Wat is bloedarmoede?

Veel mensen lijden aan bloedarmoede, maar er zijn ook veel mensen die ijzertabletten slikken omdat ze daarmee hopen meer energie te krijgen. Wat is bloedarmoede precies? Wat zijn rode bloedcellen, erythrocyten en hemoglobine? En hoe kun je bloedarmoede voorkomen? Welk voedsel bevat veel ijzer?

Zuurstof transport door rode bloedcellen

Bloedarmoede is niet een tekort of armoede aan bloed. Bloedarmoede betekent dat het bloed onvoldoende zuurstof kan vervoeren. Bloed bestaat vooral uit rode en witte bloedlichaampjes, bloedplaatjes en water. De rode bloedlichaampjes heten ook wel erythrocyten, ze nemen ongeveer 45% van het totale bloedvolume in. De erythrocyten zijn cellen die goed vervormbaar zijn, dat is nodig voor als ze soms door hele smalle aderen moeten. Die hele kleine aderen heten dan haarvaatjes. In allerlei organen zitten haarvaatjes. Het bloedvatenstelsel is net zo opgebouwd als het snelwegennet. Er zijn grote aderen, die vertakken in kleinere, die weer vertakken in nog kleinere, de haarvaten. Overal in het lichaam moet zuurstof worden gebracht, daarom lopen overal aderen. De aderen die bloed transporteren met veel zuurstof erin heten slagaderen. De slagaderen hebben een pompmechanisme, zodat het bloed goed bij de longen wordt weggepompt en bij de organen die het zuurstof nodig hebben, aankomt. Er lopen kringspieren om de slagader die zich een voor een samentrekken, een beetje vergelijkbaar met een wave in het stadion. Zo duwen ze het bloed verder. Als een slagader doorgesneden wordt, gutst het bloed er dan ook uit. Als het bloed uit een slagader aankomt bij een orgaan, geven de rode bloedcellen hun zuurstof af. Het bloed wordt verder getransporteerd, weer terug naar het hart, door aders. Aders hebben geen pompmechanisme, maar kleppen die maar naar een kant kunnen bewegen net als bij een sluis waarbij je zeewater buitenhoudt. Het bloed kan dus alleen vooruit, en iedere keer dat het hart pompt, gaat een beetje bloed een klep verder.

Wat gebeurt er met zuurstof en de erythrocyt?

In de longen komt veel zuurstof binnen. De erythrocyten zitten hier in bloedvaten die erg poreus zijn. De zuurstof uit de lucht kan door de wand van het bloedvat naar de erythrocyten gaan. Die hebben hemoglobine in zich. Hemoglobine is een eiwit dat uit vier delen bestaan, elk deel heeft een heem-groep. Een heem-groep is een organisch molekuul, dat ook een ijzer-atoom in zich heeft. Dit ijzer-atoom kan zuurstof binden. Als de concentratie zuurstof ergens heel hoog is, bindt er extra veel zuurstof aan de heemgroep in de erythrocyt. In de organen of de spieren, waar het zuurstof nodig is, is de concentratie zuurstof heel laag, en de concentratie koolstofdioxide (CO2) en zuur (bijvoorbeeld melkzuur na een zware inspanning) hoog. Daardoor zal het hemoglobine juist de zuurstof loslaten. Het hemoglobine bindt dan het koolstofdioxide en neemt dit mee naar de longen. Hierdoor adem je dus CO2 uit.

Rode bloedcellen hebben geen kern en dus ook geen DNA. Ze worden gevormd in het beenmerg, en daarna kunnen ze zelf geen eiwitten meer maken. Als er dus iets stuk gaat, kunnen ze het niet repareren. Het hormoon erythropoetine (afgekord tot EPO) verhoogt de productie van rode bloedcellen. Dit hormoon kan dus gebruikt worden als doping voor sporters, om de zuurstoftransport capaciteit te verhogen. Normaalgesproken wordt dit hormoon door de nieren gevormd als er minder zuurstof via de longen binnen komt. Na 120 dagen wordt een rode bloedcel vernietigd, en er moeten dus continu nieuwe gemaakt worden. Het ijzer uit de heemgroep wordt gerecycled. Toch kan er een tekort aan ijzer ontstaan. Daardoor kan het bloed minder zuurstof binden door middel van het hemoglobine in de erythrocyten, en dat heet bloedarmoede.

Oorzaken en voorkomen van een ijzertekort

Een tekort aan ijzer kan ontstaan door hevig bloeden of inwendige bloedingen. Bij een zwangerschap en tijdens de kindertijd, wanneer een kind sterk groeit en dus veel extra rode bloedcellen moet maken, is extra ijzer nodig. Menstruerende vrouwen hebben veel ijzer nodig. En verder kan er een opname-stoornis zijn, of een te klein aanbod via de voeding. In het lichaam is geen ijzer-opslag, er moet regelmatig ijzer binnenkomen om te voorzien in de vraag van de heemgroepen. Ijzer kan binnenkomen als heem-gebonden ijzer en als ijzer dat niet aan heem is gebonden. De eerste komt vanzelfsprekend alleen van dierlijke producten die hetzelfde hemoglobine mechanisme hebben als wij. Als er heem-ijzer binnenkomt, zonder vlees (bijvoorbeeld met bloedworst) dan wordt die veel minder goed opgenomen, dan wanneer er wel vlees bij zit. Non-heem ijzer zit in graanproducten, groenten, peulvruchten, bonen en fruit. Een appel met een hapje eruit wordt bruin, dit is het ‘verroesten’ van het ijzer in de appel. De opname van non-heem ijzer is van veel factoren afhankelijk. Fytaten verhinderen de opname sterk. Dit zijn stoffen die in granen, zaden, fruit, noten en groenten zitten. Vezels hebben zeer veel fytaten, en verhinderen dus de opname van non- heem ijzer. Fenolen uit thee, koffie, cacao, maar ook uit spinazie en kruiden als oregano verhinderen de opname van non-heem ijzer. Calcium verhindert de opname van zowel heem ijzer als non-heem ijzer. Ook soya verhindert de opname van ijzer, maar er zit zoveel ijzer in soya producten dat het netto effect meestal toch positief is. Vitamine C bevordert de opname van non-heem ijzer juist, evenals vlees, vis en ander voedsel uit de zee. Als er een ijzer-tekort is, is die heel moeilijk te verhelpen door een verandering van het dieet. Het geven van ijzer-tabletten is een goede methode om het ijzer-tekort aan te vullen. Het is belangrijk dat het ijzer in de tabletten ijzer-2+ is (Fe2+) en niet ijzer-3+. De laatste kan geen zuurstof vervoeren, en moet eerst door het lichaam omgezet worden in ijzer-2+. Dat is dus minder efficiënt dan Fe3+.

Gevolgen van ijzertekort en bloedarmoede

Bij een tekort aan ijzer, en dus bij bloedarmoede, gaat de capaciteit om lichamelijk werk te doen, drastisch achteruit. Bloedarmoede heeft grote invloed op de hersenen, vooral als het optreedt tijdens de ontwikkeling ervan, tot ongeveer 20 jaar. Bij mensen ouder dan deze leeftijd leidt bloedarmoede tot vermindering van het geheugen en de mogelijkheid om dingen te leren, verhoging van de pijndrempel en verslechtering van de warmte-regulering van het lichaam. Het immuunsysteem wordt ook aangetast en er zijn nog vele andere verschijnselen.

In deze tijd leiden velen, vooral jonge vrouwen, aan bloedarmoede. De theorie hiervoor is dat er veel minder voedsel wordt ingenomen omdat we veel minder energie verbruiken door het werk dat we doen. Zodoende komt er dus ook veel minder ijzer binnen, en zal het extra moeten worden toegediend aan zwangere vrouwen en vaak ook aan menstruerende vrouwen. Maar met een goede voeding met veel groente en fruit en voldoende vlees of vis is veel leed te voorkomen. Vegetariërs zullen extra op moeten letten om voldoende ijzer binnen te krijgen.