Endocarditis of hartvliesontsteking

In Nederland krijgen per jaar ongeveer 300 personen endocarditis. Wat is endocarditis eigenlijk? Hoe ontstaat deze aandoening? Welke personen lopen een verhoogd risico om endocarditis te krijgen? Wat zijn de symptomen ervan? welke gevolgen kan endocarditis met zich meebrengen, wat zijn de risico's en de complicaties? Is hartklepontsteking te voorkomen?

Wat is endocarditis?

Endocarditis is een ontsteking van het vlies dat de binnenzijde van het hart bekleedt. Dit vlies noemen we het endocard. Gewoonlijk is de ontsteking niet uitgebreid tot het hele endocard, maar beperkt het zich alleen tot de hartkleppen. Vooral bij personen met een hartklepaandoening kan een ontsteking van de binnenbekleding van het hart optreden. De infectieziekte die hierdoor ontstaat heet endocarditis. Het is een ernstige ziekte, die vaak pas enkele weken na het begin van de infectie klachten veroorzaakt.

Hoe ontstaat endocarditis?

Hartvliesontsteking ontstaat door een bacteriële verwekker, die soms in het bloed circuleert. Deze bacterie noemen we de streptococcus haemolyticus. Bij iedere mens komen regelmatig bacteriën in de bloedbaan vanuit wondjes en vanuit het gebit. Bij ontstekingen komen grotere aantallen bacteriën in de bloedbaan terecht. Een gezond lichaam is in staat om kleine hoeveelheden bacteriën meteen onschadelijk te maken. In een niet zo gezond lichaam hebben bacteriën meer kans om te overleven. Via de bloedbaan kunnen ze in het hart terecht komen en zich nestelen op het binnenvlies van het hart en de hartkleppen. De hartkleppen worden ruw, verdikken en worden bedekt met wratachtige stukjes geronnen vezelstof. De bloedstroom kan deze vezelstof afscheuren en meevoeren, waardoor zij in andere organen (hersenen, longen, nieren enz.) tot emboliën kunnen leiden.

Welke personen lopen een verhoogd risico op endocarditis?

Personen met een aangeboren of verworven hartklepafwijking, maar ook personen met hartklepprothesen lopen een verhoogd risico. Dit is ook het geval na sommige hartoperaties.

Hartklepafwijkingen

Niet alleen aangeboren maar ook verworven hartklepafwijkingen verhogen het risico. Verworven afwijkingen kunnen ontstaan wanneer het ontstekingsproces ten einde is. Gewoonlijk verschrompelt dan het pasgevormde bindweefsel. De aangedane hartkleppen kunnen echter eveneens schrompelen met een blijvende hartafwijking tot gevolg. Wanneer de hartkleppen abnormaal van vorm zijn kan het bloed langs de afwijkingen enigszins gaan kolken. Op sommige plekken schuurt het bloed langs de binnenbekleding van het hart die daardoor sneller slijt. Op de ruwe slijtageplek nestelt zich gemakkelijk een bacterie, die zich hier kan vermeerderen. Op dat moment is de infectie een feit.

Hartklepprothesen

Personen met een hartklepprothese lopen meer kans op endocarditis. Een klepprothese bestaat uit niet-levend weefsel, dat zichzelf niet schoon kan houden. Daardoor kunnen bacteriën zich eerder nestelen langs of op zo'n klepprothese. Wanneer dat gebeurt worden al vlug de hechtingen van de klepprothese aangetast, zodat de hartklep los begint te laten. Dit gevaar is voornamelijk aanwezig in het eerste jaar na de hartklepoperatie, maar blijft ook later bestaan.

Na sommige hartoperaties

Soms wordt bij hartoperaties vanwege een aangeboren hartaandoening, lichaamsvreemd materiaal gebruikt. Ook hierop kunnen zich bacteriën hechten.

Wat zijn de symptomen van endocarditis?

De aandoening kan acuut verlopen of van het begin af aan chronisch zijn. Vaak zijn de symptomen die de patiënt zelf ervaart erg vaag en voor velerlei uitleg vatbaar. Patiënten kunnen last krijgen van:

• (soms lichte) koorts, transpireren, een algemeen ziek gevoel en andere klachten;
• Als gevolg van lekkage van de hartkleppen die door endocarditis zijn aangetast kan hartfalen optreden of verergeren;
• Soms ontstaan onderhuids kleine bloedinkjes of ontstekingen, soms ook bloedinkjes onder de nagels;
• Wanneer de ontsteking voortschrijdt, kan deze zich naar andere organen verplaatsen en bijvoorbeeld lever- of nierontsteking veroorzaken.

Het vaststellen van endocarditis

Objectief kan endocarditis slechts door een arts worden vastgesteld. De diagnose wordt vermoed door de klachten, door onderzoek met echocardiografie (onderzoek met behulp van ultrageluidstonen) en door bloedkweken. Voor dat bloedkweken zijn dikwijls meerdere bloedmonsters nodig.

Hoe kan de patiënt zelf endocarditis proberen te voorkomen?

Personen die een verhoogde kans lopen op endocarditis kunnen die kans verminderen door:

• Optimale hygiëne. Nauwgezette verzorging van het gebit en het tandvlees. Dus ten minste twee maal per dag tandenpoetsen en regelmatige controles door een tandarts;
• Wie een kunstgebit heeft, moet erop letten dat de protese geen wonden of zweertjes veroorzaakt op plekken waar het hard tegen het tandvlees aandrukt;
• Patiënten met een hartklepaandoening moeten er aan denken dat voorafgaand aan een bepaalde ingreep antibiotica moet worden ingenomen om te voorkomen dat er een infectie ontstaat.

Wanneer moet antibiotica worden ingenomen ter voorkoming van infectie?

Bij verhoogd risico op endocarditis moet van te voren antibiotica ingenomen worden in geval van:

• tandheelkundige ingrepen, waarbij bloed vloeit (tanden of kiezen trekken), bij bloedige behandelingen van het tandvlees en bij wortelkanaalbehandelingen;
• Bij de meeste operaties door de keel-, neus - en oorarts (amandelen knippen en kaakholtespoeling);
• Bij ingrepen aan urinewegen en bij gynaecologische ingrepen;
• Bij het opensnijden van infecties (steenpuist of een abces);
• In geval van fijt of omloop (ernstige infecties van het nagelbed).

Opmerking
Ook bij zorgvuldig uitgevoerde voorbehandeling met antibiotica kan er toch endocarditis ontstaan na een ingreep. De voorbehandeling geeft dus geen absolute bescherming.