt 0,8 tot 1,0 liter. Het is dan ook belangrijk om niet meer dan één liter water per uur te drinken. De klachten van een te grote waterinname kunnen ook optreden over een langere tijdsspanne. Het drinken van zes liter water in drie uur tijd resulteert in tekenen van een verlaagd natriumgehalte in het bloed.

Differentiële diagnose

De symptomen van hyponatriëmie kunnen door de arts mogelijk verkeerdelijk worden toegeschreven aan dehydratie (uitdroging), warmte-uitputting (zonnesteek: oververhitting van het lichaam door een defect in het koelsysteem) of een hitteberoerte. De patiënt zou hierdoor nog meer water toegediend krijgen, hetgeen kan leiden tot levensbedreigende problemen en de dood.

Behandeling

Het is voor mensen niet altijd eenvoudig om het verschil te kennen tussen warmtevergiftiging en uitdroging, tenzij de hulpverlener bij de aanwezige klachten van de patiënt weet dat de patiënt een grote hoeveelheid water gedronken heeft in korte tijd. Het is echter belangrijk om onmiddellijk medische hulp in te schakelen omdat een hersenzwelling mogelijk leidt tot epileptische aanvallen en een coma. De arts injecteert bij de patiënt geconcentreerd zoutwater (om de zwelling te verminderen en de symptomen om te keren).

Prognose

Bij een tijdige diagnose en behandeling van waterintoxicatie is de prognose over het algemeen gunstig. Het herstel hangt af van de ernst van de watervergiftiging en de snelheid waarmee medische hulp is ingeschakeld.

Milde gevallen

Bij milde gevallen, waarbij de symptomen vroegtijdig worden opgemerkt en de behandeling snel wordt gestart, kunnen de meeste mensen volledig herstellen zonder blijvende gevolgen. De belangrijkste behandelingsmaatregel is het normaliseren van het natriumgehalte in het bloed, vaak door het toedienen van een oplossing met een verhoogd natriumgehalte.

Ernstige gevallen

In ernstigere gevallen, waarbij aanzienlijke hersenschade of andere complicaties zijn opgetreden, kan het herstel langer duren en zijn er mogelijk blijvende effecten. Ernstige waterintoxicatie kan leiden tot ernstige neurologische schade, waaronder cognitieve en motorische problemen. In dergelijke gevallen kan revalidatie en langdurige medische zorg noodzakelijk zijn.

Preventie en follow-up

Na herstel is het belangrijk om de oorzaken van de waterintoxicatie te begrijpen en toekomstige episodes te voorkomen door zorgvuldig te letten op hydratatie en niet te veel water in een korte tijd in te nemen. Regelmatige follow-up kan helpen om ervoor te zorgen dat er geen aanhoudende gezondheidsproblemen zijn.

Complicaties watervergiftiging

Onbehandeld leidt een overmatige inname van water tot epileptische aanvallen, een coma en de dood. Een vroege detectie is bijzonder belangrijk om deze ernstige complicaties te voorkomen.

Preventie van overmatige inname van water

Het is belangrijk om niet te veel te drinken, maar het is moeilijk om een exact getal hiervoor te geven. De persoon drinkt het best totdat het dorstgevoel weg is. Donkergele urine is normaal, maar wanneer de persoon erg veel urineert en heldere urine plast, is waarschijnlijk sprake van waterintoxicatie. Verder is het nuttig om sportdranken in plaats van water te drinken bij zware lichamelijke inspanning. Deze dranken bevatten natrium en andere elektrolyten. Het is echter essentieel om ook niet te overdrijven met dit soort dranken.

Extra aandachtspunten en adviezen

Hydratatie bij extreme omstandigheden

In extreme omstandigheden zoals bij hoge temperaturen of tijdens intensieve fysieke activiteiten, is het belangrijk om regelmatig kleine hoeveelheden water te drinken in plaats van grote hoeveelheden in één keer. Dit helpt de nieren om het water beter te reguleren en voorkomt waterintoxicatie.

Let op symptomen tijdens lange afstandslopen

Bij lange afstandslopen of andere duursporten is het essentieel om zowel water als elektrolyten aan te vullen. Het drinken van uitsluitend water zonder elektrolyten kan bijdragen aan een verstoring van de elektrolytenbalans. Het is aan te raden om sportdranken met natrium en kalium te gebruiken om deze balans te handhaven.

Educatie en bewustwording

Bewustwording over de risico’s van waterintoxicatie is belangrijk, vooral voor mensen die veel sporten of in extreme omstandigheden werken. Educatie over de symptomen en het belang van gebalanceerde hydratatie kan helpen bij het voorkomen van ernstige gezondheidsproblemen.