Jeukende huid zonder huiduitslag: Oorzaken van jeukklachten

Veel patiënten kampen met een jeukende huid die gepaard gaat met een huiduitslag. Niet altijd komt echter een huiduitslag tot stand bij patiënten die jeuk aan de huid ervaren. In de meeste gevallen zijn de oorzaken van een jeukende huid zonder uitslag onschuldig, zoals een insectenbeet of een droge huid. Af en toe leiden problemen met onder andere de zenuwen, de nieren en de lever tot jeukende sensaties aan de huid, hetgeen niet gepaard gaat met een uitslag of huidveranderingen. De patiënt ervaart milde tot ernstige jeukende sensaties over zijn hele lichaam of op een bepaald lichaamsdeel. Maakt de patiënt zich zorgen, houdt de jeuk lang aan, of is de jeuk extreem, dan is het verstandig om een arts te raadplegen. De meeste oorzaken van een huid die jeukt waarbij geen uitslag optreedt, zijn goed te behandelen.

• Epidemiologie
• Oorzaken
• Bijwerking van bepaalde medicijnen
• Bloedarmoede met ijzertekort
• Droge huid
• Hiv en jeukende huid zonder uitslag
• Insectenbeten
• Leverziekte
• Nierziekte
• Pancreasaandoeningen
• Psychische problemen
• Schildklierziekten
• Zenuwaandoeningen
• Alarmsymptomen
• Diagnose en onderzoeken
• Behandeling
• Prognose
• Complicaties
• Preventie

Epidemiologie

Jeuk zonder huiduitslag is een veelvoorkomend symptoom dat patiënten van alle leeftijden kan treffen. De prevalentie neemt echter toe met de leeftijd, vooral bij oudere volwassenen, vanwege de verhoogde incidentie van droge huid en systemische aandoeningen zoals nier- en leverziekten. Uit studies blijkt dat tot 50% van de ouderen op enig moment last heeft van pruritus (jeuk), waarvan een aanzienlijk deel geen zichtbare huiduitslag vertoont. Anno september 2024 zijn er geen specifieke wereldwijde cijfers over de incidentie van jeuk zonder uitslag, maar het is een veelvoorkomende klacht in de eerstelijnszorg.

Oorzaken

Een jeukende huid zonder uitslag kan worden veroorzaakt door verschillende factoren, waaronder:

Droge huid: Een van de meest voorkomende oorzaken, vooral bij koud weer of bij ouderen.
Geneesmiddelen: Veel medicijnen, waaronder antibiotica, opioïden en bloeddrukverlagers, kunnen jeuk veroorzaken zonder uitslag.
Systemische aandoeningen: Leverziekten, nierfalen en schildklierproblemen kunnen gepaard gaan met jeuk zonder zichtbare huidveranderingen.
Psychogene oorzaken: Angststoornissen en depressie kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van jeuk zonder uitslag.
Neurologische aandoeningen: Bepaalde neurologische ziekten zoals multiple sclerose en postherpetische neuralgie kunnen pruritus veroorzaken zonder huidafwijkingen.

Bijwerking van bepaalde medicijnen

Het gebruik van medicijnen veroorzaakt bij sommige patiënten een jeukende huid, hetgeen al dan niet gepaard gaat met een huiduitslag. Dit gebeurt voornamelijk bij bepaalde:

• antibiotica
• antimalariamedicijnen
• bloeddrukverlagende medicatie
• bloedverdunners
• diabetesmedicijnen
• opioïden (sterke pijnstillers)
• statines (cholesterolverlagende geneesmiddelen)
• vrij verkrijgbare pijnstillers, zoals paracetamol

Ervaart een patiënt jeuk aan de huid waarvan hij vermoedt dat deze afkomstig is van medicatiegebruik, dan overlegt hij hierover met de arts omdat mogelijk andere medicijnen nodig zijn. Soms schrijft hij eveneens jeukverlichtende medicijnen voor.

Bloedarmoede met ijzertekort

IJzergebreksanemie (ferriprieve anemie) is een vorm van bloedarmoede waarbij een tekort aan ijzer in het bloed aanwezig is. IJzer houdt het bloed, de huid, het haar, de nagels, de organen en andere lichaamsfuncties gezond. Een ijzertekort ontstaat vaak bij vrouwen in de menstruatieperiode, personen die veganistisch of vegetarisch eten, en patiënten die bloed verloren hebben door een verwonding. Ferriprieve anemie leidt mogelijk eveneens tot een jeukende huid zonder uitslag. Een gebrek aan ijzer in het bloed resulteert namelijk in dit symptoom. De patiënt neemt het best ijzersupplementen en eet meer ijzerrijk voedsel bij dit type bloedarmoede. Is het ijzertekort ernstig, dan is een intraveneuze (in een ader) toediening van ijzer nodig. Zeer sporadisch krijgen patiënten door de intraveneuze ijzertoediening wel meer jeuk.

Droge huid

Een droge huid komt tot stand wanneer de huid vocht verliest. Vaak gaat een schilferige huid gepaard met droogheid van de huid. Ouderen kampen het vaakst met een droge huid, vooral tijdens de koudere maanden.

Enkele tips verlichten de droge huid en voorkomen verdere uitdroging:

• milde, hypoallergene en geurvrije zepen en huidverzorgingsproducten gebruiken, want zepen met agressieve chemicaliën drogen de huid uit
• niet krabben aan een droge huid, omdat dit schade berokkent aan het huidoppervlak, waardoor sneller littekens en huidinfecties ontstaan
• niet langer dan tien minuten baden met lauw en niet te warm water
• regelmatig een vochtinbrengend middel zoals vaseline gebruiken, vooral na het douchen of baden
• slechts één keer per dag baden
• thuis een luchtbevochtiger gebruiken om vocht aan de lucht toe te voegen; dit voorkomt een wintergerelateerde droge huid

Hiv en jeukende huid zonder uitslag

Patiënten met hiv hebben af en toe huidproblemen. Het immuunsysteem kan hierbij infecties niet meer goed bestrijden, waardoor sneller huidaandoeningen ontstaan die gepaard gaan met jeuk. Hiv-patiënten krijgen vaker te maken met een droge huid, dermatitis (huidontsteking), eczeem en psoriasis. Ook het nemen van hiv-medicatie resulteert mogelijk in de jeukklachten. De arts behandelt de huidziekte en schrijft zo nodig antihistaminica voor. Fototherapie (behandeling via licht) is een andere inzetbare behandeling voor sommige hiv-patiënten.

Insectenbeten

Rond een insectenbeet of insectensteek (bedwantsen, luizen, muggen, spinnen, …) ontstaat soms jeuk en irritatie. De behandeling hangt af van het type insect dat de beet veroorzaakte. Krabben aan het gebied verergert de jeuk, dus moet de patiënt dit zeker vermijden.

Hodgkin-lymfoom
Bij patiënten met Hodgkin-lymfoom (kanker van de bloedcellen) kan jeuk optreden zonder huiduitslag.

Andere symptomen van Hodgkin-lymfoom zijn:

• verlies van eetlust
• gezwollen lymfeklieren in de nek, liezen of oksels
• koorts
• nachtelijk zweten
• onbedoeld gewichtsverlies
• rillingen

De behandeling bestaat uit chemotherapie, radiotherapie en beenmergtransplantatie of stamceltransplantatie.

Huidkanker
Patiënten met huidkanker ervaren niet altijd specifieke symptomen. In het beginstadium van een melanoom of andere huidkanker kan jeuk optreden bij een huidletsel (oud of nieuw). Regelmatige huidcontrole is essentieel, vooral bij veranderingen in moedervlekken. De arts voert bij twijfel een huidbiopsie uit. De behandeling varieert op basis van het type, de locatie en het stadium van de kanker. Ook de behandeling kan jeuk zonder huiduitslag veroorzaken.

Leverziekte

Levercirrose, hepatitis en andere leverziekten kunnen jeuk zonder huiduitslag veroorzaken, vaak door een ophoping van gal. Vooral de handpalmen en voetzolen zijn aangedaan. Jeukklachten verergeren vaak 's nachts en door warmte. Andere symptomen zijn geelzucht, lichtgekleurde ontlasting en donkere urine. De behandeling richt zich op de onderliggende leverziekte en kan medicijnen omvatten om jeuk te verlichten.

Nierziekte

Nierfalen of onbehandelde nieraandoeningen kunnen jeuk zonder uitslag veroorzaken. De precieze oorzaak is onbekend, maar het kan te maken hebben met een ophoping van afvalstoffen. Bij vermoeden van nierproblemen is een nierfunctietest nodig. Dialyse en medicatie kunnen worden voorgeschreven om jeuk te verminderen.

Pancreasaandoeningen

Pancreaskanker en andere pancreasaandoeningen kunnen jeuk veroorzaken als gevolg van cholestase (vernauwing van galwegen) en geelzucht. De arts behandelt de onderliggende aandoening en schrijft mogelijk medicatie voor om de jeuk te verminderen.

Psychische problemen

Jeuk zonder huiduitslag kan een gevolg zijn van psychische problemen, zoals angst en depressie. Deze problemen leiden tot een disbalans in de chemische stoffen in de hersenen. Behandeling van de psychische aandoening door middel van therapie, medicatie of leefstijlveranderingen kan ook de jeukklachten verminderen.

Schildklierziekten

Een schildklieraandoening kan jeuk zonder uitslag veroorzaken doordat de huidcellen droger worden. Dit gebeurt vaak bij auto-immuunziekten zoals de ziekte van Graves. Antihistaminica en behandeling van de schildklieraandoening kunnen de jeuk verlichten.

Zenuwaandoeningen

Zenuwschade kan jeuk of pijn veroorzaken zonder zichtbare huidbeschadiging. Dit kan voorkomen bij een beroerte, diabetes, een beknelde zenuw, postherpetische neuralgie (complicatie van gordelroos) of diabetische neuropathie. De behandeling van deze jeuk richt zich op het onderliggende zenuwletsel.

Alarmsymptomen

Alarmsymptomen zijn onder andere:

• Onverklaarbaar gewichtsverlies
• Aanhoudende koorts
• Nachtelijk zweten
• Ongewoon grote lymfeklieren

Als deze symptomen optreden, is het belangrijk om direct een arts te raadplegen.

Diagnose en onderzoeken

De arts voert een lichamelijk onderzoek uit en vraagt naar andere symptomen zoals koorts, gewichtsverlies en medicijngebruik. Aanvullende onderzoeken zoals een bloedonderzoek, urineonderzoek, echografie, of een röntgenfoto kunnen nodig zijn.

Behandeling

De behandeling hangt af van de onderliggende oorzaak van de jeuk. Dit kan bestaan uit medicatie zoals antihistaminica, corticosteroïden, of behandeling van de onderliggende ziekte (zoals dialyse bij nierfalen of chemotherapie bij kanker).

Prognose

De prognose van jeuk zonder uitslag is afhankelijk van de oorzaak. Bij succesvolle behandeling van de onderliggende aandoening kunnen de klachten verminderen of verdwijnen.

Complicaties

Chronische jeuk kan leiden tot slaapproblemen, psychische klachten en huidbeschadiging door overmatig krabben.

Preventie

Voorkomen van jeuk kan door het vermijden van bekende triggers, zoals overmatige zonblootstelling, stress en allergenen. Regelmatige controle en behandeling van onderliggende ziekten is ook belangrijk.