De invloed van onze darmen op onze mentale gezondheid

Binnen de wetenschap viert de allesoverheersende invloed van de hersenen op onze ervaringen, gevoelens en mentale gezondheid al eeuwen hoogtij. Onderzoek naar de werking en invloed van de darmen zorgt voor een omslag in het denken over deze leidende positie van het brein. Ook onze darmen hebben invloed op ons mentaal welbevinden. De darmen en de hersenen zijn rechtstreeks met elkaar verbonden en het zenuwstelsel van de darm wordt ook wel ons tweede brein of de darmhersenen genoemd.

Het buikgevoel en de darm-brein-verbinding

Mensen voelen aan het gevoel in hun buik gedeeltelijk hoe het met hen gaat. We kennen verschillende uitdrukkingen die dit buikgevoel weergeven. We doen het in onze broek van het lachen of zijn misselijk van angst, we slikken een teleurstelling weg, we hebben buikpuin van de stress, we verteren een nederlaag en als we verliefd zijn hebben we vlinders in onze buik. Darmen en hersenen werken vanaf de geboorte nauw samen. Bij een baby is deze samenwerking heel duidelijk. Een baby huilt bij honger en bij een voldaan gevoel laat het een boertje en valt het tevreden in slaap. Het baby-'ik' is tevreden, zo stelt Enders, geneeskundige en auteur van 'De mooie voedselmachine'. Naarmate we ouder worden nemen we de wereld meer met al onze zintuigen waar. Een 'ontevreden' darm heeft volgens Enders echter nog steeds een negatief effect op onze stemming en een gezonde darm kan onze stemming verbeteren (Enders, 2014, p 124-126).

Functie van de darmen

De darmen zijn een onderdeel van het spijsverteringskanaal. De biljoenen bacteriën in de darmen, onze darmflora, en het zenuwnetwerk om het darmstelsel heen functioneren samen als een 'tweede brein' in de buik. De darm verteert voeding en zet energie om in bouwstoffen voor ons lichaam. Daarnaast is de darm met zijn darmflora mede verantwoordelijk voor ons immuunsysteem en heeft het invloed op onze gevoelens en ons gedrag. Als wij gestrest zijn en buikpijn hebben voelen wij ons niet goed (gevoel) en bij bijvoorbeeld diarree blijven wij liefst in de buurt van de wc (gedrag).

Verbinding darm en hersenen; de hersen-darm-as

De darmen en de hersenen verzamelen voortdurend informatie en geven relevante informatie aan elkaar door, bijvoorbeeld dat we moeten overgeven omdat we bedorven voedsel hebben gegeten, of dat we misselijk zijn tijdens of na een paniekaanval. Het autonome zenuwstelsel verbindt de hersenen met het eigen zenuwstelsel van de darm. Deze verbinding tussen darm en hersenen wordt de hersen-darm-as genoemd. De thalamus, gelegen in de hersenen, fungeert hierbij als poortwachter. De snelste en belangrijkste weg van de darm naar de hersenen is de nervus vagus. Deze zenuw bewandelt haar weg vanuit de darmen door het middenrif, langs de slokdarm omhoog tussen longen en hart en door de keel tot in de hersenen.

Darmsignalen en het brein

De gezonde darm verwerkt kleine onbelangrijke signalen met zijn eigen zenuwstelsel. Alleen relevante signalen uit de darm komen dus via de nervus vagus in het brein terecht.

De volgende hersengebieden zijn betrokken bij het doorgeven van relevante signalen:

• De insula: dit is het gebied dat zintuiglijke prikkels samenbundelt binnen een emotionele context en is betrokken bij pijnervaringen en basale emoties als afkeer, angst en woede. Enders noemt dit gebied het 'ik-gevoel'.
• Het limbisch systeem, inclusief de amygdala: dit gebied is betrokken bij emotie, motivatie, genot en het emotioneel geheugen. Enders noemt dit de emotieverwerking.
• De pre-frontale cortex: deze is grotendeels verantwoordelijk voor ons gedrag. Volgens Enders schuilt hier de moraal.
• De hippocampus: deze is verantwoordelijk voor ons geheugen.
• De cortex cingularis anterior: deze is betrokken bij het oplossen van cognitieve conflicten, aandacht en het maken van keuzes. Volgens Enders is dit het gebied dat onze motivatie bepaalt (Wikipedia, Enders, 2014, p.123).

Deze samenwerking en onderlinge communicatie tussen darmen en brein betekent volgens Enders dat onze darmen de mogelijkheid hebben om ons brein en de verschillende breinfuncties te beïnvloeden.

Stress en de darm-hersenbarrière

Stress is één van de belangrijkste prikkels die darm en hersenen onderling communiceren. Als ons brein stress signaleert als gevolg van bijvoorbeeld tijdsdruk, irritatie of angst, heeft het brein energie nodig om de stresssituatie te verminderen. Het brein ontleent deze energie aan de darmen. De darm bespaart dan energie tijdens de vertering, produceert minder slijmstoffen en vermindert de doorbloeding van de darmen. Hierdoor verzwakken de darmwanden en kunnen zij zelfs gaan lekken. Immuuncellen in de darmen maken de darmhersenen steeds gevoeliger en verlagen de drempel in de darm-hersen-barrière. Als dit stresssysteem langdurig aanhoudt, stuurt de darm vervolgens weer onprettige signalen naar de hersenen. Bij langdurige stress verandert hierdoor de darmflora. Zo kunnen ontstekingen in de darm de bloed-hersenbarrière doorbreken en zelfs hersenfuncties verstoren.

Onderzoek en behandeling

Motivatie en depressie bij muizen

Onderzoek naar motivatie en depressie bij muizen heeft uitgewezen dat depressieve muizen nauwelijks gemotiveerd zijn om in een noodsituatie te vechten voor hun leven. Het onderzoektsteam van wetenschapper J. Cryan (Bravo, J.A. et al, 2011) heeft door het toevoegen van een bepaalde bacterie rechtstreeks ingegrepen in de darmen van de muizen. Niet alleen vochten de muizen vervolgens langer en met meer motivatie om te overleven, maar in hun bloed zaten tevens minder stresshormonen. Wanneer de nervus vagis werd doorsneden, verdween het positieve resultaat.

Nervus Vagus Stimulatie

Er is onderzoek verricht met de stimulatie van de nervus vagis bij mensen. Men kon vaststellen dat proefpersonen zich goed voelden of juist bang werden als de nervus vagus met bepaalde frequenties werd gestimuleerd (Enders, 2014, p. 124). Naar aanleiding van dit onderzoek is er de Nervus Vagus Stimulatie-therapie (NVS) ontwikkeld voor mensen met een depressie.

Darmflora en angst en depressie bij mensen

Onze darmflora produceren hormonen, waaronder serotine, dopamine en GABA. Deze hormonen bepalen voor een groot deel hoe wij ons voelen, omdat zij invloed hebben op stemming, angstniveau en geheugen. Zo kan de samenstelling van de darmflora dus invloed hebben op hoe vrolijk of neerslachtig mensen zijn en hoe pijn wordt ervaren. Serotine staat bekend als gelukshormoon en 95% van de lichaamseigen serotonine wordt in de darmcellen aangemaakt. Bij de behandeling van angst en depressie met anti-depressiva die de opname van serotine via het brein beïnvloeden, ervaart één op de vier gebruikers tijdelijk symptomen als misselijkheid, diarree en na langdurig gebruik verstopping. Onze darmhersenen hebben namelijk dezelfde zenuwreceptoren als de hoofdhersenen. Anti-depressiva behandelen dus altijd beide hersenen.

PDS en ziekte van Crohn en angst en depressie

Bij mensen met het prikkelbare darmsyndroom (PDS) is er snel sprake van diarree of verstopping en een onprettig gevoel in de buik. Tevens hebben zij vaker dan gemiddeld last van angstaanvallen en depressies. De patiënten voelen zich niet goed omdat de drempel van de darm-hersen-as is verlaagd door ontstekingen, een slechte darmflora of een niet-ontdekte levensmiddelenallergie. Patiënten met de ziekte van Crohn, waarbij het darmslijmvlies ziek is, lijden ook vaker dan gemiddeld aan angstaanvallen en depressies. Er lijkt sprake te zijn van een rechtstreeks verband tussen de zieke darm en de mentale gezondheidstoestand bij deze groep patiënten. Omdat vooral de darmbacteriën van invloed zijn op het brein en dus de mentale gezondheid, voegen wetenschappers probiotica toe om zowel de lichamelijk als geestelijke gezondheid te verbeteren.

Conclusie en samenvatting

De darmen worden het tweede brein genoemd omdat zij beschikken over een eigen zenuwstelsel dat in chemisch opzicht en qua signaalfunctie even complex is als dat van de hersenen. Darmen en hersenen communiceren voortdurend met elkaar en hierdoor kunnen de darmen invloed hebben op onze fysieke en mentale gezondheid. Met name de samenstelling van de darmflora blijkt invloed te hebben op hoe wij ons voelen. Dit komt doordat de darmflora verantwoordelijk is voor het produceren van bepaalde hormonen die de stemming beïnvloeden. Onderzoek heeft de invloed van een gezonde darmflora op motivatie en depressie aangetoond. Prikkeling van de nervus vagus, de snelste en belangrijkste weg van de darmen naar de hersenen, kan leiden tot prettige of juist onprettige gevoelens en wordt toegepast bij de behandeling van depressie. Langdurige stress leidt tot een verzwakking van het darmslijmvlies en van het immuunsysteem. Bij mensen met het Prikkelbare Darmsyndroom (PDS) en de ziekte van Crohn is vaker dan gemiddeld sprake van angststoornissen en depressie. De toevoeging van probiotica zou bij deze patiënten kunnen zorgen voor een meer gezonde darmflora en derhalve een beter mentaal welbevinden. Onze buik kan zich dus bemoeien met onze gevoelens en ons mentaal welbevinden.