Plotselinge dood tijdens sport, meestal vanwege hartprobleem

Elk jaar overlijden in totaal zo'n 16.000 personen aan een plotselinge hartstilstand. Daarvan zijn 200 tot 400 sportdoden. Plotselinge dood komt, in tegenstelling tot wat de benaming suggereert, zelden uit de lucht vallen! Uit onderzoek blijkt dat slachtoffers van een acute hartstilstand in de vier weken voorafgaande aan hun overlijden meer gezondheidsklachten hadden dan normaal.

Hoe plotseling is plotseling

Voorafgaande aan hun overlijden als gevolg van plotselinge dood hadden veel sporters een a-typische klacht: Sporters die tijdens het sporten ineens even buiten kennis raken, sporters die klagen over hartkloppingen en duizeligheid, sporters die ineens veel kortademiger worden dan je op grond van de inspanning zou mogen verwachten. Deze signalen worden nogal eens onderschat, volgens sportcardioloog Jan Hoogsteen te Veldhoven. Maar juist deze kleine klachten kunnen de voorbode zijn van grotere problemen, en juist dan is nader cardiologisch onderzoek noodzakelijk.

Hoort pijn niet bij sport?

Afzien, kortstondige uitputting en wat spierpijntjes horen misschien wel bij sport. Maar rare fenomenen als kortademigheid en overmatig zweten terwijl er geen aanleiding toe is, horen absoluut niet bij sport. Als je goed luistert naar de overlevenden van een hartstilstand of nabestaanden van een slachtoffer, dan is er daar aan voorafgaand altijd iets raars geweest, iets dat niet past.

Goed nieuws

Sinds enige tijd krijgt preventie van “sudden death” eindelijk de aandacht die het volgens Hoogsteen verdient. Vanuit een speciale werkgroep is er een vragenlijst samengesteld waarmee sporters kunnen controleren of zij een verhoogd risico lopen. Zo ja, dan is nader onderzoek nodig. Daarnaast kunnen trainers zich bekwamen in het reanimeren en zij kunnen klachten signaleren en op waarde schatten.

Automatische elektrische defibrillator

Bel 112, reanimeer en defibrilleer binnen zes minuten met een AED. De AED is een belangrijk hulpmiddel. Je kunt door een stroomstoot te geven het hart weer op gang brengen door het hartritme weer te herstellen.

Aantal slachtoffers

Er wordt volgens sportarts Frank van Hellemondt geschat dat in Nederland tussen de 200 en 400 acute hart sportdoden per jaar plaats vinden. Exacte getallen ontbreken aangezien er geen databank wordt bijgehouden. Daarom is de oorzaak van de hartdoden ook niet volledig in kaart gebracht. Toch is de groep globaal te verdelen in de leeftijd tot 35 jaar en daarboven. De eerste groep overlijdt meestal aan aangeboren hartziekten, bijvoorbeeld een verdikte hartspier, niet goed aangelegde hartkamer of klepproblemen. De oudere groep overlijdt meestal aan verworven hartziekten zoals de bekende aderverkalking van de kransvaten.

Verschil tussen mannen en vrouwen

De meeste acute hart sportdoden zijn mannen boven de 35 jaar. Meestal als gevolg van een aandoening, zoals aderverkalking, van de kransvaten.(hartinfarct). Ook een onderzoek in de VS, onder hardlopers op de halve en hele marathon, geeft aan dat het vooral mannen zijn die dood vallen. De onderzoekers denken dat het komt omdat de laatste jaren meer mannen met een nog onontdekte hartziekte zich tot het lange-afstandlopen voelen aangetrokken.

Is de dood te voorkomen

Wanneer je meteen reanimeert, en dus zorgt dat het zuurstofrijke bloed rondgepompt wordt, kun je iemand enige tijd in leven houden. Ook hier kan de AED (automatische elektrische defibrillator) belangrijk zijn. Je kunt dan door een stroomstoot te geven het hart weer op gang brengen door op die manier het hartritme te herstellen. Van belang is dat je zo snel mogelijk moet beginnen met reanimeren en daarmee door moet gaan tot professionele hulp is gearriveerd.

Loopt iedereen het risico op plotselinge dood

Het is bij sport net als in het dagelijks leven. De risicofactoren zijn roken, suikerziekte, hoge bloeddruk, hoog cholesterol, overgewicht of weinig beweging. Een andere belangrijke (erfelijke) factor is indien er hart en/of vaatziekten in de familie voorkomen. Hoewel bewegen goed is, kan bij aangetoonde aderverkalking sportbeoefening waarbij schokbelasting optreedt (hardlopen) nog wel eens ontraden worden. Dit om te voorkomen dat er plakken los trillen die in de kleine kransvaten vastlopen en zodoende een hartinfarct kunnen veroorzaken.

Hitteberoerte

Oververhitting van het lichaam kan leiden tot een hitteberoerte, wat inhoudt dat de temperatuur van het lichaam hoger wordt dan 42 graden Celsius, en dat overleeft een mens niet. Tijdens lichaamsbeweging produceren spieren warmte, die normaal gesproken afgevoerd wordt via zweet dat verdampt. Maar als de omgevingstemperatuur, zonnekracht en luchtvochtigheid te hoog zijn, lukt dat afvoeren van de geproduceerde warmte moeilijker. Uiteraard heeft het o.a. ook met conditie te maken, en is de een gevoeliger voor oververhitting dan de ander.

Sportmedische keuring

Sinds enige tijd is er een consensus bereikt over welk advies aan de recreatieve sporters ten aanzien van hart- en vaatziekten-screening meegegeven wordt. Tot 35 jaar kan worden volstaan met een vragenlijst die screent op mogelijke hartaandoeningen. De vragenlijst kan indien noodzakelijk aangevuld worden met een lichamelijk onderzoek(door een arts) en rust-ECG. Bij twijfel kan dan eventueel een inspannings-ECG en -ECHO van het hart worden gemaakt. Boven de 35 jaar wordt een uitgebreider keuring standaard geadviseerd, dus in ieder geval een inspannings-ECG om kransvatlijden uit te sluiten. Eventueel met lichamelijk onderzoek (houding- en bewegingsapparaat), bloed, urine, en longfunctie. De meeste verzekeraars kennen wel een bepaalde vergoeding vanuit het aanvullende pakket.

Wie aan sport doet moet goed naar zijn lijf luisteren. Dat gebeurt in de praktijk vaak onvoldoende. En trainers moeten ook luisteren naar sporters. Bij twijfel: ingrijpen.

Lees verder

• Gezondheidsrisico's bij startende hardloper
• Acute blessures: Acute behandeling met gezond verstand