Probiotica verbeteren de gezondheid meestal niet

Je hebt er vast en zeker van gehoord: probiotica, de levende bacteriën die je met je voeding in kunt nemen om gezond te worden en te blijven. Ze worden aan een keur aan producten toegevoegd, van yoghurt tot chocola, en van handcrème tot babymelk. Miljoenen mensen kopen probiotica als voedingssupplement om de spijsvertering te ondersteunen en hun gezondheid zo te verbeteren. Wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van probiotica heeft echter anno 2018 geen duidelijke verbeteringen op de gezondheid van gezonde mensen kunnen aantonen. Twee studies, gepubliceerd in september 2018, zetten opnieuw grote vraagtekens bij de effectiviteit van probioticagebruik door gezonde volwassenen, zelfs als probiotica worden voorgeschreven na een antibioticakuur.

De hype rondom probiotica

Waar komt de populariteit van probiotica vandaan? Behalve effectieve marketing van fabrikanten van producten waar probiotica aan zijn toegevoegd, zijn er wetenschappelijke studies geweest, die positieve effecten van bacteriën op de gezondheid hebben laten zien. Gemakshalve wordt aangenomen, dat probiotica (ook bacteriën) dezelfde effecten zullen hebben. Het idee daarachter is natuurlijk mooi: door het innemen van levende bacteriën in de yoghurt word je gezonder! Echter, voor deze aanname is tot op de dag van vandaag in 2018 geen hard wetenschappelijk bewijs gevonden. Ook het populaire idee, dat probiotica de darmen helpen herstellen na een antibioticakuur, is wetenschappelijk onvoldoende onderbouwd. Wetenschappelijke studies naar verbetering van de gezondheid bij probioticagebruik zijn er dus nauwelijks, en resultaten van de weinige onderzoeken die zijn uitgevoerd, zijn controversieel.

Verband tussen darmflora en gezondheid

Wel is er voldoende en overtuigend bewijs, dat de bacteriën in de darm, de darmflora, belangrijk zijn voor het functioneren van lichaam en geest. Een goede darmflora ondersteunt het immuunsysteem, en kan zelfs immunotherapie bij de behandeling van kanker een zetje in de rug geven. Ook kan de darmflora helpen je minder angstig of depressief te voelen. Redenen genoeg dus om voor een optimale darmflora te zorgen!

Probiotica overleven in de darmen

Om de darmflora te verbeteren nemen veel mensen probiotica. Probiotica kunnen de lange reis door het spijsverteringsstelsel goed doorstaan. Ze zijn namelijk teruggevonden in de ontlasting. Voorstanders van probioticagebruik gebruiken deze waarneming als argument om hun idee, dat orale inname van probiotica met het voedsel een effectieve manier is om deze goede bacteriën in je darmen te krijgen, kracht bij te zetten.

Onderzoek in 2018 trekt het nut van probioticagebruik in twijfel

In het vooraanstaande wetenschappelijke vakblad 'Cell' zijn op 6 september 2018 twee artikelen gepubliceerd, die deze aanname ontkrachten, en zelfs laten zien dat het gebruik van probiotica schadelijk kan zijn. Deze conclusies zijn gebaseerd op experimenten bij muizen en mensen, waarbij gekeken werd naar de mate waarin probiotica de darm kunnen koloniseren (nodig om hun goede effecten op de gezondheid te kunnen bewerkstelligen), en naar de effecten van probiotica op de herkolonisatie van je normale darmbacteriën na een antibioticakuur (waarbij een belangrijk deel van je darmbacteriën gedood wordt). Beide onderzoeken zijn uitgevoerd aan het gerenommeerde Weizmann Institute of Science in Israël.

Eerste studie: Geen kolonisatie van de darmen

De aanwezigheid van probiotica in de ontlasting wil niet meteen zeggen, dat ze ook in de darmen zitten. Om de aanwezigheid van probiotica in de darmen aan te tonen zijn endoscopie en colonoscopie vereist. Dit zijn technieken om monsters te nemen uit het bovenste en onderste deel van de darmen en om hier bacteriën te verzamelen. In de eerste studie zijn moleculair biologische analyses van de verzamelde bacteriën uitgevoerd. Deze analyses lieten zien, dat de probiotica bij de meeste mensen niet in de darmen blijven. In plaats daarvan bleken ze te worden uitgescheiden, en kwamen in de ontlasting terecht. De onderzoekers concluderen dan ook, dat de aanwezigheid van probiotica in de ontlasting is geen bewijs is voor een goede kolonisatie van de darmen. Probiotica slaagden er in de meeste gevallen niet in om de darmen te koloniseren, en konden dan ook geen effecten hebben gehad op de gezondheid.

Tweede studie: Probiotica vertragen de terugkeer van normale bacteriën na een antibioticakuur

In de tweede studie werd gekeken naar de effecten van probiotica op het herstel van de darmflora na een antibioticakuur. Antibiotica doden de meeste bacteriën in de darmen, zodat de darmen vrij waren om gekoloniseerd te worden door probiotica. Ze hadden nu niet de concurrentie van de bacteriën die normaal in de darm leven, en konden zich daarom tijdelijk vestigen in de darmen. Uit de studie bleek, dat de probiotica de terugkeer van de normale bacteriën na de antibioticakuur vertraagden. De oorspronkelijke darmflora herstelt het snelst als bacteriën van de patiënt (die voor de kuur worden verzameld) teruggebracht worden als de kuur is afgelopen. Dit is belangrijk voor artsen om zich te realiseren, omdat zij vaak probiotica voorschrijven als een antibioticakuur is afgelopen. Het idee daarachter is, dat de darmflora zich juist sneller herstelt, en bijvoorbeeld minder diarree optreedt. Helaas blijkt uit wetenschappelijk onderzoek dus, dat het beter is om geen probiotica te gebruiken na de kuur.

Heeft het nog zin om probiotica te gebruiken?

Het gebruik van probiotica is voor de meeste gezonde mensen dus nutteloos. Het kan zelfs schadelijk zijn na een antibioticakuur. Beter is het om lichaamseigen bacteriën te gebruiken om de darmen weer te bevolken als de kuur voltooid is. Maar is er dan helemaal geen hoop meer voor het gebruik van probiotica om je gezondheid te verbeteren?

Darmbacteriën verschillen van persoon tot persoon

In de studie naar de kolonisatie van de darmen door probiotica deden de onderzoekers een opvallende ontdekking. Probiotica uit het supplement bleken in een klein deel van de proefpersonen toch in de darmen voor te komen. Deze mensen hadden, voordat probiotica werden ingenomen, een andere samenstelling van hun bacteriepopulatie in de darmen dan mensen bij wie de probiotica de darmen niet koloniseerden.

Afweersysteem en vertering

Naast de samenstelling van de bacteriepopulatie in de darmen bleken ook de genen, die bij het afweersysteem en de vertering betrokken zijn, een belangrijke rol te spelen. Genen van het afweersysteem waren meer actief in de maag van mensen zonder probioticakolonisatie, dan in de maag van personen met probioticakolonisatie. Het tegenovergestelde was het geval in de dunne darm. Daar waren ook meer genen actief die bij de spijsvertering betrokken zijn bij de mensen zonder kolonisatie. Deze correlaties zijn zo sterk, dat ze vooraf kunnen voorspellen of probiotica in staat zullen zijn om de darmen te koloniseren.

Conclusie

De Israelische onderzoekers concluderen dan ook, dat probiotica voor de meeste mensen geen positieve effecten op de gezondheid bieden, maar dat de darmen van sommige mensen toch door probiotica gekoloniseerd kunnen worden. Wie in de 'probioticagevoelige groep' valt, kan eenvoudig in het laboratorium worden vastgesteld. De effectiviteit van het nemen van probioticasupplementen verschilt dus van persoon tot persoon. Het idee van probiotica als algemeen voedingssupplement ter verbetering van de gezondheid (een soort one-size-fits-allconcept), is wetenschappelijk gezien dus niet houdbaar.