Nierkneuzing: symptomen & behandeling van een gekneusde nier

In vergelijking met veel andere nieraandoeningen, die soms levensbedreigende vormen kunnen aannemen, betekent een nierkneuzing of niercontusie in de meeste gevallen slechts lichte laesies die zonder complicaties kunnen worden verholpen met geschikte behandelingsmaatregelen. Er zijn echter uitzonderingen waarbij de kneuzing ernstigere schade aan de nier veroorzaakt. Om deze reden moeten nierkneuzingen, ongeacht hun vermoedelijke ernst, altijd door een arts worden onderzocht. De behandeling van een gekneusde nier is afhankelijk van de oorzaak en ernst, maar bestaat in veel gevallen uit rust, voldoende drinken, gebruik van pijnstillers en/of een operatie. De prognose is meestal gunstig. Tijdige diagnose en behandeling is belangrijk om complicaties te voorkomen.

• Nieren
• Wat is een nierkneuzing?
• Symptomen van een gekneusde nier
• Verschijnselen
• Flankpijn
• Bloed in de urine
• Shock
• Indeling naar ernst
• Graad I nierkneuzing
• Graad II nierkneuzing
• Graad III nierkneuzing
• Graad IV nierkneuzing
• Graad V nierkneuzing
• Oorzaken van een nierkneuzing
• Onderzoek en diagnose
• Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek
• Vervolgonderzoek
• Behandeling van een nierkneuzing
• Mlide nierkneuzing
• Ernstige nierkneuzing
• Complicaties
• Prognose

Nieren

De nieren zijn essentieel voor de stofwisseling. Ze reguleren niet alleen de waterbalans van het lichaam door urine te produceren die nodig is voor natuurlijke afvoer, ze gebruiken het ook om schadelijke gifstoffen uit het lichaam te verwijderen. Daarnaast worden restanten van bruikbare stoffen ook in de nieren opgenomen, waardoor de stofwisseling het best mogelijke gebruik van voedingsstoffen garandeert. De nieren zijn zelfs betrokken bij de vorming van bloed en het reguleren van de bloeddruk. De uitscheiding van vocht is van invloed op het bloedvolume, waarmee ook de druk in de bloedvaten wordt geregeld. Daarnaast produceren de nieren ook hormonen zoals erytropoëtine, dat inwerkt op het beenmerg waar het de productie van rode bloedcellen stimuleert.

De nieren liggen hoog achter in de buiktholte liggen, achter het buikvlies. Ze worden zowel van voren beschermd door de talrijke buikorganen als van achteren door de wervelkolom, ribben en de sterke spieren van de rugspieren en ze zitten goed gefixeerd. Dankzij hun ligging worden de nieren zelden getroffen door verwondingen, tenzij ze worden getroffen door een gewelddadig trauma van buitenaf. En dit is precies waar de nierkneuzing zijn oorsprong heeft. Een nierkneuzing is meestal als gevolg van een ongeval. Medisch gezien worden nierkneuzingen gerekend tot het zogenaamde niertrauma.

Wat is een nierkneuzing?

Een nierkneuzing of niercontusie is een verwonding aan één of beide nieren veroorzaakt door stompe verwonding zonder direct weefsel in het orgaan te vernietigen. Een nierkneuzing wordt gerekend tot het niertrauma. Een niertrauma is in grofweg 90–95% van de gevallen stomp en in 5–10% penetrerend.

Symptomen van een gekneusde nier

Verschijnselen

De belangrijkste symptomen van een gekneusde nier zijn de typische blauwe plek (hematoom) en ernstige pijn in de flank in het getroffen niergebied. De blauwe plek kan ook worden geassocieerd met typische verwondingsverschijnselen, waarvan sommige gemakkelijk van buitenaf kunnen worden gezien of gevoeld, waaronder:

• uitwendige bloeding (als er een wond is)
• drukpijn in het gebied van de blauwe plek
• warm worden van de aangedane plek
• blauwe verkleuring onder de huid
• roodheid
• zwelling

Flankpijn

Flankpijn wordt door mensen die getroffen worden door een gekneusde nier meestal omschreven als dof en doordringend, maar kan ook stekend zijn. De pijn is meestal aan één kant gelokaliseerd, gerelateerd aan de gekneusde nier, mogelijk uitstralend naar andere delen van de rug en buik. Daardoor komt het vaak voor dat getroffenen met buikpijn of rugpijn naar hun huisarts gaan zonder te beseffen dat de pijn van hun nier afkomt.

Flankpijn hoeft niet per se direct na de gebeurtenis op te treden, maar kan ook later optreden. Omdat de nieren gedeeltelijk beschermd worden door de ribben en ook een bindweefselkapsel en een vetkussentje hebben, kan het even duren voordat de spanningen in het nierkapsel veroorzaakt door de gescheurde bloedvaten zo groot worden dat ze tot pijn leiden. Om deze reden moet ook rekening worden gehouden met pijn in de zij die pas later optreedt na een ongeval. Een typisch scenario hierbij is een lichte kop-staartbotsing, die aanvankelijk geen gevolgen leek te hebben voor degenen die bij het ongeval betrokken waren en die pas na één of twee dagen later hevige flankpijn veroorzaakt, wat duidt op niertrauma.

Bloed in de urine

Een ander symptoom dat kan optreden bij een nierkneuzing is bloed in de urine (hematurie). Dit symptoom komt vooral voor bij nierkneuzingen van de vierde en vijfde graad en is te wijten aan de taak van de nieren om het bloed dat erdoorheen stroomt te filteren door het overtollige lichaamswater en de afvalstoffen uit het bloed te verwijderen. In het geval van een nierkneuzing, die gepaard gaat met diepere verwondingen aan de nieren, zijn er verschillende gradaties van kleinere of grotere bloedingen in de nierlichaampjes of tubuli. Als de urineleiders ook bij de verwonding betrokken zijn, kan het weggelekte bloed direct in de afvoerende urineleiders komen en zo de urine doen verkleuren.

De bloeding is door de filterfunctie in de niertubuli vaak niet zo duidelijk zichtbaar voor het oog, aangezien de rode bloedcellen hier meestal weer in de bloedbaan worden teruggevoerd. Zelfs kleine hoeveelheden bloed zijn soms niet zo duidelijk zichtbaar in de urine. In dergelijke gevallen spreekt men van microscopische hematurie, dat vanwege de kleine hoeveelheid bloed alleen door middel van laboratoriumtesten (urineonderzoek) kan worden opgespoord. De situatie is echter anders in geval van een bloeding in de urinewegen. De urine wordt hier niet meer gefilterd, daarom is het bloed in de urine of de bijbehorende rode verkleuring van de urine meestal met het blote oog te zien. Medisch wordt deze vorm van hematurie ook wel macroscopische hematurie genoemd.

De hoeveelheid aangetroffen bloed in de urine geeft niet altijd informatie over de omvang van de schade, maar dient voor de behandelend arts wel als criterium voor het genezingsproces.

Shock

Als er sprake is van hevige inwendige bloedingen of als de betrokkene een shock krijgt, escaleert een ernstige nierkneuzing als gevolg van een ongeval snel tot een levensbedreigende situatie. Hierbij is snel ingrijpen door medisch personeel noodzakelijk. Een shock als gevolg van een niertrauma kan leiden tot de volgende symptomen:

• verminderd bewustzijn (rusteloosheid, verwardheid, slaperigheid),
• bleke huid
• daling van de bloeddruk (hypotensie)
• koud zweet
• snelle, vlakke pols (tachycardie)

Indeling naar ernst

Over het algemeen vormen nierblessures slechts ongeveer twee procent van alle verwondingen in het dagelijks leven. Als het buik- en bekkengebied echter wordt getroffen door extern geweld (bijvoorbeeld door een verkeersongeval), neemt de kans op nierbetrokkenheid toe tot ongeveer 35 procent. Afhankelijk van hoe ernstig het trauma in het niergebied was, kan een nierkneuzing meer of minder gevaarlijk zijn. Er worden verschillende ernstgraden onderscheiden.

Graad I nierkneuzing

Ruim tweederde van alle nierkneuzingen zijn eerstegraads kneuzingen, waarbij er sprake is van een lichte kneuzing en geen ernstige verwonding. Nierkneuzingen van deze soort zijn daarom niet gevaarlijk, aangezien de kneuzing beperkt blijft tot het bindweefselkapseldat de nier omgeeft. De nierlichaampjes en tubuli raken hierbij niet beschadigd.

Graad II nierkneuzing

Een tweedegraads nierkneuzing gaat gepaard met een bijkomend letsel aan het parenchym of nierklierweefsel, ook al is dit bij een tweedegraads nietkenuzing nog relatief mild. Het gaat vaak om een scheurtje van minder dan een centimeter. Het letsel is daarom grotendeels ongevaarlijk en kan gemakkelijk worden verholpen met een passende behandeling. Bij een nierkneuzing van graad II kan het hematoom buiten het bindweefselkapsel groter worden.

Graad III nierkneuzing

In het geval van een derdegraads nierkneuzing is de parenchymale scheur aanzienlijk groter, namelijk meer dan een centimeter. Bovendien hebben kneuzingen van deze ernst bijna altijd een dieper hematoom. In dit geval zijn conservatieve behandelmethoden echter meestal nog voldoende.

Graad IV nierkneuzing

Nierkneuzingen worden echt ernstig als ze de eerste drie graden van ernst overschrijden. Een vierdegraads kneuzing betekent dat er ernstige verwondingen aan de functionele structuren van de nier zijn opgetreden, waardoor urinewegaandoeningen kunnen optreden. Chirurgische maatregelen om de kneuzing te behandelen zijn in een dergelijk scenario nauwelijks te vermijden.

Graad V nierkneuzing

Een nierkneuzing van de vijfde graad treedt op na een zeer sterke uitwendige kracht en, naast nierletsel, treden ook verwondingen aan de urinewegen op. De onderste urinewegen kunnen zelfs volledig uit de nier worden gescheurd, wat resulteert in een levensbedreigende aandoening. Alleen een spoedoperatie kan hier fataal nierfalen voorkomen. Gelukkig zijn dergelijke nierletsels zeldzaam.

Oorzaken van een nierkneuzing

In de meeste gevallen worden nierkneuzingen veroorzaakt door een stompe verwonding, wat meestal wordt veroorzaakt door een val, aanrijding, vuistslag of iets dergelijks. Hierbij blijft de huid intact, maar onderhuids ontstaat een kneuzing of bloeding. Typische scenario's waarin dergelijk geweld op de nieren inwerkt zijn:

• verkeersongevallen, zoals een pop-staartbotsing
• sportongevallen, bijvoorbeeld bij contact- of vechtsporten
• alledaagse ongevallen, zoals vallen van grote hoogte
• arbeidsongevallen, waarbij er iets met kracht tegen je aankomt
• fysieke conflicten, bijvoorbeeld een trap of slag in de nier

In verband met auto-ongelukken komen nierkneuzingen zelfs relatief vaak voor, omdat de getroffene bij het ongeval zeer sterk kan terugklappen in de autostoel. Bovendien kan het zogenaamde stompe buiktrauma (een ongeval waarbij er inwerkend geweld van buitenaf heeft plaatsgevonden, zonder dat deze de buikwand heeft gepenetreerd) door de uitgeoefende kracht een ongunstig effect hebben op het niergebied. Lichamelijke aanvallen, vooral klappen of trappen in de flank, zijn de tweede meest voorkomende oorzaak van nierblessures na auto-ongelukken.

Onderzoek en diagnose

Vraaggesprek en lichamelijk onderzoek

De diagnose van een nierkneuzing is relatief eenvoudig te stellen met de juiste middelen. De belangrijkste focus ligt op het voorkomen van ernstige schade aan de nier, waarbij in het zwaarste geval een operatieve ingreep moet plaatsvinden. De arts begint eerst met het opnemen van de medische geschiedenis van de patiënt. Er wordt onder meer gevraagd naar acute klachten, pijn en eerdere gebeurtenissen. Daarna volgt lichamelijk onderzoek. Hierbij let de arts op zichtbare tekenen van een nierkneuzing zoals roodheid, zwelling en blauwe plekken en wordt het getroffen gebied gepalpeerd. Drukpijn is bijna altijd aanwezig bij een nierkneuzing.

Vervolgonderzoek

Bovendien zal er een urinemonster worden afgenomen om op de aanwezigheid van bloed te testen. Beeldvormingsonderzoek in de vorm van echografie is ook een mogelijkheid. Hierbij kan de ernst van het trauma niet nauwkeurig beoordelen, maar het kan onderscheid maken tussen een nierkneuzing en een ernstiger nierletsel. Bij een nierkneuzing is alleen het hematoom onder het kapsel op de foto te zien. Er is dus een duidelijke niervergroting. Soms is aanvullend onderzoek nodig. Computertomografie kan nuttig zijn voor een nauwkeurige beoordeling van de nieren. Dit is een diagnostische onderzoeksmethode waarbij dwarsdoorsneden van een lichaamsdeel gemaakt kunnen worden. Een CT-scan maakt het mogelijk uitspraken te doen over de omvang, de betrokken gebieden en de aangrenzende schade dat is veroorzaakt door het letsel. Beeldvorming met magnetische resonantie (MRI) kan een enkele keer plaatsvinden. Als de nier licht gekneusd is, wordt er geen CT of MRI gebruikt.

Behandeling van een nierkneuzing

Mlide nierkneuzing

Na de blessure dien je rust te nemen de getroffen plek eventueel af te koelen met lichte druk van buitenaf. Elke lichamelijke activiteit moet worden vermeden en een arts moet worden geraadpleegd. In milde gevallen van nierkneuzing herstelt de nier spontaan binnen één à twee weken en door rust bevorder je het herstelproces. Ook moet je voldoende drinken om de bloeddruk te handhaven en te zorgen voor een goede doorstroming van de nier. Je kunt zo nodig paracetamol als pijnstiller nemen.

Ernstige nierkneuzing

Chirurgische ingrepen zijn alleen geïndiceerd bij ernstig niertrauma, vooral als de bloeding niet onder controle geacht kan worden.

Complicaties

Een nierkneuzing is meestal zonder complicaties. In zeldzame gevallen kunnen nierkneuzingen echter complicaties veroorzaken. Vooral oudere of verzwakte mensen kunnen worden getroffen door complicaties. Een mogelijke complicatie is een ontsteking van het nierbekken of de lagere urinewegen. Het door de impact geïrriteerde weefsel wordt tijdelijk verzwakt en daardoor vatbaarder voor ontstekingen.

In sommige gevallen kan het lekkende bloed ook ontstekingen bevorderen, vooral bij verzwakte patiënten. Als er koorts optreedt naast de bestaande symptomen van een gekneusde nier, is nader onderzoek nodig. Gewoonlijk lost een korte dosis antibiotica het probleem op. Secundaire bloeding kan ook optreden, daarom moet je je urine nauwkeurig controleren op de aanwezigheid van bloed.

Prognose

Een nierkneuzing is een pijnlijk letsel. De kans op langdurige schade is echter laag. Een gekneusde nier geneest meestal vanzelf binnen een paar dagen tot weken. De prognose is door de bank genomen gunstig. Het is alleen gevaarlijk als een ernstig letsel wordt gebagatelliseerd en bijgevolg onbehandeld blijft.