Shaken baby syndroom: Vorm van kindermishandeling

Baby’s en kleine kinderen zijn een bron van plezier voor vele ouders, oppassers en verzorgers. Soms zijn ze echter ook een bron van irritatie door bijvoorbeeld het urenlange huilen of de plasongelukjes. Wanneer een ouder of verzorger deze stressvolle situaties niet aankan, leidt dit mogelijk tot ernstige gevolgen voor de baby. Het shaken baby syndroom (toegebracht traumatisch hersenletsel) is een ernstige vorm van kindermishandeling die het gevolg is van het hevig door elkaar schudden van een baby of kind jonger dan vijf jaar. Hierdoor ontstaan ernstige blijvende lichamelijke, emotionele en intellectuele symptomen en volgt mogelijk zelfs de dood. Deze vorm van kindermishandeling is volledig te voorkomen dankzij enkele eenvoudige tips.

• Terminologie van aandoening
• Epidemiologie
• Prevalentie en risicogroepen
• Sociaal-economische invloed
• Mechanisme
• Fysiologische impact
• Secundaire complicaties
• Oorzaken
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Kinderen jonger dan twee jaar
• Verzorgers met beperkte opvoedingsvaardigheden
• Symptomen
• Alarmsymptomen
• Acute neurologische verschijnselen
• Subtiele signalen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Terminologie van aandoening

Ondanks de benaming ‘shaken baby syndroom’ (SBS) verschijnt de aandoening eveneens bij kinderen tot vijf jaar. Sommige artsen gebruiken ook ‘shaken infant syndroom’ (SIS) om de vorm van kindermisbruik bij kinderen aan te duiden. Daarnaast vloeit de aandoening niet enkel voort uit het door elkaar schudden van de baby of het kind, maar zijn meerdere oorzaken bekend. Omdat ook andere plotse, bruuske bewegingen aan het hoofd de symptomen veroorzaken, is soms ook sprake van het ‘Shaken Impact Syndrome’.

Epidemiologie

Shaken baby syndroom (SBS) is een ernstige vorm van kindermishandeling die wereldwijd voorkomt, vooral bij kinderen jonger dan twee jaar. Precieze incidentiecijfers zijn moeilijk vast te stellen vanwege onderrapportage en variërende diagnosemethoden, maar schattingen wijzen op een prevalentie van 20 tot 30 gevallen per 100.000 kinderen jonger dan een jaar. SBS komt vaker voor in sociaal-economisch kwetsbare groepen.

Prevalentie en risicogroepen

Jonge kinderen, met name zuigelingen jonger dan zes maanden, zijn het meest vatbaar voor SBS vanwege hun kwetsbare anatomie, zoals een relatief groot hoofd in verhouding tot hun lichaam en onvolgroeide nekspieren. Ouders of verzorgers onder stress, met beperkte ondersteuning of met een voorgeschiedenis van geweld, vormen een belangrijke risicogroep.

Sociaal-economische invloed

In gezinnen met armoede, huiselijk geweld of middelenmisbruik is het risico op SBS aanzienlijk hoger. Educatie en interventieprogramma’s in dergelijke gemeenschappen kunnen helpen om het risico te verlagen.

Mechanisme

Het shaken baby syndroom ontstaat door krachtig schudden van een jong kind, wat leidt tot ernstig letsel in de hersenen en andere lichaamsdelen.

Fysiologische impact

Bij krachtig schudden beweegt het kinderhoofd snel heen en weer, wat kan leiden tot scheuren van bloedvaten en hersenweefsel. Dit veroorzaakt intracraniële bloedingen, hersenzwelling en soms netvliesbloedingen, die kenmerkend zijn voor SBS.

Secundaire complicaties

De schade door SBS kan leiden tot neurologische afwijkingen, epilepsie, blindheid en zelfs overlijden. De ernst van de gevolgen hangt af van de intensiteit van het schudden en de tijd totdat medische hulp wordt ingeschakeld.

Oorzaken

Wanneer een baby of peuter heftig door elkaar wordt geschud (via de schouders, armen of benen), op zijn hoofd wordt geslagen of opzettelijk op de grond wordt geworpen, stuitert het brein heen en weer tegen de schedel. Dit veroorzaakt een hersenkneuzing (contusie), een zwelling van de hersenen (hersenoedeem), een subduraal hematoom (bloeding onder schedel, buiten de hersenen). Vooral bij baby’s is dit zeer ernstig, daar de nekspieren bij baby’s nog niet volledig ontwikkeld zijn. Meestal gebeuren dergelijke acties door een ouder of verzorger die de lange perioden van huilen en de eisen van de zorg voor een jong kind niet meer aankan.

Risicofactoren

Vooral kleine kinderen zijn getroffen door dit soort misbruik. Het hoofd van baby’s en kleine kinderen is groot in vergelijking met het lichaam, en bovendien zijn de nekspieren nog zwak. Het shaken baby syndroom komt het vaakst voor bij kinderen jonger dan één jaar oud, maar de aandoening is mogelijk bij kinderen tot vijf jaar oud. Risicofactoren zijn onder andere ouders of verzorgers die onvoldoende slaap hebben, lage sociaal-economische status, een gebrek aan educatie over babyverzorging, en ouders die onder hoge stress staan. Het door elkaar schudden gebeurt vaak als reactie op een baby die huilt of een plasongelukje gehad heeft. Ouders of verzorgers zijn volgens de CDC vaak zelf verantwoordelijk, die niet altijd de ernst hiervan beseffen (zij ‘speelden’ slechts met de baby). Ook gebeurt het schudden soms goedbedoeld om een tijdelijk gestopte ademhaling weer op gang te brengen.

Risicogroepen

Shaken baby syndroom kan in alle sociaaleconomische lagen voorkomen, maar bepaalde groepen lopen een verhoogd risico.

Kinderen jonger dan twee jaar

Zuigelingen en jonge kinderen, vooral jonger dan zes maanden, zijn extreem kwetsbaar vanwege hun fysieke onrijpheid en afhankelijkheid van verzorgers.

Verzorgers met beperkte opvoedingsvaardigheden

Jonge of onervaren ouders, vooral zonder toegang tot educatieve middelen of ondersteuning, hebben een verhoogde kans op het ontwikkelen van stress die kan leiden tot geweld tegen hun kind.

Symptomen

De symptomen van het shaken baby syndroom komen reeds vanaf slechts vijf seconden schudden tot uiting. Het door elkaar schudden van een baby of klein kind veroorzaakt tal van verwondingen, zoals schade aan de nek, de ruggengraat en de ogen. Het is belangrijk om met een baby of kind met tekenen van het shaken baby syndroom onmiddellijk naar de spoedeisende hulp te gaan.

Volgende symptomen komen hierbij tot uiting:

• ademhalingsproblemen zoals een tijdelijk gestopte ademhaling (apnoe)
• bewusteloosheid
• blauw plekken op de armen, de borstkas, de benen, het aangezicht (of plaatsen waar de baby is vastgenomen)
• braken
• een blauwe huid (cyanose)
• een groter dan normaal (voor)hoofd (macrocefalie)
• een verstijfde verschijning
• geen interesse in eten
• niet glimlachen, brabbelen of praten
• oncontroleerbaar huilen en niet te troosten
• ogen
• een netvliesbloeding
• onvermogen om de ogen te focussen of een beweging te volgen met de ogen
• oogbolletsel
• pupillen van verschillende grootte (anisocorie)
• problemen met zuigen of slikken
• shock
• slaapzucht
• slapte: onvermogen om het hoofd op te tillen
• toevallen
• tremoren (bevingen) of trillingen
• verwardheid, prikkelbaarheid, rusteloosheid en agitatie

Alarmsymptomen

Shaken baby syndroom kan zich uiten in een breed scala aan symptomen die variëren van mild tot levensbedreigend. Vroege herkenning is cruciaal voor behandeling.

Acute neurologische verschijnselen

Symptomen zoals verminderde alertheid, sufheid, moeite met ademhalen en epileptische aanvallen wijzen op ernstig hersenletsel. Deze symptomen vereisen onmiddellijk medisch ingrijpen.

Subtiele signalen

Minder opvallende symptomen zoals prikkelbaarheid, braken of voedingsproblemen kunnen ook wijzen op SBS en mogen niet worden genegeerd.

Diagnose en onderzoeken

De arts bevraagt de begeleider(s) van het kind wat er is gebeurd. Vaak liegt de verantwoordelijke persoon hierover. Daarom moet de arts visuele tekenen gebruiken en andere onderzoeken inzetten om de juiste diagnose te stellen en de ernst van de schade te identificeren. De arts controleert de ogen van het kind op bloedingen en daarna bekijkt hij de schedel, de armen en de benen. Hij controleert tevens of de baby of het kind blauwe plekken rond de nek of borst heeft. Een zwelling of bloeding in de hersenen spoort de arts op door middel van beeldvormende onderzoeken, zoals een röntgenfoto, een CT-scan en een MRI-scan. Deze testen onthullen eveneens botkneuzingen, botbreuken, schedelfracturen (breuken in schedel door hoofdtrauma), ribfracturen, een ruggenmergletsel of een nekletsel.

Behandeling

Medicijnen, een ziekenhuisverblijf en observatie thuis zijn mogelijke behandelingsopties voor baby’s en kinderen met milde klachten. Wanneer echter ernstige symptomen aanwezig zijn, is een dringende behandeling in het ziekenhuis of zelfs de operatiekamer vereist waarbij de arts probeert om het leven van het kind te redden. De arts voert bijvoorbeeld een operatie uit om de bloeding te stoppen of de zwelling te verminderen in de hersenen. Het kind krijgt indien nodig eveneens zuurstof toegediend.

Prognose

In veel gevallen heeft een overlevend kind van het shaken baby syndroom langdurige problemen op fysiek en intellectueel vlak. Zo ervaart de patiënt vaak medische problemen waarvoor een levenslange opvolging en/of behandeling vereist is. Ook is vaak speciaal onderwijs vereist.

Overlevenden lijden namelijk mogelijk aan één of meer van de volgende klachten:

• chronische toevallen (epilepsie)
• creatieve problemen
• doofheid
• intellectuele beperkingen (mentale retardatie)
• leerstoornissen
• motorische problemen zoals verlies van mobiliteit
• blindheid
• problemen met de spraakontwikkeling
• verhoogde gevoeligheid voor infecties en ziektes
• verstoorde groei en ontwikkeling
• verstandelijke beperking (mentale achterstand)
• verstoorde zintuigen zoals tast of gezichtsvermogen

In het ergste geval kan de aandoening dodelijk zijn voor het kind. Dit gebeurt in ongeveer 25% van de gevallen. Het is daarom van groot belang om onmiddellijk medische hulp te zoeken bij de eerste tekenen van het shaken baby syndroom.

Complicaties

Er zijn tal van complicaties verbonden aan het shaken baby syndroom. Naast de hierboven genoemde aandoeningen en symptomen, kunnen kinderen ook kampen met andere, bijkomende gezondheidsproblemen zoals chronische pijn, spraakstoornissen, en verminderde levenskwaliteit.

Preventie

Preventie van het shaken baby syndroom is essentieel en kan vaak worden bereikt door ouders en verzorgers voor te lichten over de risico’s en gevolgen. Hier volgen enkele tips:

• Educatie over het belang van kalm blijven tijdens het verzorgen van een baby.
• Aanleren van effectieve manieren om met huilende baby’s om te gaan.
• Aanmoedigen van ouders om steun te zoeken van familie of vrienden bij opvoedingsstress.
• Het bieden van informatie over veilige manieren om een baby te troosten zonder fysiek geweld te gebruiken.

Preventiecampagnes en educatieve programma’s kunnen ook bijdragen aan het verminderen van het risico op shaken baby syndroom. Het is belangrijk om deze programma’s breed beschikbaar te maken en toegankelijk voor alle ouders en verzorgers.