Endocarditis: symptomen, oorzaak, behandeling & complicaties

Endocarditis duidt op een infectie die sommige delen van het endocard, de binnenbekleding van het hart, aantast. Vaak zijn ook één of meer hartkleppen, die deel uitmaken van het endocard, getroffen. Endocarditis is een ernstige en levensbedreigende infectie, die vaker bij mannen als bij vrouwen voorkomt. Enkele symptomen die kunnen optreden bij endocarditis zijn pijnlijke gewrichten, vermoeidheid, koorts, zweten en rillingen. Het gaat hierbij vooral om algemene symptomen, die bij veel verschillende ziekten en aandoeningen voorkomen. Er zijn géén verschijnselen die specifiek wijzen op bacteriële endocarditis. De behandeling bij endocarditis bestaat uit het toedienen van hoge doses antibiotica. Soms is een operatieve ingreep nodig.

• Wat is endocarditis?
• Definitie
• Bacteriën en schimmels
• Endocarditis is ongebruikelijk bij mensen met een gezond hart
• Symptomen van endocarditis
• Oorzaak van endocarditis
• Onderzoek en diagnose
• Diagnostisch onderzoek
• Differentiële diagnose
• Hoe wordt endocarditis behandeld?
• Complicaties
• Preventieve maatregelen
• Gebitsverzorging
• Endocarditis profylaxe
• Risicofactoren
• Casus: Endocarditis
• Patiënt
• Klachten
• Onderzoek
• Diagnose
• Behandeling
• Advies
• Prognose

Wat is endocarditis?

Definitie

Endocarditis is een infectie van de binnenbekleding van het hart, het endocard, en meestal ook van de hartkleppen. Normaal gesproken is de binnenwand van het hart glad en bacteriën krijgen daardoor geen kans krijgen om zich te hechten. Het oppervlak van een hartklep kan als gevolg van een klepgebrek echter ruw worden, waardoor bacteriën die de bloedsomloop zijn binnengedrongen hun kans schoon zien om zich aan het ruwe oppervlak te hechten. Dit kan een infectie tot gevolg hebben die zich kan uitbreiden naar de binnenbekleding rond de hartklep. De hartklep en het omringende weefsel kunnen bij een voortschrijdende infectie onherstelbaar beschadigd raken. Dit kan leiden tot levensbedreigende complicaties.

Bacteriën en schimmels

Bacteriën (of soms ook schimmels) kunnen via wondjes in de huid, de darmen of het tandvlees in de bloedsomloop terechtkomen. Gewoonlijk zal het afweersysteem van een gezond persoon deze indringers elimineren, maar bij een verminderd afweersysteem hebben ziekteverwekkers meer kans om te overleven.

Endocarditis is ongebruikelijk bij mensen met een gezond hart

Endocarditis komt niet vaak voor bij mensen met een gezond hart. Mensen met beschadigd hartkleppen, kunstmatige hartkleppen of andere hartafwijkingen, lopen het grootste risico op endocarditis.

Symptomen van endocarditis

Er zijn veel verschillende verschijnselen en klachten die op endocarditis kunnen wijzen. Endocarditis kan zich langzaam of plotseling ontwikkelen, afhankelijk van wat de oorzaak van de infectie is en of je eventuele onderliggende hartproblemen hebt. De belangrijkste symptomen zijn:

• koorts en koude rillingen;
• een snelle hartslag;
• vermoeidheid;
• pijnlijke gewrichten en spieren;
• nachtzweten;
• kortademigheid;
• bleekheid;
• aanhoudende hoest;
• zwelling in je voeten, benen of buik;
• gebrek aan eetlust en onverklaarbaar gewichtsverlies;
• bloedarmoede;
• vlekjes op de huid, in het oogwit of onder de vingernagels (petechiën);
• (soms) splinterbloedingen onder de nagel;
• (soms) trommelstokvingers.

Oorzaak van endocarditis

Endocarditis ontstaat wanneer bacteriën in je bloedbaan terechtkomen, afreizen naar het hart en zich aldaar hechten aan afwijkende hartkleppen of beschadigd hartweefsel. Bacteriën zijn vaak de boosdoeners, maar micro-organismen zoals schimmels kunnen ook verantwoordelijk zijn. Bacteriën kunnen in de bloedbaan terechtkomen door bijvoorbeeld wondjes of een ontsteking van de huid, de mond of het tandvlees, maar door medische ingrepen is het ook mogelijk. Deze bacteriën of andere ziekteverwekkers kunnen zich hechten op de hartkleppen of aan de binnenwand van je hart. Als je een gezond hart hebt, heeft dit meestal geen gevolgen. Mensen met hartproblemen of een afwijking aan de hartklep, zijn vatbaarder voor endocarditis. Bij bepaalde hartafwijkingen is het weefsellaagje dat de hartkleppen bekleedt beschadigd. De hartkleppen zijn daardoor kwetsbaarder voor bacteriën. Deze kunnen zich aangrijpen op het beschadigde weefsellaagje. Ook speelt de hoeveelheid bacteriën een rol en de aard van de bacteriën; hoe agressief ze zijn.

Onderzoek en diagnose

Diagnostisch onderzoek

De diagnose endocarditis wordt gesteld op grond van:

• je medische voorgeschiedenis;
• lichamelijk onderzoek (waaronder met een stethoscoop naar de hartgeluiden luisteren); en
• diverse diagnostische procedures, zoals:
• thoraxfoto's (röntgenfoto's van de borstkas om de grootte van het hart te controleren en op zoek te gaan naar tekenen van hartfalen); en
• echocardiografie (ECG, teneinde de schade aan het hart en de grote bloedvaten te bepalen);
• CT-scan van het hart (om hiervan een driedimensionaal beeld te krijgen); en
• eventueel slokdarmechografie (TEE).
• bloedonderzoek naar:
• mogelijke andere ziekten die op endocarditis lijken;
• ontstekingswaarden (sedimentatie of bezinkingssnelheid van de erytrocyten is een diagnosetest voor ontsteking); en
• de nierfunctie.

Differentiële diagnose

De volgende aandoeningen kunnen een soortgelijk beeld geven:

• antifosfolipidensyndroom (APS, een auto-immuunziekte);
• primaire harttumor (het meest voorkomende type goedaardige primaire harttumor bij volwassenen is een myxoom);
• reactieve artritis (het Reiter-syndroom, een ontsteking van de gewrichten als reactie op een ontsteking ergens anders in het lichaam);
• spierreuma (polymyalgia rheumatica);
• systemische lupus erythematosus (SLE); en
• ziekte van Lyme.

Hoe wordt endocarditis behandeld?

De behandeling bij endocarditis bestaat uit hoge doses antibiotica die je gedurende ten minste twee en vaak zelfs zes weken via een infuus krijgt toegediend. Gedurende die tijd blijf je opgenomen in het ziekenhuis. Een spoedoperatie kan nodig zijn in geval van complicaties door een zieke hartklep en als de antibiotica niet helpt is een zware hartklepoperatie nodig, waarbij de chirurg de zieke hartklep herstelt of vervangt en plaatsen behandelt waar zich veel bacteriën ophouden.

Complicaties

Bij bacteriële endocarditis kunnen complicaties ontstaan, zoals ernstige aantasting van de hartklep(pen) en hartfalen waardoor een langere behandeling nodig is. Bij complicaties als gevolg van een zieke hartklep door de endocarditis kan een spoedoperatie nodig zijn (zie boven). Ook als de antibiotica geen soelaas biedt, is een hartklepoperatie noodzakelijk.

Preventieve maatregelen

Gebitsverzorging

Als je een verhoogd risico hebt op bacteriële endocarditis, dan is het verstandig om te zorgen voor een goede gebitsverzorging: probeer te voorkomen dat je een tandvleesontsteking of cariës (gaatjes) krijgt. En bij een kunstgebit moet je ervoor zorgen dat het gebit geen wonden of zweertjes veroorzaakt. Bacteriën komen wel eens in de bloedbaan terecht, bijvoorbeeld na het poetsen van je tanden. Bij gezonde mensen kan dat geen normaal gesproken kwaad, omdat de bacteriën geen kans krijgen om zich op de hartkleppen te nestelen. Bij bepaalde hartafwijkingen is dit echter wel een risico. Het gaat dan om hartpatiënten bij wie het weefsellaagje dat de hartkleppen bekleedt is beschadigd. Deze is daardoor kwetsbaarder voor bacteriën.

Endocarditis profylaxe

Bij bepaalde medische ingrepen moeten mensen die een verhoogde kans hebben op bacteriële endocarditis, van tevoren antibiotica gebruiken om bacteriële endocarditis te voorkomen. Dit noemt men 'endocarditis profylaxe'; profylaxe betekent preventie.

Risicofactoren

In de volgende gevallen heb je een verhoogde kans op bacteriële endocarditis:

• bij een eerder doorgemaakte bacteriële endocarditis;
• bij een verworven of aangeboren hartafwijking of vaatafwijking;
• bij een hartklepafwijking;
• bij een hartklepprothese en je een ingreep zal ondergaan waarbij bacteriën in de bloedbaan kunnen komen;
• als je acuut gewrichtsreuma hebt;
• als je drugs gebruikt die in de ader gespoten wordt en je verontreinigde injectienaalden gebruikt.

Casus: Endocarditis

Patiënt

Karel, 52 jaar, metselaar.

Klachten

Karel heeft al twee weken koorts, vermoeidheid en nachtelijk zweten. Hij heeft spierpijn en een zeurende pijn in de borst. De laatste dagen is Karel kortademig, vooral bij inspanning. Ook heeft hij kleine rode puntjes op zijn handen en voeten opgemerkt.

Onderzoek

• Anamnese: Karel heeft een hartklepaandoening. Onlangs onderging hij een tandheelkundige ingreep zonder antibiotische bescherming. Hij rookt niet en gebruikt geen medicatie.
• Fysiek onderzoek: Karel heeft koorts van 38,8°C en een snelle hartslag. Petechiën zijn zichtbaar op handen en voeten. Bij het luisteren naar zijn hart is een nieuw geruis hoorbaar.
• Laboratoriumonderzoek: Bloedkweken tonen Streptococcus viridans. Ontstekingswaarden (CRP, ESR) zijn verhoogd.
• Beeldvorming: Een echocardiogram toont vegetaties op Karel's hartkleppen, wat wijst op infectieuze endocarditis.

Diagnose

Infectieuze endocarditis, waarschijnlijk door Streptococcus viridans. Deze infectie is vermoedelijk veroorzaakt door de recente tandheelkundige ingreep.

Behandeling

• Antibiotica: Karel krijgt vier tot zes weken intraveneuze antibiotica. De antibiotica richten zich op Streptococcus viridans.
• Hartmonitoring: Karel krijgt regelmatig echocardiografie om de hartklep en de effectiviteit van de behandeling te controleren.

Advies

• Levensstijl: Karel moet zijn antibioticakuur volledig afmaken en zware activiteiten vermijden. Hij moet zijn hartgezondheid goed in de gaten houden.
• Medische follow-up: Karel komt regelmatig terug voor bloedtesten en echo's. Bij toekomstige tandheelkundige ingrepen moet hij antibiotische profylaxe gebruiken.

Prognose

Met snelle behandeling kan Karel’s infectie onder controle worden gebracht. Zijn hartklep moet nauwlettend gevolgd worden.

Lees verder

• Te langzame hartslag: bradycardie symptomen en behandeling
• Boezemfibrilleren: symptomen, oorzaken en behandeling
• Angina pectoris: symptomen, oorzaken, behandeling & prognose
• Pijn op de borst: links/rechts, pijn longen, hart, borstbeen
• Pijn op de borst: rechts, links, na eten en bij inademen