Migraine: Alles over uw hoofd

Om te begrijpen hoe migraine en hoofdpijnen ontstaan, moet u het een en ander weten over de structuur en de functie van organen zoals bloedvaten, spieren, sinussen, zenuwen en lymfeklieren in het hoofd. Die kennis zal u ook helpen bij het interpreteren van uw symptomen en bij het beter begrijpen van de informatie die u van uw huisarts of van medische specialisten krijgt.

Bloedvaten

Slagaders (arteriën) voeren het bloed van het hart af, aders voeren het bloed naar het hart toe. Ze variëren in dikte: de kleinere slagaders worden arteriolen genoemd, kleinere aders worden venulen genoemd. Deze twee typen bloedvaten staan met elkaar in verbinding via een indrukwekkend stelsel van fijne vertakkingen, die bekendstaan als capillairen (haarvaten). Dit haarvatenstelsel is de belangrijkste leverancier van bloed naar onze huid.

Slagaders

De wanden van de slagaders bestaan uit drie lagen.
De binnenste laag bestaat uit cellen die aan slijtage door bloedcellen en andere bloedbestanddelen onderhevig zijn en voortdurend worden vernieuwd.

De middelste laag bestaat uit elastisch weefsel, waaraan het bloedvat zijn veerkracht ontleent, zodat vaatverwijding kan optreden om de stoten op te vangen waarmee het bloed vanuit het hart in de bloedvaten wordt gepompt.

De buitenste laag bevat enkele spiervezels die het oprekken van de elastische laag beperken, zodat de druk en de bloedstroom gelijkmatig blijven tijdens de pompende cyclus van het hart. Bloed stroomt van de slagaders via de kleine slagaders naar de haarvaten.

Aders

Aders zijn wijder dan slagaders, hebben dunnere wanden die meer spieren bevatten en zijn minder elastisch. Het bloed stroomt van de haarvaten naar de kleine aders en ten slofte naar de aders, dus neemt de druk af wanneer het bloed weer wordt teruggevoerd naar het hart. Het gehele stelsel van aders is voorzien van kleppen die verhinderen dat het bloed terugstroomt. Daar de hartslag geen directe druk uitoefent op het bloedvatstelsel, wordt het bloed voortgestuwd door de samentrekkende bewegingen van de omliggende spieren.

Haarvaten

Haarvaten (capillairen) zijn fijne bloedvaten met zeer dunne wanden die slechts weinig spiervezels bevatten. Samen vormen ze een zeer uitgebreid netwerk en zouden, wanneer ze achter elkaar zouden worden gelegd, een lengte van ongeveer 96.000 km hebben. Ze zijn dan ook zeer belangrijk als bloedreservoir. De wanden van de haarvaten zijn zeer dun, waardoor ze de omliggende weefsels kunnen voorzien van voedingsstoffen.

Het regelsysteem van bloedvaten

De kleine slagaders en slagaders worden bestuurd door zenuwen in het ruggenmerg die prikkels versturen met behulp van adrenaline. Adrenaline stimuleert de contractie van de bloedvaten. Dit type prikkeloverdracht wordt sympathisch genoemd. De prikkeling van het sympathische zenuwstelsel neemt gewoonlijk toe, wanneer er sprake is van stress, spanning of angst. Door de aanhoudende prikkeling van het sympathische zenuwstelsel blijven de bloedvaten enigszins vernauwd. Bij vaatverwijding wordt de prikkeloverdracht geremd, zodat er minder prikkels worden verzonden.

Prostaglandinen

Prostaglandinen danken hun naam aan de veronderstelling dat deze hormoonachtige substanties afkomstig zijn uit de prostaat. Ze worden gesynthetiseerd uit arachidonzuur en staan soms bekend als lokale hormonen. Ze worden afgescheiden door lichaamsweefsel en bloedcellen en oefenen een directe invloed uit op de vaatwanden. Ofwel oefenen ze direct invloed uit op deelweefsel (zoals de wanden van de kleine slagaders), ofwel maken ze weefsels gevoeliger voor andere hormonen. Aspirine remt de productie van sommige chemische stoffen, waaronder prostaglandine E die betrokken is bij de processen van pijn en koorts. Er wordt aangenomen dat prostaglandinen die de verkramping van bloedvaten veroorzaken, een rol spelen bij migraine en hoofdpijnen.

Histamine

Histamine heeft dezelfde werking als prostaglandine, alhoewel het niet dezelfde chemische structuur heeft. Het bewerkstelligt de verwijding van de kleine slagaders en kan beschadigingen in haarvaten veroorzaken, waardoor zwellingen optreden.

Sinussen

Sinussen zijn holle ruimten in de botten van het hoofd boven de ogen (voorhoofdsholte) en onder de ogen (kaakholten). Het slijmvlies waarmee ze zijn bekleed, produceert een slijmstof waardoor de binnenbekleding vochtig blijft. De sinussen monden uit in de neus- en keelholte via dunne buizen, ducti genaamd. Infecties kunnen zich door die buizen uitbreiden en ontstekingen van de kaakholten of van de voorhoofdsholte veroorzaken (sinusitis).

Spieren van hoofd en nek

Het gezicht heeft vele spieren die gelaatsuitdrukkingen en bewegingen van ogen en mond mogelijk maken. De bovenkant van het hoofd is niet bedekt met spieren, maar met een grote, brede pees die in verbinding staat met de spieren van het voorhoofd (frontaal) en van het achterhoofd (occipitaal). De nekspieren - de monnikskapspier en de sternocleidomastoidus - zijn aan de achterkant van de nek aan het hoofd gehecht. Het zijn deze spieren die reageren op spanning die ontstaat door een verkeerde houding of het te lang aanhouden van dezelfde houding.

De oogspieren kunnen pijnlijk worden, wanneer ze te lang op hetzelfde punt worden gefocust, bijvoorbeeld wanneer we tv-kijken of lezen. Hetzelfde gebeurt met de aangezichtsspieren, waarbij pijn en krampen kunnen ontstaan door langdurig samenknijpen of fronsen. Te veel lachen heeft gelukkig geen pijnlijk effect!

De zenuwgeleiding naar het hoofd

Het hoofd wordt bestuurd door twaalf verschillende hoofdzenuwen die verantwoordelijk zijn voor ogen, neus, oren, mond, aangezicht en nek. Prikkeloverdracht vindt zowel naar perifere weefsels plaats - motorische impulsen worden naar de spieren geleid - als terug naar de hersenen, waarbij sensorische impulsen worden overgebracht, zoals pijn, kou, warmt, enz.

De nervus trigeminus (driehoekszenuw of drielingzenuw) bestuurt de ogen, de kaak en de slijmvliezen van het hoofd. Deze zenuw kan ontstoken raken door een infectie van de sinussen en kan in deze gebieden veel pijn veroorzaken.
Hierdoor wordt druk uitgeoefend op de pijnreceptoren in de bloedvatwanden. De gangbare opvatting is dat het omringende weefsel van de arteriolen in geval van zuurstoftekort bepaalde chemische stoffen produceert zoals adenosine, histamine en melkzuur. Hierdoor ontstaat vaatverwijding, waardoor meer bloed naar de zuurstoileverende weefsels kan stromen. Dit prikkelt drukgevoelige receptoren in de bloedvatwanden, met als gevolg een verhoging van de druk op het omliggende weefsel, wat zich uit in pijn.

De nervus vagus (zwervende of dwalende zenuw) zorgt voor de verbinding van de hersenen met de maag, de longen en het hart. Druk op deze zenuw of zuurstoftekort, zou verantwoordelijk kunnen zijn voor de spijsverteringsstoornissen zoals misselijkheid en braken waarmee migraine vaak gepaard gaat.

De hypothalamus bestaat uit zenuwcellen die alle autonome (onwillekeurige) functies van het lichaam reguleren, zoals bv. de spijsvertering.

De hypofyse bestaat uit zenuwcellen die “stimulating factors” aanmaken om de productie van hormonen in andere organen te stimuleren.

Endorfines

Endorfine is een chemische boodschapper die pijnprikkels overbrengt. Het is een natuurlijk pijnstillend opiaat dat in grote hoeveelheden in de hypothalamus en de hypofyse wordt aangetroffen.

Lymfeklieren

Er bevinden zich lymfeklieren achter in de nek en onder de kin. Wanneer u verkouden bent of een zere keel hebt, kunt u vaak opgezette klieren voelen achter uw oren. Lymfeklieren zijn lymfeknopen in de lymfevaten die immunocyten bevatten. Deze cellen vermenigvuldigen zich wanneer er een infectie optreedt en dat is de reden waarom ze dan gezwollen en pijnlijk aanvoelen. Lymfevaten hebben zeer dunne wanden en zijn voorzien van kleppen die het terugstromen van vocht verhinderen. Ze nemen een teveel aan vocht vanuit lokale weefsels en haarvaten op en verwijderen bovendien vetten uit het spijsverteringsstelsel. Het lymfevocht wordt door de activiteit van de omliggende spieren voortgestuwd. Wanneer de lymfeklieren aan de achterkant van het hoofd zwellen, veroorzaken ze pijn die zich over het hele gebied kan uitbreiden en spierkramp tot gevolg kan hebben.

Hersenvliezen

Hersenvliezen (meninges) zijn membranen die vlak onder de schedel liggen en de hersenen beschermen. Ze scheiden liquor cerebrospinalus (hersenvloeistof) af, een vloeistof die ze vochtig houdt en die tevens als een beschermende isolatielaag dient.

De psyche

Of schoon de psyche vaak wordt genoemd als een mogelijke oorzaak van veel aandoeningen, is er nog geen duidelijke definitie van te geven. De psyche dient als opslagkamer voor herinneringen, is de oorsprong van analyse en humor, de regulator van gevoelens, de voortbrenger van ideeën en de matrix voor persoonlijkheid, maar desalniettemin heeft nog niemand de sleutel gevonden voor het lokaliseren van deze vitale factoren of voor de verklaring waarom de psyche functioneert (of juist niet functioneert).