Vitex, hormonale plant bij uitstek

De officiële naam van dit kruid is Vitex agnus castus, maar het wordt vaak ook simpelweg Agnus castus of Vitex genoemd. Het is een lid van de Verbena-familie. De Nederlandse naam van Vitex agnus castus, monnikenpeper, verwijst naar het gebruik van Middeleeuwse monniken om op de gedroogde bessen te kauwen om de geslachtsdrift te verminderen. Al kunnen we twijfelen aan die anafrodisiake werking van Vitex, de hormonale effecten zijn wel degelijk bewezen in heel wat wetenschappelijk onderzoek van de laatste jaren.

Dodoens en Munting over Vitex

In het ‘Cruydtboeck′ van Dodoneus uit 1554 wordt beschreven dat Agnus castus een “remedie is voor diegenen die in kuisheid en reinheid willen leven en dat het alle lusten en begeerten weerstaat. Agnus castus heeft die eigenschappen op alle gebruikte manieren; in poeder, gedroogd of zelfs in het bed gelegd en daarop geslapen”. Tevens schreef Dodonaeus dat het ‘de natuurlijke krankheit van de vrouw verwekt′ (menstruatie).

Zelf was ik vooral verwonderd over de uitgebreide beschrijvingen in het boek van Munting 'De Nauwkeurighe beschrijving der Aardgewassen'. Hij schrijft: het is dienstig voor zulken die met de Françoizen zijn besmet, het verdrooght den mannelijke natuur. Den rook van onder in den Moeder ontvangen, neemt weg de hitsigheid en de onverzaadlijke lust tot het Venuswerk'.

En de monniken in Italie vulden niet alleen hun bultzakken, waar ze op sliepen met bladeren, twijgjes en zaden, maar omvlegten ook het midden van hun lichaam met de fijne takjes om des te beter voor alle onkuise lusten bewaard te mogen zijn'. Het klinkt allemaal appetijtelijk naief, maar Abrahaham Munting was wel Hoogleeraar der Genees, en Kruydkunde in de vermaarde Akademie te Groeningen. (1626-1682) en ondertussen is de stroom aan wetenschappelijk onderzoek naar de werking van Vitex niet te stuiten.

Inhoudsstoffen van de vruchten

De vruchten van Vitex agnus castus bevatten essentiële olie die o.a. alfapineen en betapineen bevat, iridoïdglycosiden aucubine en agnuside, flavonoïden casticine, penduletine en chrysofanol D, evenals alkaloïden (viticine). Vitexine en isovitexine zijn de belangrijkste wateroplosbare flavonen.
In veel wetenschappelijk onderzoek is aangetoond dat deze inhoudsstoffen een regulerende invloed (via de hypofyse) uitoefenen op de hormoonhuishouding bij zowel vrouwen als mannen. Zo remmen zij de productie van het hormoon prolactine door de hypofyse, stimuleren de aanmaak van het luteïniserend hormoon en remmen het follikelstimulerend hormoon.

De belangrijkste toepassingen

• Menstruatieproblemen: Al sinds de tijd van Hippocrates wordt Vitex agnus castus aanbevolen bij menstruatieklachten.
• Vrouwelijke vruchtbaarheid: Monnikenpeper (Vitex agnus castus) draagt bij aan een gezonde vruchtbaarheid bij de vrouw.
• Menopauze: Veranderingen in het lichaam in de jaren vlak voor en na de menopauze kunnen opvliegers, zweten, prikkelbare gevoelens, wisselende stemmingen en zelfs een zwaarmoedigheid, depressie veroorzaken. Vitex agnus castus helpt het lichaam in balans te brengen en zo deze ongemakken te verlichten. Het middel is vooral toepasbaar bij het begin van de menopauze.
• Borstvoeding: In de geschiedenis wordt Vitex agnus castus al lange tijd gebruikt door zogende vrouwen ter bevordering van een gezonde melkproductie. In de praktijk blijkt dat Vitex agnus castus veilig kan worden toegepast bij vrouwen die borstvoeding geven, al kan het weken duren voordat de invloed merkbaar wordt.

Enkele referenties over Vitex

• Agni cast fructus (chaste tree fruits). Commission E Monograph, December 2, 1992.
• Atmaca M, Kumru S, Tezcan E. Fluoxetine versus Vitex agnus castus extract in the treatment of premenstrual dysphoric disorder. Hum Psychopharmacol. 2003 Apr;18(3):191-5.
• Chopin Lucks B. Vitex agnus castus essential oil and menopausal balance: a research update. Complement Ther Nurs Midwifery. 2003 Aug;9(3):157-60.
• Gomaa CS. Flavonoids and iridoids from Vitex agnus castus. Planta Medica 33: 277, 1978.
• Gorkow C, Wuttke W, Marz RW. Zur Wirksamkeit von Vitex agnus castus-Praparaten. [Effectiveness of Vitex agnus-castus preparations]. Wien Med Wochenschr. 2002;152(15-16):364-72.
• Hobbs C The chaste tree: Vitex agnus castus. Hobbs C. Pharm Hist. 1991;33(1):19-24.
• Jarry H et al. 1991. Agnus castus as a dopaminergic active constituent in Mastodynon N. Z Phytother 12:77–82.
• Jarry H et al. In vitro prolactin but not LH and FSH release is inhibited by compounds in extracts of Agnus castus: direct evidence for a dopaminergic principle by the dopamine receptor assay. Exp Clin Endocrinol. 1994;102(6):448-54.
• Kustrak, Kuftinec J & Blazevic N: The composition of the essential oil of Vitex agnus castus. Planta Medica 58 (Suppl l): A 681, 1992.
• Lauritzen, C. et al. 1997. Treatment of premenstrual tension syndrome with vitex agnus castus. Controlled, double-blind study versus pyridoxine. Phytomedicine 4:183–189.
• Milewicz A et al. Vitex agnus castus-Extrakt zur Behandlung von Regeltempoanomalien infolge latenter Hyperprolaktinamie. Ergebnisse einer randomisierten Plazebo-kontrollierten Doppelblindstudie. [Vitex agnus castus extract in the treatment of luteal phase defects due to latent hyperprolactinemia. Results of a randomized placebo-controlled double-blind study]. Arzneimittelforschung. 1993 Jul;43(7):752-6.
• Russell L Phytoestrogens: a viable option? Am J Med Sci. 2002 Oct;324(4):185-8.
• Saden-Krehula M, Kustrak D & Blazevic N: Delta-3-ketosteroids in flowers and leaves of Vitex agnus castus. Planta Medica 56: 547, 1990.
• Schellenberg R. Treatment for the premenstrual syndrome with agnus castus fruit extract: prospective, randomised, placebo controlled study. BMJ. 2001 Jan 20;322(7279):134-7.
• Wuttke W et al. Chaste tree (Vitex agnus-castus)--pharmacology and clinical indications. Phytomedicine. 2003 May;10(4):348-57.