Ui, oude en nieuwe recepten

Wat is het verschil tussen voeding en medicijn, als uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de gewone ui, met zijn deftige naam Allium cepa, stoffen bevat zoals cepaënen en zwiebelanen, die een anti-inflammatoire en anti-astmatische werking bezitten. Dus een gewone groente met een medicinale werking hebben.

Namen van Allium

De weten­schappelijke naam voor de gewone ui is dus Allium cepa L, volgens de binaire nomenclatuur die door Carl von Linné (Species Plantarum, 1753) werd ingevoerd. Het ge­slacht Allium omvat meer dan 600 soorten en hoort bij de deftige familie van de Lelie-achtigen. In het Hoogduits heette de ui nog Cibolla, waarvan het in be­paalde streken van Duitsland nog gebruikelijke "Bolle" afkomstig is (en onze eigen bloembol dus ook). In de volkstaal van het oude Rome had men nog een andere naam voor de ui, namelijk unio, hetgeen "en­kele ui" betekende ter onderscheiding van knoflook dat in meerdere teentjes is verdeeld. Het Engelse "onion" en het Franse "oignon" zijn op deze volksnaam terug te voeren. Knoflook heette bij de Romeinen overigens alli­um; deze term werd pas veel later gebruikt als de ge­slachtsnaam Allium voor alle lookgewassen.

Allium uitwendig

In de volksgeneeskunde werd en wordt de ui in de vorm van vers geperst sap of als afkooksel of thee bij ver­schillende ziekten en klachten zowel inwendig als uit­wendig toegepast. Zo wordt bijvoorbeeld het verse perssap gebruikt bij huidaandoeningen, insektensteken, zwel­lingen, ontstekingen, steenpuisten en zweren als als ontsmettend en rijpingbevorderend middel; galenische zalfbereidingen worden als bactericide en fungicide therapeuticum ingezet bij ontstoken wonden en bij nagelbedontstekingen. Een oeroude methode van toepassing in de volksge­neeskunde is de volgende: men bakt de ui in de schil in een oven tot ze geheel zacht is. Vervolgens verwijdert men de droge buitenschil; de weke massa wordt tot een papje fijngedrukt en aangebracht op de aangetaste plek. En wie kent nog de doorgesneden ajuin naast het bed, die de kwaadaardige bacteriën in de slaapkamer onschadelijk moesten maken?

Allium inwendig

Inwendig worden zowel sap als afkooksels toegepast als expectorans bij bijvoorbeeld angina, keelontsteking, hoesten en heesheid. Een heel eenvoudige hoestsiroop kun je maken door gelijke delen gesipperde ui te mengen met suiker en dit 24 uur op kamertemperatuur te laten trekken, dan uitzeven en deze siroop als slijmoplossend hoestdrankje te gebruiken. Best is deze siroop regelmatig vers te bereiden en ook ajuin van goede kwaliteit (scherp en rood) te gebruiken.

De verse ui en haar bereidingen worden ook als spijsverteringsmiddel gebruikt. De milde galdrijvende, laxerende en diuretische werking is hierbij ondersteunend. Tenslotte geldt de ui op grond van haar bloedsuikerverlagende activiteit als een goed adjuvans bij lichte vormen van suikerziekte (ouderdomsdiabetes); Deze toepassingsvormen illustreren de betekenis van de ui als "huismiddel" en in de volksgeneeskunde.

In de moderne fytotherapie worden het simplex en de daaruit gewonnen extracten toegepast bij

• symptomen die het gevolg zijn van arteriosclerose,
• hart-circulatieziekten en
• astma en klachten betreffende de ademhalingswegen.

Deze toe­passingsgebieden zijn wetenschappelijk redelijk goed onderbouwd en de werkzame inhoudsstoffen van de ui grotendeels bekend, waardoor we in staat zijn de werkzame fracties en stoffen uit het ruwe materiaal te extraheren en zo gestandariseerde preparaten te verkrijgen.

Ook moeten we hier de zogenaamde uienolie vermelden, soms (ten onrechte) aangeduid als de etherische olie van de ui. Uienolie wordt verkregen uit fijngesneden verse uien door stoomdestillatie of door extractie met plantaardige vette olie en bevat uitsluitend de thermische omzettingsprodukten van de geurende zwavelverbindingen. Uienolie heeft een zeer penetrante geur en wordt daarom in harde gelatinecapsules in de handel gebracht.

Uienextract

In tegenstelling tot de uienolie staat het zogenaamde uienextract. De nieuwste uitkomsten van fytotherapeutisch onderzoek dienden als basis voor de ontwikkeling van een reukloos, gemakkelijk oplosbaar en goed te ver­werken droog extract. Dit extract bevat vooral de polaire werkzame inhoudsstoffen in geconcentreerde vorm, maar mist de kwalijk riekende zwavelverbindingen, die voor het therapeutische effect minder belangrijk lijken te zijn en veel mensen ook afschrikken.

Door deze nieuwe bereidingswijzen wordt de ordinaire ajuin een modern medicijn, gestandariseerd, goed gedoseerd en gemakkelijk in gebruik. Wat niet wegneemt dat voor de puur natuur kruidenliefhebbers de oude bereidingswijzen, zoals siroop en een doorgesneden ui naast je bed, nog altijd te gebruiken zijn en goede resultaten kunnen geven.

Voor verdere studie

Het wetenschappelijk onderzoek is overdonderend veel, hier enkele recente titels in verband met de luchtwegen en de bloedvaten.

• Hubbard GP, Wolffram S, de Vos R, et al. Ingestion of onion soup high in quercetin inhibits platelet aggregation and essential components of the collagen-stimulated platelet activation pathway in man: a pilot study. Br J Nutr 2006;96(3):482-488. View Abstract
• Kaiser P, Youssouf MS, Tasduq SA, et al. Anti-allergic effects of herbal product from Allium cepa (bulb). J Med Food 2009 Apr; 12(2):374-82. The results have shown a promising anti-allergic profile of ALC-02 that could be attributed to its potential antihistaminic, anti-inflammatory, and antioxidant activities.