Fosforvergiftiging: Overmatige blootstelling aan fosfor

Fosfor is een essentieel mineraal voor het menselijk lichaam. Het speelt een cruciale rol in de energievoorziening en is noodzakelijk voor de opbouw van DNA. Echter, blootstelling aan een overmatige hoeveelheid fosfor kan leiden tot een giftige toestand, bekend als fosforvergiftiging. Deze vergiftiging kan optreden door huidcontact, inname via de mond of inademing van fosfordampen. De symptomen manifesteren zich in drie fasen: een shockfase, een herstelfase en een fase met zeer ernstige tekenen. Bij fosforvergiftiging is het van essentieel belang om de patiënt zo snel mogelijk te verwijderen van de blootstellingsbron en een symptomatische behandeling te starten. Fosforvergiftiging is potentieel zeer ernstig en kan fataal zijn.

• Epidemiologie
• Mechanisme
• Oorzaken van fosforvergiftiging
• Contact met de huid
• Inname
• Inademing
• Risicofactoren
• Risicogroepen
• Symptomen
• Shockfase
• Herstelfase
• Fase met ernstige symptomen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling van fosforintoxicatie
• Prognose van fosforvergiftiging
• Complicaties door vergiftiging
• Preventie van fosforvergiftiging

Epidemiologie

Fosforvergiftiging is een ernstige en vaak levensbedreigende aandoening die ontstaat door blootstelling aan fosforverbindingen. Het komt vooral voor in industriële omgevingen, maar ook in huishoudelijke en landbouwsituaties. De incidentie van fosforvergiftiging varieert wereldwijd, afhankelijk van de mate van blootstelling aan fosfor in verschillende regio's en de mate van veiligheid in de omgang met fosforhoudende stoffen.

Oorzaken van fosforvergiftiging
Fosforvergiftiging wordt meestal veroorzaakt door inademing, inslikken of huidcontact met fosforverbindingen, met name witte fosfor. Dit kan gebeuren in industriële omgevingen waar fosfor wordt verwerkt, zoals in de productie van vuurwerk, landbouwchemicaliën of fosfaatmeststoffen. Het komt ook voor in landen waar fosfor wordt gebruikt in de productie van chemische wapens.

Incidentie en prevalentie
In ontwikkelde landen komt fosforvergiftiging relatief weinig voor, dankzij strikte industriële en veiligheidsnormen. Echter, in ontwikkelingslanden, waar het gebruik van fosforhoudende middelen minder goed gereguleerd is, komen er meer gevallen voor. In sommige gebieden, waar fosfor nog steeds in de landbouw wordt gebruikt, is er een hogere incidentie van vergiftigingen. Er zijn ook gevallen bekend van fosforvergiftiging door zelfmoordpogingen, waarbij de vergiftiging plaatsvond door het innemen van fosforhoudende stoffen.

Geslacht en leeftijd
Fosforvergiftiging komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, met name in risicovolle beroepsgroepen, zoals de industrie en landbouw. De incidentie is het hoogst bij volwassenen tussen de 20 en 50 jaar, hoewel vergiftigingen ook bij kinderen kunnen voorkomen, vooral bij accidentele blootstelling in huishoudens of door vergiftiging via vergiftigde materialen.

Geografische variatie
De incidentie van fosforvergiftiging varieert sterk per regio, afhankelijk van de industriële en agrarische praktijken en de mate van regulering van gevaarlijke stoffen. In landen met een lagere mate van regelgeving en controle, vooral in de ontwikkelingslanden, komt fosforvergiftiging vaker voor dan in hoogontwikkelde landen.

Mechanisme

Fosforvergiftiging wordt veroorzaakt door het toxische effect van fosforverbindingen, vooral witte fosfor. Het mechanisme van fosforvergiftiging omvat zowel lokale als systemische effecten, die invloed hebben op verschillende organen en fysiologische processen.

Absorptie en distributie
Witte fosfor wordt snel geabsorbeerd via de huid, de luchtwegen en het maagdarmkanaal. Eenmaal in het lichaam wordt fosfor gemetaboliseerd en gedistribueerd via de bloedbaan naar verschillende organen, waaronder de lever, nieren en het centrale zenuwstelsel. De toxiciteit is voornamelijk te wijten aan de vorming van fosforzuur, dat celmembranen kan beschadigen.

Effecten op het lever en nieren
De lever is een van de eerste organen die wordt aangetast door fosforvergiftiging. Het fosforzuur veroorzaakt schade aan levercellen, wat leidt tot acute leverinsufficiëntie. Ook de nieren kunnen worden aangetast, wat kan leiden tot nierfalen. De ophoping van fosfor in de organen kan de functies ernstig verstoren, met levensbedreigende gevolgen.

Effecten op het zenuwstelsel
Fosforvergiftiging kan leiden tot neurologische symptomen zoals hoofdpijn, duizeligheid, verlamming en convulsies. Dit wordt veroorzaakt door de verstoring van de zenuwimpulsen door de toxische effecten van fosfor op het centrale zenuwstelsel. In ernstige gevallen kan het leiden tot coma of overlijden.

Effecten op de bloedcirculatie
Fosfor kan ook invloed hebben op de bloedsomloop door het veroorzaken van bloedingen. Dit kan leiden tot shock en bloedarmoede door verhoogde permeabiliteit van bloedvaten en de vernietiging van bloedplaatjes. De effecten op de circulatie kunnen leiden tot een ernstige verstoorde zuurstofvoorziening van de organen.

Oorzaken van fosforvergiftiging

Contact met de huid

Fosforvergiftiging door huidcontact kan optreden wanneer iemand in aanraking komt met fosfor tijdens het hanteren van munitie, vuurwerk of andere materialen die fosfor bevatten. Witte fosfor, een vorm die bijzonder gevaarlijk is, kan gemakkelijk door de huid worden opgenomen en brandwonden veroorzaken.

Inname

Fosforvergiftiging kan ook optreden door de inname van fosforhoudende stoffen. Dit gebeurt soms per ongeluk of opzettelijk bij inname van rattenvergif, bepaalde meststoffen, brandvertragers, wc-reinigers, tandpasta, lucifers, munitie en vuurwerk. Dit is de meest dodelijke vorm van fosforvergiftiging, omdat de stof snel in het lichaam wordt opgenomen en ernstige schade aanricht.

Inademing

Inademing van fosfordampen kan optreden bij de verbranding van witte fosfor. Deze dampen zijn bijzonder irriterend voor de longen, de huid en de ogen en kunnen leiden tot ernstige ademhalingsproblemen en systemische toxiciteit.

Risicofactoren

De risicofactoren voor fosforvergiftiging zijn vooral gerelateerd aan blootstelling aan fosforhoudende stoffen in specifieke werkomgevingen en door onveilige omgang met gevaarlijke stoffen.

Beroepen met verhoogd risico
Werkers in de chemische industrie, landbouw en mijnbouw lopen een verhoogd risico op fosforvergiftiging, vooral wanneer ze werken met fosforhoudende verbindingen. Vooral arbeiders die betrokken zijn bij de productie van vuurwerk, pesticide of fosfaatmeststoffen kunnen blootgesteld worden aan hoge concentraties witte fosfor.

Onveilig gebruik van fosforhoudende producten
Onveilig gebruik van fosforhoudende producten, zoals fosforhoudende chemicaliën voor het ongediertebestrijding, verhoogt het risico op vergiftiging. Dit geldt vooral voor mensen die geen adequate bescherming dragen of onvoldoende kennis hebben van de gevaren van de stoffen waarmee ze werken.

Accidentele blootstelling
Accidentele blootstelling aan fosfor kan voorkomen in huishoudens of door het gebruik van besmette producten. Dit kan het gevolg zijn van het per ongeluk inademen van fosfordampen of het inslikken van stoffen die fosfor bevatten. Jonge kinderen lopen risico wanneer ze in contact komen met gevaarlijke stoffen die fosfor bevatten.

Risicogroepen

Er zijn verschillende risicogroepen die een verhoogde kans lopen op fosforvergiftiging, afhankelijk van hun blootstelling aan fosforhoudende stoffen of hun medische situatie.

Werkers in risicovolle industrieën
Mensen die werken in industrieën waarbij fosfor wordt verwerkt, zoals de productie van vuurwerk of pesticiden, hebben een verhoogd risico. Dit geldt vooral voor degenen die onvoldoende beschermende maatregelen nemen of niet de juiste veiligheidsprotocollen volgen bij het hanteren van fosforverbindingen.

Patiënten met een zwakker immuunsysteem
Mensen met een verzwakt immuunsysteem door chronische ziekten, zoals kanker of HIV, kunnen een verhoogd risico lopen bij blootstelling aan fosforvergiftiging. Het verzwakte immuunsysteem kan het lichaam minder goed beschermen tegen de schadelijke effecten van toxische stoffen zoals fosfor.

Kinderen en ouderen
Kinderen kunnen per ongeluk fosforhoudende stoffen inslikken, wat hen kwetsbaarder maakt voor vergiftiging. Ouderen, met name degenen die al lijden aan onderliggende gezondheidsproblemen zoals lever- of nierziekten, kunnen ernstigere complicaties ervaren bij fosforvergiftiging, doordat hun organen minder in staat zijn om de toxines te verwerken.

Symptomen

De symptomen van fosforvergiftiging manifesteren zich in drie verschillende fasen.

Shockfase

De eerste symptomen van orale (via de mond ingenomen) fosforvergiftiging treden meestal op binnen 30 minuten. De initiële symptomen zijn vaak maag- en darmgerelateerd. In de eerste 24 uur na overmatige blootstelling aan fosfor ontwikkelt zich een shockfase, gekenmerkt door onder andere:

• Ademhaling: bronchitis (ontsteking van de luchtpijpvertakkingen), bronchospasmen (spierkrampen aan de luchtpijp met piepende ademhaling en ademnood), een ademgeur van knoflook, en ademhalingsverlamming.
• Algemeen: algemene zwakte, cachexie (uitmergeling), misselijkheid, zweten.
• Bloed: bloedarmoede (anemie).
• Hart: hartfalen (slecht rondpompen van bloed door het hart).
• Hersenen: hoofdpijn.
• Huid: brandwonden door contact met fosfor.
• Kaak: osteomyelitis (botontsteking) van de kaak met necrose van de onderkaak (vooral bij chronische blootstelling).
• Keel: overmatige speekselafscheiding (kwijlen), keelpijn.
• Maag en Darmen: braken, buikkrampen, diarree, maagpijn.
• Nieren: intense dorst (polydipsie).
• Ogen: vernauwde pupillen (miosis), hangende oogleden (ptosis), conjunctivitis (oogbindvliesontsteking), oogirritatie, blefarospasme (krampen in het ooglid), fotofobie (overgevoeligheid voor licht) en tranenvloed.
• Spieren: spiertrekkingen, spierzwakte.

Herstelfase

Na de shockfase volgt een schijnbaar herstel van één tot drie dagen, waarbij de symptomen tijdelijk afnemen.

Fase met ernstige symptomen

Na deze herstelfase kunnen de volgende ernstige symptomen optreden:

• Bloed braken.
• Bloedingen in de huid, slijmvliezen en ingewanden (door schade aan bloedvaten en remming van de bloedstolling).
• Mogelijk overlijden.
• Delirium (acute verwardheid met hersenfunctiestoornissen).
• Coma.
• Epileptische aanvallen.
• Hartfalen en onregelmatige hartritmes (laat symptoom van vergiftiging).
• Langdurig braken.
• Langdurige diarree.
• Leverfalen met geelzucht en jeuk.
• Nierfalen met weinig plassen (oligurie), hematurie (bloed in de urine), albuminurie (albumine in de urine), en later ook een afwezige urineproductie (anurie).

Alarmsymptomen

De symptomen van fosforvergiftiging kunnen snel escaleren en variëren afhankelijk van de route van blootstelling. Het is belangrijk om vroegtijdige symptomen te herkennen om snel te kunnen ingrijpen.

Buikpijn en misselijkheid
Een van de eerste tekenen van fosforvergiftiging na orale inname is ernstige buikpijn, misselijkheid en braken. Deze symptomen worden vaak gevolgd door diarree en bloederige ontlasting. De patiënt kan ook een algemene zwakte en bleekheid vertonen.

Bloedingen en blauwe plekken
Fosforvergiftiging kan leiden tot een verhoogde bloedingsneiging, wat zich uit in blauwe plekken, bloedneus of zelfs ernstige interne bloedingen. Dit wordt veroorzaakt door de effecten van fosfor op de bloedcirculatie, die de bloedplaatjes vernietigt.

Neurologische symptomen
Neurologische symptomen zoals hoofdpijn, duizeligheid, verwarring en zelfs toevallen kunnen zich ontwikkelen bij fosforvergiftiging. Dit komt door de invloed van fosfor op het zenuwstelsel en de hersenen, wat leidt tot verstoringen in de normale hersenfunctie.

Diagnose en onderzoeken

Lichtgevend braaksel en lichtgevende ontlasting zijn vaak indicatief voor fosforvergiftiging. De dodelijke orale dosis fosfor voor mensen bedraagt ongeveer 1 mg/kg lichaamsgewicht. Al bij een dosis van 0,2 mg/kg kunnen nadelige effecten optreden.

Behandeling van fosforintoxicatie

Contact met huid
De behandeling is ondersteunend en symptomatisch. Alle blootgestelde huidgebieden moeten grondig gewassen worden met grote hoeveelheden water. Het is belangrijk om de huid vochtig te houden om verdere schade te voorkomen. De patiënt kan chirurgisch debridement nodig hebben om beschadigd weefsel te verwijderen. Oogletsels worden behandeld met zoutoplossing en water.

Inademing
Patiënten die fosfordampen hebben ingeademd, moeten onmiddellijk naar een frisse lucht gebracht worden. Zuurstoftoediening, intubatie en mechanische ventilatie kunnen noodzakelijk zijn, afhankelijk van de ernst van de ademhalingsproblemen. Verdere symptomen worden ondersteunend behandeld met medicatie.

Inname
Bij overmatige inname van fosfor moet een maagspoeling overwogen worden. De patiënt wordt hiervoor geïntubeerd om de luchtwegen te beschermen. Verder kan intraveneuze toediening van vocht noodzakelijk zijn om het gif via de urine uit het lichaam te verwijderen. Bij patiënten met nierfalen is nierdialyse vereist.

Het is cruciaal om patiënten met fosforvergiftiging op te nemen in het ziekenhuis, omdat de vergiftigingsverschijnselen vertraagd kunnen optreden. Een observatieperiode van minimaal 24 uur is nodig. Indien de vergiftiging opzettelijk is gebeurd in een poging tot zelfdoding, moeten passende veiligheidsmaatregelen en psychologische begeleiding worden voorzien. Personen in de omgeving van de patiënt moeten contact met braaksel en ontlasting vermijden.

Prognose van fosforvergiftiging

De prognose van fosforvergiftiging hangt af van de ernst van de blootstelling, de snelheid van behandeling en de algehele gezondheid van de patiënt.

Milde gevallen
In gevallen van milde blootstelling, waar de patiënt tijdig medische hulp heeft ontvangen, kunnen de symptomen worden beheerst en kan de patiënt herstellen. De prognose is meestal goed, hoewel regelmatige opvolging noodzakelijk is om langetermijncomplicaties te voorkomen.

Ernstige gevallen
Bij ernstige gevallen van fosforvergiftiging, vooral wanneer grote hoeveelheden zijn ingeslikt of ingeademd, kunnen de organen ernstig worden aangetast. Zonder tijdige behandeling kan de vergiftiging leiden tot orgaanfalen, coma of zelfs overlijden. De overlevingskansen zijn groter als de patiënt snel toegang heeft tot medische zorg en intensive care.

Complicaties door vergiftiging

De shockfase kan zo ernstig zijn dat de patiënt reeds in dit stadium overlijdt. Patiënten kunnen binnen vier tot acht dagen na de vergiftiging overlijden. De meest voorkomende doodsoorzaken zijn onomkeerbare shock, leverfalen, schade aan het centrale zenuwstelsel, hematemese (bloed braken), of nierfalen.

Preventie van fosforvergiftiging

Om fosforvergiftiging te voorkomen, zijn er verschillende maatregelen die genomen kunnen worden:

Voorzichtigheid bij het hanteren van fosforhoudende stoffen
Werkgevers en werknemers moeten goed geïnformeerd zijn over de gevaren van fosfor. Het dragen van beschermende kleding en het volgen van veiligheidsprotocollen is essentieel bij het werken met fosforhoudende materialen zoals munitie, vuurwerk en chemische producten.

Verwijdering en veilige opslag van fosforhoudende producten
Producten die fosfor bevatten, zoals bepaalde meststoffen en rattenvergif, moeten veilig opgeslagen worden en buiten het bereik van kinderen en huisdieren worden gehouden. Ongebruikte of verouderde fosforhoudende producten moeten op een veilige manier worden verwijderd, volgens de geldende milieuregelgeving.

Educatie en bewustwording
Publieke bewustwordingscampagnes over de gevaren van fosfor en de symptomen van fosforvergiftiging kunnen helpen om het risico op accidentele blootstelling te verminderen. Het is ook belangrijk om te weten welke producten fosfor bevatten en hoe men deze op een veilige manier kan gebruiken.

Lees verder

• Vergiftiging: Oorzaken, symptomen, behandeling en preventie
• Tegengif (antidotum): Werking & lijst tegengiffen (antidota)