Specifieke fobie (angst)

De specifieke fobie is één van de twaalf angststoornissen die door de DSM-IV worden onderscheiden. In dit artikel wordt uitgelegd wat een angststoornis is, hoe deze ontstaat, wat een specifieke fobie is, welke typen specifieke fobieën er zijn en wanneer er officieel sprake is van een specifieke fobie. Daarnaast wordt de behandeling van deze stoornis uitgelegd.

Indeling

• Wat is een angststoornis?
• Hoe onstaat een angststoornis?
• Wat is een specifieke fobie?
• Wanneer is er sprake van een specifieke fobie?
• Behandeling

Wat is een angststoornis?

Angststoornissen komen voor bij 15-20% van de Nederlandse bevolking. Angststoornissen komen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen en ze gaan vaak gepaard met depressie of middelenafhankelijkheid. Angst is een normale reactie op angstopwekkende prikkels. Wanneer na zo’n prikkel abnormaal intense en/of langdurige angst ontstaat of wanneer de angst optreedt zonder dat er een angstprikkel aanwezig is, wordt gesproken van pathologische (ziekelijke) angst. Deze pathologische angst wordt een angststoornis genoemd als de patiënt deze als last ervaart en/of als deze leidt tot beperkingen in het functioneren. Ongeveer 25% van de patiënten met een angststoornis geneest spontaan.
Angst geeft vaak een aantal lichamelijke reacties. Hieronder staan een aantal voorbeelden van deze lichamelijke verschijnselen:

1. flauwvallen
2. hartkloppingen
3. transpireren
4. beven
5. duizeligheid
6. hyperventilatie
7. benauwdheid
8. een drukkend of pijnlijk gevoel in of op de borst
9. tintelingen of een doof gevoel in handen en/of voeten
10. misselijkheid
11. diarree
12. desoriëntatie (het gevoel niet meer te weten wie of waar iemand is)
13. het gevoel de controle te verliezen, gek te worden of dood te gaan

Hoe onstaat een angststoornis?

Er zijn sterke aanwijzingen dat erfelijkheid een rol speelt bij het ontstaan van angststoornissen. Het aandeel dat genen hierin hebben ligt rond de 40%. Ook blijkt uit onderzoek dat sommige patiënten die tijdens de volwassenheid een angststoornis ontwikkelen, al tijdens hun jeugd met angst en teruggetrokkenheid reageerden op nieuwe gebeurtenissen en onbekende situaties (dit wordt inhibitiegedrag genoemd).
Een overbeschermende en controlerende opvoeding lijkt een aandeel te hebben in het ontstaan van angststoornissen, maar dit is niet met zekerheid vast te stellen.
Neurobiologisch gezien is er bij angststoornissen sprake van een ontregeling van het angstcircuit in de hersenen. De locus coeruleus is hierbij overactief.
Meer informatie over angststoornissen kunt u vinden in de special angststoornissen.

Wat is een specifieke fobie?

Een specifieke fobie is, zoals het woord al zegt, een angst voor een specifiek object/wezen of een specifieke situatie. Bekende, veelvoorkomende specifieke fobieën zijn bijvoorbeeld de angst voor muizen, hoogtes of kleine ruimtes. Bij een specifieke fobie is er sprake van een aanhoudende angst voor bepaalde situaties en vermijding van deze situaties. Er wordt onderscheid gemaakt tussen vijf typen situaties die kunnen leiden tot een specifieke fobie.

1. Natuurtype: angst voor het ontstaan van extreme weersomstandigheden zoals onweer of storm, voor hoogten of water.
2. Diertype: angst voor dieren (katten, honden, spinnen, muizen, insecten)
3. Situationele type: angst voor situaties of omstandigheden waarin iemand verkeert. Er kan sprake zijn van angst voor autorijden, bruggen, tunnels, liften, afgesloten ruimtes.
4. Bloed/injectie/verwondingstype: angst voor het zien van bloed of wonden of voor medische handelingen.
5. Restcategorie: Binnen deze categorie vallen de overige specifieke fobieën zoals slikfobie en braakfobie (emetofobie).

Wanneer is er sprake van een specifieke fobie?

De DSM-IV-PZ is een handboek voor diagnose en statistiek van psychische aandoeningen. Dit boek wordt wereldwijd als standaard in de psychiatrische diagnostiek gebruikt. De DSM-IV-PZ heeft de diagnostische criteria voor een specifieke fobie als volgt omschreven:

• A. Een duidelijke en aanhoudende angst die overdreven of onredelijk is en wordt veroorzaakt door de aanwezigheid of verwachting van een specifiek object of een specifieke situatie (bv. vliegen, hoogten, dieren, een injectie krijgen, bloed zien).
• B. Blootstelling aan een fobische prikkel veroorzaakt vrijwel altijd een directe angstreactie. Deze kan voorkomen in de vorm van een situatiegebonden of door de situatie ingegeven paniekaanval. N.B: Kinderen kunnen uitdrukking aan de angst geven door huilen, woede-uitbarstingen, verstijving of vastklamping.
• C. De persoon ziet in dat de angst overdreven of onredelijk is. Bij kinderen kan dit criterium ontbreken.
• D. De fobische situaties worden vermeden of ondergaan met intense angst of spanning.
• E. De vermijding, de angstige verwachting of de spanningen voor de gevreesde situatie belemmeren in ernstige mate de dagelijkse handelingen, het beroepsmatig functioneren (of studie of school), sociale activiteiten of relaties met anderen of er bestaat een duidelijk lijden door de fobie.
• F. Als de persoon jonger is dan 18 jaar, is de duur minimaal 6 maanden.
• G. De angst, paniekaanvallen of vermijding zijn niet het gevolg van een andere psychische aandoening, zoals de obsessieve-compulsieve stoornis (bv. vermijding van vuil door iemand met smetvrees), posttraumatische stressstoornis (bv. vermijding van prikkels die gekoppeld zijn aan een sterke stressfactor), verlatingsangst (bv. vermijden van school), sociale fobie (bv. vermijden van sociale situatie uit angst voor vernedering), paniekstoornis met agorafobie of agorafobie zonder historie van de paniekstoornis.

Voordat deze angststoornis kan worden gediagnosticeerd moet worden uitgesloten dat er sprake is van een angststoornis op basis van een lichamelijke aandoening of middelenmisbruik.
Het onderscheid tussen een angststoornis en een depressieve stoornis kan moeilijk zijn als voor symptomen van beide aandoeningen aanwezig zijn. Bij een depressie staan echter een sombere stemming en het verlies van plezier en interesse (anhedonie) op de voorgrond.

Behandeling

Psycho-educatie (voorlichting over de aandoening) is de eerste stap. Hierbij wordt uitleg gegeven over de ontstaanswijze van de angststoornis en de behandelopties worden besproken. Bij de specifieke angststoornis is alleen psychotherapie mogelijk. Als alcohol een rol speelt bij het ontstaan of in stand houden van de angststoornis wordt geprobeerd om het alcoholgebruik te staken.

Psychotherapie

Het meeste onderzoek op dit gebied is gedaan naar cognitieve gedragstherapie (CGT), dit is de eerste keuze binnen de psychotherapeutische behandelingen. CGT richt zich op het denken en het daaruit voortkomende gedrag van de patiënt, hierbij wordt gebruik gemaakt van registratieformulieren. Met deze registratieformulieren wordt inzicht verkregen in het gedrag van de patiënt en in de sessies wordt aandacht besteed aan de onderliggende redenen voor dit gedrag. Aan de hand hiervan wordt gewerkt aan het doorbreken van het negatieve patroon.

Lees verder

• Gegeneraliseerde angststoornis
• Sociale fobie (angst)
• Angststoornis door een middel
• Angststoornis door een somatische (lichamelijke) aandoening
• Angststoornis NAO (niet anders omschreven)